Τολμηρή, προκλητική και αιχμηρή, η σπουδαία σύγχρονη όπερα «Powder her face» (1995) του «τρομερού παιδιού» της βρετανικής μουσικής Τόμας Άντες έρχεται να σκανδαλίσει το κοινό στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση, στις 25, 27, 31 Οκτωβρίου και 2, 7 και 9 Νοεμβρίου.
Η όπερα με την «πιο άσεμνη άρια που γράφτηκε ποτέ», είναι βασισμένο στη σκανδαλώδη ζωή της δούκισσας Μάργκαρετ Κάμπελ του Αργκάιλ, γνωστής με το προσωνύμιο «βρόμικη δούκισσα», η οποία το 1963 σόκαρε το κοινό της Αγγλίας με τις σεξουαλικές της ακρότητες. Θεωρείται ένα σύγχρονο κλασικό έργο και μία από βρετανικές όπερες που ανεβαίνουν πιο συχνά τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο αρχιμουσικός Νίκος Βασιλείου, ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο διακεκριμένος σκηνοθέτης και Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Ο πολυβραβευμένος Βρετανός συνθέτης Τόμας Άντες, ο «βιρτουόζος των άκρων», όπως τον χαρακτήρισε το περιοδικό The New Yorker χάρη στην ευρεία γκάμα της μουσικής του γλώσσας, συνδυάζει αριστοτεχνικά στη μουσική του «Powder her face» ετερόκλητες επιρροές. Τα καμπαρέ του Κουρτ Βάιλ, η τζαζ και τα τάνγκο του Άστορ Πιατσόλα συναντούν τον Άλμπαν Μπεργκ και τον Ίγκορ Στραβίνσκι σε ένα έργο πολυεπίπεδο και καθηλωτικό. Η μουσική του είναι τόσο αξιομνημόνευτη όσο και η ίδια η δούκισσα του Αργκάιλ. Ο Άντες περιγράφει το «Powder her face» ως «μια όπερα για μια γυναίκα που τελικά παγιδεύεται σε έναν κόσμο αρωμάτων, φαντασίας και ανάμνησης».
Η πολυτάραχη ζωή της δούκισσας, το όνομα της οποίας έγινε συνώνυμο με το σκάνδαλο, οι έρωτες, οι σεξουαλικές επιθυμίες και το διαζύγιο λειτουργούν ως πρίσμα μέσα από το οποίο ο Τόμας Άντες και ο Βρετανός μυθιστοριογράφος Φίλιπ Χένσερ με το καυστικό λιμπρέτο του διερευνούν στο έργο τη σχέση φύλου, πολιτικής και εξουσίας. Μια κυνική κοινωνική σάτιρα για τον αμοραλισμό, την παρακμή της ανώτερης τάξης και τη δημοσιογραφία της κλειδαρότρυπας, το «Powder her face» εισάγει το κοινό σε μια νέα εποχή της όπερας.
Σκάνδαλο στη ζωή, αλλά και στη σκηνή, το «Powder her face» έγινε η πρώτη όπερα που έφερε στα λυρικά θέατρα του κόσμου μια άκρως τολμηρή άρια που πυροδότησε έντονες συζητήσεις, γνωστή ως «blowjob aria».
Σεξ, πούδρα και πολαρόιντ
Το «Powder her face» έχει ως επίκεντρο ένα σεξουαλικό σκάνδαλο της δεκαετίας του ’60 που έμεινε στην ιστορία και συντάραξε τη βρετανική κοινή γνώμη. Η όπερα εξιστορεί τη λαμπερή άνοδο και την τραγική πτώση της δούκισσας Μάργκαρετ Κάμπελ του Αργκάιλ από τη δεκαετία του ’30, τότε που η ίδια υπήρξε μια από τις πιο πολυφωτογραφημένες γυναίκες στον κόσμο, έως τα τελευταία χρόνια της ζωής της στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Το έργο εστιάζει, κυρίως, στο πολύκροτο διαζύγιό της από τον δεύτερο σύζυγό της, τον 11ο Δούκα του Αργκάιλ, το 1963, την ίδια χρονιά που ξέσπασε η περίφημη υπόθεση Προφιούμο. Ο ίδιος την κατηγόρησε δημόσια ότι κατά τη διάρκεια του γάμου της είχε 88 εξωσυζυγικές σχέσεις. Η λίστα με τα καταγεγραμμένα ονόματα περιλάμβανε υπουργούς, μέλη της βρετανικής βασιλικής οικογένειας και διάσημους καλλιτέχνες. Κατά τη διάρκεια της δίκης, κατατέθηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία αποκαλυπτικές πολαρόιντ, ανάμεσά τους και η περιβόητη φωτογραφία «ο ακέφαλος άνδρας», όπως ονομάστηκε από τις εφημερίδες της εποχής, η οποία απεικόνιζε τη δούκισσα γυμνή να έχει ερωτικές περιπτύξεις με έναν άνδρα, του οποίου το πρόσωπο ήταν κομμένο.
«Να πηγαίνεις στο κρεβάτι νωρίς και συχνά»
Ο Τόμας Άντες συνέθεσε το «Powder her face» σε ηλικία μόλις 24 ετών, κατόπιν παραγγελίας της Όπερας Αλμέιντα, που σηματοδότησε το ξεκίνημα της εντυπωσιακής καριέρας του ως συνθέτη, μαέστρου και πιανίστα. Η όπερα έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ του Τσέλτεναμ την 1η Ιουλίου του 1995, λαμβάνοντας εγκωμιαστικές κριτικές, ενώ λόγω των ερωτικών σκηνών ο βρετανικός ραδιοφωνικός σταθμός Classic FM απαγόρευσε τη ραδιοφωνική μετάδοση του έργου, καθώς κρίθηκε ακατάλληλη. Μετά το «Powder her face», o Τόμας Άντες συνέθεσε το 2004 τη δεύτερη όπερά του βασισμένη στην «Τρικυμία» του Σαίξπηρ, κατόπιν παραγγελίας της Βασιλικής Όπερας του Λονδίνου. Ακολούθησε, το 2016, η τρίτη του όπερα, «Ο εξολοθρευτής άγγελος» -βασισμένη στην ομότιτλη σουρεαλιστική ταινία του Λουίς Μπουνιουέλ (1962). H όπερα θριάμβευσε στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ το 2016, γνώρισε αντίστοιχη ανταπόκριση όταν παρουσιάστηκε στο Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου και στη συνέχεια ενθουσίασε κοινό και κριτικούς στη Μετροπόλιταν.
Το λιμπρέτο φέρει την υπογραφή του μυθιστοριογράφου, κριτικού και δημοσιογράφου Φίλιπ Χένσερ, ο οποίος είχε την αρχική ιδέα για τη μεταφορά της ζωής της «βρόμικης δούκισσας» στο λυρικό θέατρο. Μέσα σε δύο πράξεις και οκτώ σκηνές, οι οποίες διαδραματίζονται στον χώρο ενός πολυτελούς ξενοδοχείου, ο Χένσερ καταθέτει ένα κωμικοτραγικό έργο γεμάτο γερές δόσεις μαύρου χιούμορ, σαρκασμό και πικάντικες ερωτικές σκηνές. Ο περίφημος στίχος «Να πηγαίνεις στο κρεβάτι νωρίς και συχνά» φαίνεται πως είχε υπαγορεύσει την πορεία της δούκισσας στη ζωή.
Στη μεγάλη παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Αλέξανδρος Ευκλείδης. Η παράσταση θα επιχειρήσει να αναδείξει τις λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις του έργου, αλλά και το προκλητικό, παιγνιώδες και απελευθερωτικό του χιούμορ. Το κινηματογραφικό σκηνικό αναπαριστά μια αίθουσα ενός ξενοδοχείου της δεκαετίας του ’30, που γερνάει παράλληλα με την πρωταγωνίστρια του έργου. Ο χώρος γίνεται ένας σιωπηλός μάρτυρας της πορείας της από τη δόξα και την ομορφιά στη μοναξιά και τη λήθη. «To “Powder her face” είναι από τις λίγες όπερες των τελευταίων τριάντα χρόνων που μπορούν τόσο εύκολα να διεκδικήσουν μια σημαντική θέση στην ιστορική συνέχεια του είδους. Η μορφολογική του πολυπλοκότητα, το εύρος των αναφορών του, η τολμηρή σύνδεσή του με την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του και η υπόρρητη αλλά ευδιάκριτη κριτική των έμφυλων ταυτοτήτων συγκροτούν ένα εξαιρετικά πολυεπίπεδο έργο, που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε και αριστούργημα, αν δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο ότι το πρώτο που υπονομεύεται στο έργο του 24χρονου, όταν το έγραψε, συνθέτη είναι η ίδια η έννοια του αριστουργήματος», σημειώνει ο σκηνοθέτης.
Ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Νίκος Βασιλείου, ένας μουσικός με βαθιά γνώση του σύγχρονου ρεπερτορίου, επιστρέφει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, έχοντας την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης του εξαιρετικού συνόλου σύγχρονης μουσικής Ergon Ensemble σε ένα έργο υψηλών μουσικών και φωνητικών απαιτήσεων.
Τον ρόλο της δούκισσας ερμηνεύει η διακεκριμένη Αυστραλοβρετανή υψίφωνος Τζαστίν Βιάνι, η οποία έκανε το ντεμπούτο της στην όπερα το 2010, ερμηνεύοντας τον ρόλο της Σαλώμης στην ομώνυμη όπερα του Ρίχαρντ Στράους στο Δημοτικό Θέατρο Χαϊδελβέργης, και έκτοτε έχει διαγράψει μια αξιόλογη πορεία με σημαντικές εμφανίσεις και πληθώρα βραβείων. Η Βιάνι ερμήνευσε για πρώτη φορά τον ρόλο της Δούκισσας το 2012, σε παραγωγή της New York City Opera.
Η ακραία φωνητική γραφή του Τόμας Άντες, που απαιτεί ερμηνευτές με ιδιαίτερη φωνητική και υποκριτική δεξιοτεχνία, υποστηρίζεται, στους υπόλοιπους ρόλους του έργου, από τρεις ακμαίους πρωταγωνιστές της ΕΛΣ, τη Χρύσα Μαλιαμάνη, τον Χρήστο Κεχρή και τον Γιάννη Γιαννίση.
Τα σκηνικά και κοστούμια είναι του Γιάννη Κατρανίτσα -ο οποίος επανέρχεται στην ΕΛΣ μετά την περσινή επιτυχία των «Γάμων του Φίγκαρο», οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα και η κινησιολογία του Φώτη Διαμαντόπουλου.
