Το λυρικό αριστούργημα με ελληνική θεματολογία, την «Ηλέκτρα» του Ρίχαρντ Στράους, η οποία βασίζεται στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, επέλεξε η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), για να εγκαινιάσει επίσημα τη νέα της εποχή στις καινούργιες της εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ).
Η νέα αυτή φιλόδοξη παραγωγή, σε μουσική διεύθυνση Βασίλη Χριστόπουλου, σκηνοθεσία και σκηνικά Γιάννη Κόκκου και με την Αγνή Μπάλτσα στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας, στην πρώτη της συνεργασία με την ΕΛΣ, θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ, στο ΚΠΙΣΝ, στις 15, 18, 22, 26 και 31 Οκτωβρίου, στις 8 το βράδυ.
Με πολλαπλό συμβολισμό
Η «Ηλέκτρα» χαρακτηρίζεται ως μια από τις σημαντικότερες, αλλά και πιο απαιτητικές όπερες του 20ού αιώνα. Το ανέβασμά της αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την ΕΛΣ και τα μουσικά της σύνολα, καθώς η ιδιαίτερα σύνθετη παρτιτούρα, στην οποία ο Στράους ωθεί την εξπρεσιονιστική έκφραση στα άκρα και αγγίζει τα όρια της τονικότητας, προβλέπει περίπου 110 μουσικά όργανα.
Το έργο αυτό δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ από την ΕΛΣ. Ο συμβολισμός είναι πολλαπλός, καθώς επιλέγεται ως εναρκτήριο ένα έργο ελληνικής θεματολογίας, εμπνευσμένο από τον μύθο των Ατρειδών (Κύκλος Ατρειδών), αλλά, ταυτόχρονα, ένα έργο του 20ού αιώνα (Κύκλος 20ος αιώνας), καθώς, μεταξύ των προθέσεων της ΕΛΣ, είναι η ανάδειξη του γεγονότος ότι η λυρική τέχνη δεν εξαντλείται στον 19ο αιώνα.
Με «ψυχολογική πολυφωνία»
Η μονόπρακτη όπερα «Ηλέκτρα» του Ρίχαρντ Στράους βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Αυστριακού συγγραφέα και ποιητή Χούγκο φον Χόφμανσταλ, το οποίο αντλήθηκε από το ομώνυμο θεατρικό του (1903). Παρότι στηρίζεται στην τραγωδία του Σοφοκλή, το κείμενο επικεντρώνεται στην εμμονή της Ηλέκτρας να εκδικηθεί για τον θάνατο του πατέρα της, αλλά και στα συναισθήματα και την ψυχολογία της, καθώς συνομιλεί με τα υπόλοιπα πρόσωπα της τραγωδίας, την αδελφή της, Χρυσοθέμιδα, τον αδελφό της, Ορέστη, και τη μητέρα της, Κλυταιμνήστρα.
Η «Ηλέκτρα» ανήκει στο είδος, που οι Γερμανοί ονόμασαν Literaturoper, δηλαδή όπερα, η οποία βασίζεται άμεσα σε λογοτεχνικό κείμενο. Επιπροσθέτως, το ποιητικό κείμενο του Χούγκο φον Χόφμανσταλ έχει αυτόνομη λογοτεχνική αξία και μπορεί να εκτιμηθεί για τις αρετές της γραφής του, ενώ, ταυτόχρονα, διαθέτει χαρακτηριστικά, που υπηρετούν τους σκοπούς της λυρικής τέχνης, καθώς μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την όπερα, χωρίς να καταλαβαίνει λέξη.
Η «Ηλέκτρα» του Χόφμανσταλ θεωρείται ότι υπήρξε ένα πραγματικό εύρημα στη μετά – Βάγκνερ εποχή. Ως κείμενο, οδήγησε στα άκρα τη βαγκνερική σύγκρουση ανάμεσα στο αρχαϊκό και το σύγχρονο, ανάμεσα στην αποστασιοποίηση που προσφέρει ο μύθος και σε μια προβολή προς τα μέσα, που έχει την αφετηρία της στην ψυχανάλυση. Έτσι, επέτρεψε στον Στράους να προχωρήσει το μουσικό δράμα ένα βήμα παραπέρα από τον Βάγκνερ. Ο προϊστορικός τόπος της δράσης γίνεται ο τόπος ενός ψυχολογικού δράματος με εξαιρετικά μελετημένη ορχηστρική αντίστιξη, χωρίς καμία εμφανή ασυνέχεια ανάμεσα σε εσωτερικό και εξωτερικό, μουσική και σκηνή.
Ο Στράους ανταποκρίθηκε στις προκλήσεις του ποιητικού κειμένου του Χόφμανσταλ, με μια παρτιτούρα, η οποία, σε διάρκεια περίπου εκατό λεπτών, περιλαμβάνει δεκάδες Leitmotive (καθοδηγητικά μουσικά σχήματα), τα οποία σχολιάζουν τη δράση και την ψυχολογία των βασικών προσώπων. Για την «ψυχολογική πολυφωνία» που εμπνεύστηκε (ο όρος ανήκει στον ίδιο), ο Στράους επιστρατεύει τις μεγαλύτερες ορχηστρικές δυνάμεις από οποιαδήποτε άλλη όπερα ρεπερτορίου, μία ορχήστρα που ξεπερνά σε αριθμό τους εκατό μουσικούς. Από το τεράστιο αυτό σύνολο, σε ένα έργο γεμάτο αίμα, εφιάλτες και ακραία συναισθήματα, ο Στράους ζητεί να αποδοθεί η μουσική «σαν να πρόκειται για Μέντελσον: νεραϊδομουσική!».
«Από αυτήν, ξεπροβάλλει η τρομακτική άβυσσος του ασυνειδήτου»
Τη σκηνοθεσία και τα σκηνικά της παράστασης υπογράφει ο πολυβραβευμένος Έλληνας σκηνοθέτης της όπερας, Γιάννης Κόκκος, ο οποίος αναφέρει για την παραγωγή: «Η σκηνή γίνεται ένας τόπος, ο οποίος μιλά για τον εγκλωβισμό και την τρέλα, την εμμονή και τη φαντασίωση, τη λάσπη και τον χρυσό. Και ταυτόχρονα, την αντοχή αρχαίων ιστοριών, οι οποίες ζουν στο παρόν. Υπάρχει η ανάμνηση των Μυκηνών και της Βιέννης, όπως επίσης θραύσματα μιας πρόσφατης ιστορικής μνήμης. Όμως, πάνω απ’ όλα, υπήρξε η πρόθεση να καταστεί ορατή αυτή η ελληνική μήτρα, η τόσο αγαπητή στον Χόφμανσταλ. Από αυτήν, ξεπροβάλλει η τρομακτική άβυσσος του ασυνειδήτου, η οποία διερευνάται στη Βιέννη της αυγής του 20ού αιώνα, όπου μαίνεται η καταιγίδα της Ηλέκτρας».
Ταυτότητα παράστασης
Μουσική διεύθυνση: Βασίλης Χριστόπουλος, σκηνοθεσία – σκηνικά: Γιάννης Κόκκος, καλλιτεχνική συνεργασία – δραματουργία: Αν Μπλανκάρ, κοστούμια: Λιλή Κεντάκα, φωτισμοί: Βινίτσιο Κέλι, βίντεο – σχεδιασμός βιντεοπροβολών: Ideogamma SRL – Σέρτζιο Μετάλι, διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Ερμηνεύουν: Κλυταιμνήστρα: Αγνή Μπάλτσα, Ηλέκτρα: Ζαμπίνε Χογκρέφε, Χρυσόθεμις: Γκουν – Μπριτ Μπάρκμιν, Αίγισθος: Φρανκ βαν Άκεν, Ορέστης: Δημήτρης Τηλιακός, παιδαγωγός του Ορέστη: Κωστής Μαυρογένης, έμπιστη: Αμαλία Αυλωνίτη, συνοδός: Ειρήνη Αθανασίου, νεαρός υπηρέτης: Χρήστος Κεχρής, ηλικιωμένος υπηρέτης: Κωστής Ρασιδάκις, επιστάτρια: Άρτεμις Μπόγρη, πέντε θεραπαινίδες: Χρυσάνθη Σπιτάδη, Ινές Ζήκου, Μαρισία Παπαλεξίου, Σοφία Κυανίδου, Μαρία Μητσοπούλου. Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ. Η ΕΛΣ ευχαριστεί θερμά την κυρία Αγνή Μπάλτσα για την αφιλοκερδή της συμμετοχή.
Πληροφορίες
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος: λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364 – Καλλιθέα, τηλ.: 216 8091000. Τιμές εισιτηρίων: 15, 30, 40, 60, 65, 100 ευρώ, φοιτητικό – παιδικό: 15 ευρώ, περιορισμένης ορατότητας: 10 ευρώ. Προπώληση εισιτηρίων: ταμεία ΚΠΙΣΝ, καταστήματα Public, τηλεφωνικά: 213 0885700 (καθημερινά: 09.00 – 21.00), ηλεκτρονικά: tickets.public.gr, ticketservices.gr και nationalopera.gr.
