Πέθανε την Τετάρτη 27 Δεκεμβρίου, στις 16.30, ύστερα από σύντομη νοσηλεία, η ποιήτρια Μαρία Λαϊνά, που γεννήθηκε στην Πάτρα το 1947.
Ήταν απόφοιτος της Νοµικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Εργάστηκε σε διάφορες δουλειές, σε σχέση πάντα με την τέχνη (μετάφραση δοκιμίων και λογοτεχνίας, επιμέλεια εικαστικών, φιλοσοφικών και λογοτεχνικών βιβλίων, εκπομπές και σενάρια στην κρατική ραδιοφωνία-τηλεόραση, διδασκαλία ελληνικής γλώσσας και ποίησης σε αγγλόφωνα κολέγια, διδασκαλία μετάφρασης, δημοσιογραφία σε λογοτεχνικά ένθετα εφημερίδων).
Το έργο της περιλαμβάνει εννιά ποιητικές συλλογές, έντεκα θεατρικά, πέντε πεζογραφήματα, τέσσερις κριτικές και μελετήματα, σύνταξη ανθολογίας ξένης ποίησης του 20ού αιώνα (επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις). Έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, αυτοτελή και σε ανθολογίες. Εκπροσώπησε πολλές φορές επίσημα την Ελλάδα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη.
Το 1993 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο ποίησης για την ποιητική της συλλογή Ρόδινος φόβος. Η μετάφραση στα γερμανικά της ίδιας συλλογής απέσπασε το βραβείο της Πόλης του Μονάχου.
Το 1996 επίσης τιμήθηκε με το βραβείο Καβάφη και το 1998 με το βραβείο Μαρία Κάλλας του Γ΄ προγράμματος της ελληνικής Ραδιοφωνίας.
Το 2014 τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη για το σύνολο του έργου της. Το 2023 έλαβε το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων. Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.
Εργογραφία
Ποίηση
Ενηλικίωση, Αθήνα 1968
Επέκεινα, Κέδρος 1970
Αλλαγή τοπίου, Κέδρος 1972
Σημεία στίξεως, Κέδρος 1979, Στιγμή 1991
Δικό της, Κείμενα 1985
Ρόδινος φόβος, Στιγμή 1992, Βλεκ. 1994
Εδώ, Καστανιώτης 2003
Ο Κήπος – Όχι εγώ, Καστανιώτης 2005
Μικτή τεχνική, Πατάκης 2012
Ό,τι έγινε, Πατάκη, 2020
Πεζογραφία
Η Εφτάψυχη, διήγημα, Τομ. Μικρή Ζωολογία, Πατάκης 1998
Φιλαργυρία, διήγημα, Τομ. Οκτώ θανάσιμα αμαρτήματα, Πατάκης, 2000
Έως θανάτου, διήγημα, Πατάκης 2001,
Πολύδωρη, εφημ. Τα Νέα 2005
Το Νόημα (Κωμωδία-Πράξη πρώτη), Καστανιώτης 2007
Τι ωραία που είναι η ζωή (διήγημα), Πατάκη, 2020
Λίνα Μενδώνη: «Η απώλεια της Μαρίας Λαϊνά είναι μία οδυνηρή είδηση»
Πληροφορούμενη τον θάνατο της Μαρίας Λαϊνά η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Η απώλεια της ποιήτριας και θεατρικής συγγραφέα Μαρίας Λαϊνά είναι μία οδυνηρή είδηση. Η μακρά διαδρομή της, μέσα από τη γλώσσα, μια προσωπική περιπέτεια που κράτησε περισσότερα από πενήντα χρόνια, ήταν αφιερωμένη στην ακρίβεια της διατύπωσης, στην πυκνότητα των νοημάτων της, στην αναζήτηση της προσωπικής της αλήθειας και στη συμπόρευση της τέχνης της με τις επιλογές της ζωής της.
Ήταν ξεχωριστό μέλος της λεγόμενης γενιάς του 1970, της γενιάς της αμφισβήτησης, και μια από τις πιο θαρραλέες φωνές του ελληνικού μοντερνισμού. Υπηρέτησε όλα τα είδη του γραπτού λόγου, ενώ έχει υπογράψει και σημαντικές μεταφράσεις. Το δικό της έργο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, κερδίζοντας την αναγνώριση του μεγάλου κοινού και όχι μόνον των ομοτέχνων της.
Η ποίησή της, λιτή, απέριττη, αποθεώνει το ελάχιστο, καταφέρνοντας να μιλήσει καίρια για την ανθρώπινη περιπέτεια. Ιδιαίτερη και ουσιαστική, πίστευε ότι αν μια πρόζα δεν καταφέρνει το ξάφνιασμα δεν είναι ποίηση. Πολυβραβευμένη. Τη χρονιά που φεύγει τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, για το σύνολο του έργου της. Πιστεύω ότι ποτέ δεν είναι αργά να το ανακαλύψουμε:
Αν κάποτε πεθάνω,
μην πιστέψεις ποτέ πως η αγάπη μου τελείωσε:
σκέψου πως θα σε περιμένει,
σ’ άλλες αισθήσεις περιγράφοντας την ομορφιά σου.
Ας είναι οι στίχοι της η έκφραση της δικής μας ευγνωμοσύνης για όσα μας κατέλειπε. Τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στους οικείους της».
Εταιρεία Συγγραφέων
Με οδύνη πληροφορηθήκαμε την απώλεια της σημαντικής μας ποιήτριας και ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας Συγγραφέων Μαρίας Λαϊνά. Η Μαρία Λαϊνά γεννήθηκε το 1947 στην Πάτρα. Με σπουδές στη Νομική Αθηνών, αφοσιώθηκε από πολύ νωρίς στο χώρο της λογοτεχνίας. Η ποίησή της βραβεύτηκε με όλες τις σημαντικές διακρίσεις, με πιο πρόσφατες το Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη Ακαδημίας Αθηνών (2014) και το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων (2022).
Εκ μέρους του Δ.Σ. και των μελών της Εταιρείας Συγγραφέων εκφράζουμε τα βαθύτερα και ειλικρινή μας συλλυπητήρια στους οικείους της.
Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων:
Η Μαρία Λαϊνά είναι από τις ποιήτριες του αρχικού πυρήνα της παρέας του ΄70 που είχαν εξαρχής μια διαμορφωμένη και ευδιάκριτη λογοτεχνική παρουσία μεταξύ των νέων της εποχής. Μόλις στα εικοσιένα της, με την σημαδιακή Ενηλικίωση (1968), εμφανίζει δυο στοιχεία της ποιητικής της γραφής τα οποία δεν θα τα αποχωριστεί έκτοτε: ένα είδος πεζόμορφου, λυρικού μονολόγου, που αργότερα, με τον Κλόουν (1985) θα την ωθήσει να δοκιμαστεί με εξαιρετικά γόνιμα αποτελέσματα στο ποιητικό θέατρο, και έπειτα μια πρώιμη ικανότητα να φτάνει με σταθερές και ήρεμες κινήσεις στο κουκούτσι, περνώντας μέσα στη σάρκα ενός νοήματος που πάλλει και αλλάζει σχήματα διαρκώς.
Δεν θυμάμαι να προσχώρησε ποτέ η Λαϊνά στις εύκολες λύσεις, δεν κυνήγησε την πρωτοτυπία, δεν διάλεξε να εντυπωσιάσει με ανατρεπτικές τεχνικές. Άφηνε να περάσει διαμέσου της, σαν να ήταν αυτή η ίδια ένα ηχείο διαπόρευσης, έναν λόγο που την κυρίευε και κατέληγε να μιλήσει με τη γλώσσα της:
Η τάση μου είναι αυτό που εν τέλει γράφω […] Η στιγμή της ακαριαίας σύμπτωσης του συγγραφέα με το έργο του, περνά ανεπιστρεπτί […] Κάνω αυτό που μου έρχεται κι όχι αυτό που έχω προαποφασίσει. Και στη ζωή μου έτσι είμαι. Κάθομαι και περιμένω τι θα μου συμβεί. `Όταν λοιπόν ξυπνάω με διάθεση να γράψω, κάθομαι στο γραφείο και ελπίζω, σχεδόν προσεύχομαι, αυτή η διάθεση να μου δείξει που θα πάω.*
Δημιούργησε έτσι με τον τρόπο της μια ανοιχτή διαδικασία σύνθεσης του ποιήματος, μια ασύλληπτη για την τυπική λογική συνθήκη μαγείας, γεμάτη με διαδρομές της ψυχικής ευθραυστότητας και με όχημα έναν λόγο κατάστικτο από σιωπές, από επαναλήψεις που θυμίζουν τους μπεκετικούς μονολόγους. Αν θα θέλαμε να βρούμε εντός της ελληνικής ποιητικής παράδοσης τις προγενέστερές της, νομίζω ότι δυο κορυφαίες στη γραμμή αυτή θα ήταν η Ζωή Καρέλλη, με την ενδοστρεφή στοχαστική ποίησή της, αλλά και η Ελένη Βακαλό, τουλάχιστον η πρώιμη. Όπως και εκείνες έτσι και η Λαϊνά μετάγγισε στα ποιήματά της την απόγευση των κρίσιμων υπαρξιακών θεμάτων, με μια άρθρωση γυμνή και αστόλιστη. Ερωτικά μεταισθήματα, έντονη αίσθηση της φθοράς και της μοναξιάς, ιδίως μετά τον Ρόδινο φόβο (1992) αναπτύσσονται σ’ ένα μεταφυσικό, αιχμηρό τοπίο όπου το παιχνίδι του πάνω από φύλα και επιμερισμούς δημιουργού με τους αντικατοπτρισμούς του αποκτά μια διάσταση οντολογική.
Ποίηση μνήμης ή ποίηση που προσπαθεί με εγρήγορση να συλλάβει τις ακαθόριστες πτυχές των πραγματικών ή των ονειρικών καταστάσεων της ύπαρξης, των απογεύσεων, των μεταισθημάτων, των μετα-ερωτικών εμπειριών, των ενοράσεων, η φωνή της Λαϊνά ασφαλώς και θα ξεχωρίζει για πάντα δραστικά με τη λιτότητα και την ασκητικότητά της, μέσα στο σύνολο των ιδρυτικών φωνών της ποίησης του 1970.
[27.12.23]
ΑΛ. ΖΗΡΑΣ
*Μαρία Λαϊνά, «Από τη σιωπή στη μοναξιά». Συνέντευξη με τη Μικέλα Χαρτουλάρη, εφ. Τα Νέα, 31 Μαίου 1994, σ.35.
