Συμβαίνει πολύ σπάνια μια νέα ποιητική συλλογή να μου κάνει μεγάλη εντύπωση με την πρώτη ματιά, με τους πρώτους στίχους, εντύπωση η οποία δε σβήνει μέχρι την τελευταία σελίδα αφήνοντας στη μνήμη μου ανεξίτηλες εικόνες. Τότε, σε αυτές τις εξαιρετικά σπάνιες και μοναδικές στιγμές αισθάνομαι σαν να πρωτοδιαβάζω τους μεγάλους Έλληνες ποιητές, τον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σεφέρη, σε εποχές όταν ανακάλυπτα τον ανεξερεύνητο πλούτο και τη μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής λογοτεχνίας… Η εν λόγω συλλογή έχει όλα τα γνωρίσματα τα οποία την κάνουν διαφορετική και μοναδική στον χώρο της σύγχρονης ποίησης. Με άλλα λόγια: η συλλογή του Κώστα Τζίρα είναι έργο par excellance ποιητικό και πλησιάζει την αρχετυπική ουσία της ποίησης, τέτοιας που επεκτείνεται πέρα από το συνειδητό, αγγίζοντας τα πιο βαθιά ριζωμένα, υποσυνείδητα μέρη του ανθρώπινου μυαλού.
Η πολυσέλιδη συλλογή του Κώστα Τζίρα αποτελείται από τρία μέρη που μπορούν να διαβάζονται ως τρία ξεχωριστά εκτενή ποιήματα: Ι. Το Δέντρο, ΙΙ. Οι Άνθρωποι, ΙΙΙ. Το Ημερολόγιο.
Ι. Το Δέντρο
Να βλέπεις ένα δέντρο να γέρνει
και να μην μπορείς να κάνεις τίποτα
όχι γιατί δεν μπορείς
αλλά γιατί συνεχίζει
Να γερνάει με απρόσμενη νεότητα
Πηγάδι που υψώνεται
από την άβυσσο στον ουρανό
σε ένα καταρράκτη κεραυνών παραδομένο
Γεννημένο για κάτι άλλο
και κάτι του έμελλε.
(Ι. Το Δέντρο, σελ. 11)
Η εικόνα του δέντρου ολοένα μεταβάλλεται και υπαινίσσεται διαφορετικές διαστάσεις του ανθρώπινου δράματος. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι σε τέτοιες περίπλοκες μεταβολές και τολμηρές μεταφορές δε χάνει ποτέ ο Κώστας Τζίρας τη δύναμη της έκφρασης, δε χαμηλώνει καθόλου το σοβαρό, και ελεγειακό ύφος του… Οι στίχοι του μοιάζουν κάποτε με λιτανεία, σαν να αγγίζουν «το ιερό», σαν να μας μυούν στα μυστήρια του υπερβατικού:
Και αυτός ο καταρράκτης κεραυνών
έσωζε
οδύσσεια πλημμύριζε
την έρημο
την μοναξιά
το έλεος.
(Ι. Το Δέντρο, σελ. 15)
Η πεμπτουσία της λιτότητας του πρώτου μέρους Της Ερημιάς και του Σκότους βρίσκεται στο τελευταίο ποίημα που σφραγίζει τις πολυσήμαντες εικόνες που προηγούνται:
Σε μια στιγμή
υπάρχεις
Σε μια στιγμή
χάνεσαι
Όλα
Σε μια στιγμή
(Ι. Το δέντρο, σελ. 37)
***
Το επόμενο μέρος της συλλογής, τιτλοφορούμενο Οι άνθρωποι, τριγυρνάει γύρω από την κεντρική ιδέα του ανθρώπου ως μοναδικού και ξεχωριστού όντος, από τη μία, και από την άλλη ως άρρηκτα συνδεδεμένου με την κοινωνία…
Το μέρος αυτό διαπερνάται από την ατμόσφαιρα στασιμότητας και αδράνειας που κάποτε μου φέρνει στο νου τις απηχήσεις των πρώιμων ποιημάτων το Καβάφη, Της πόλης και Μονοτονίας, με την ίδια διάθεση παγίδευσης, αδυνατότητας να προχωρήσει κανείς. Είναι σαν τους ναύτες του Σεφέρη από το γνωστό ποίημα, που περιμένουν «παντοτινά ξέμπαρκοι ψάχνοντας τις τσέπες τους για τσιγάρο»…
Είναι οι άνθρωποι που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν πλήρως τη ζωή τους, το σώμα τους και όλα που ενδεχομένως να τους έχουν συμβεί. Η λέξη-κλειδί που φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Κώστα Τζίρα είναι το ρήμα «κομματιάζω». Με αυτό εκφράζει, μεταξύ άλλων, την ματαιότητα όχι μόνο να ολοκληρωθεί το μεταφορικό ταξίδι τους, αλλά και να πραγματοποιήσουν οι άνθρωποι αυτοί τα όνειρα και το στόχο τους. Επομένως:
Χωρίζονται σε κομμάτια
που το καθένα βλέπει
από τον δικό του ορίζοντα […]
Κομματιασμένα σε άπειρα άλλα
που στο τέλος είναι ελάχιστα
και δεν έχουν σημασία» (ΙΙ. Οι Άνθρωποι, σελ. 47).
***
Με το τελευταίο μέρος της συλλογής Της ερημιάς και του σκότους, Το Ημερολόγιο, βυθιζόμαστε όλο και περισσότερο στα υποσυνείδητα στρώματα του μυαλού μας. … Ο Κώστας Τζίρας μιλάει με ακρίβεια και λιτότητα. Σμιλεύει στο μάρμαρο των λέξεων αξέχαστες εικόνες:
Πρώτη φορά κοιτάξαμε τα μάτια του
τα μάτια του θανάτου
όχι όταν συνηθίσαμε
το βλέμμα του
στο βλέμμα μας
αλλά όταν τα σπλάχνα μας
έμαθαν να γίνονται
νερό
βροχή
ένα ποτάμι
για να βαπτίζεται
κάθε φορά που έβλεπε μέσα μας
για να μάθει να πιστεύει
σε εμάς.
(ΙΙΙ. Το Ημερολόγιο, σελ. 69)
Στην εποχή όπου οι ποιητές τείνουν να πειραματίζονται με τη γλώσσα, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνονται από την ουσία της ποίησης, τέτοιας που δεν φοβάται να εκφράζει τα υπαρξιακά, δύσκολα θέματα – όπως το λέει εύστοχα ο Κώστας Τζίρας: «γιατί ο φόβος / κρύβει την αλήθεια» (ΙΙΙ. Το Ημερολόγιο) –, στην εποχή όπου προτιμάμε να λησμονηθούν τα δυσάρεστα, τα θλιβερά και τα οριστικά, η συλλογή Της Ερημιάς και του Σκότους εμφανίζεται εξαιρετικά πρωτότυπη, … μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις πιο σημαντικές ποιητικές συλλογές στο σύγχρονο ποιητικό λόγο. Παρουσιάζεται – ας θυμίσουμε ξανά τους στίχους του ποιητή – σαν το δέντρο που «Στεκόταν στην άβυσσο / στον γκρεμό που περίμενε» (Ι. Το Δέντρο, σελ. 19).
Michał Bzinkowski – Γεννημένος στην Κρακοβία το 1975. Αναπληρωτής καθηγητής Κλασικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Γιαγκελόνσκι (Uniwersytet Jagielloński) της Κρακοβίας (Πολωνία), Τμήμα Κλασικών Σπουδών (Instytut Filologii Klasycznej). Τα τελευταία βιβλία του: Masks of Charos in Modern Greek Demotic Songs: Sources, Representations and Context (2017)⸱μεταφράσεις από τα ελληνικά: Jorgos Seferis, Dni (1941-1956) [Μέρες, 1941-1956] (2019), Jorgos Seferis, Król Asine i inne wiersze [Ο Βασιλιάς της Ασίνης και άλλα ποιήματα (2020), Jorgos Seferis, Róża losu. Eseje wybrane [Το Ρόδο της Μοίρας. Επιλεγμένα δοκίμια] (2020).
Περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τόμος 188ος , τεύχος 1895, Ιούνιος 2023
