Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Με το έργο του μεγάλου μυθιστοριογράφου Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι καταπιάνεται ο δραστήριος σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Χατζής και ανεβάζει μία διπλή παράσταση βασισμένη στα έργα «Ο Μέγας Ιεροεξεταστής» και «Οι Δαιμονισμένοι» -έργα της τελευταίας περιόδου και της απόλυτης ωριμότητας του συγγραφέα.
Στον ειδικά διαμορφωμένο Υπόγειο Χώρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, το σύμπαν του Ντοστογιέφσκι ξετυλίγεται από τις 4 Οκτωβρίου. Τον ρόλο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή θα ερμηνεύσει η Λυδία Κονιόρδου, ενώ στους «Δαιμονισμένους» πρωταγωνιστεί μία ομάδα νέων ταλαντούχων ηθοποιών. Οι παραστάσεις θα παρουσιάζονται εναλλάξ Παρασκευή και Σάββατο -κάθε Παρασκευή οι «Δαιμονισμένοι» και κάθε Σάββατο ο «Μέγας Ιεροεξεταστής», και κάθε Κυριακή σε ενιαία παράσταση [Πειραιώς 206, Ταύρος].
Στον μύθο του «Μεγάλου Ιεροεξεταστή» -απόσπασμα από τους «Αδελφούς Καραμάζοφ», ο Ντοστογιέφσκι εκφράζει τα αγωνιώδη ερωτήματα που τον τυραννούν: τα όρια της ανθρώπινης ελευθερίας, της βούλησης, της πίστης, της ύπαρξης του θείου, της ομορφιάς, της αγάπης. Της ανθρώπινης διαφθοράς. Της πραγματικής δύναμης του ανθρώπου. Θεός-άνθρωπος ή άνθρωπος-Θεός; Μεγάλα, καίρια ερωτήματα, με τα οποία η σύγχρονη ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη. Ο άνθρωπος ως θύμα και ως θύτης.
Με την ηθοποιό που ενσαρκώνει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή, την πρώην υπουργό Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, είχαμε τη χαρά και την τιμή να μιλήσουμε.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για την παράσταση;
«Η παράσταση αποτελείται από ένα δίπτυχο. Το πρώτο μέρος είναι μια σύνθεση με αποσπάσματα από τους “Δαιμονισμένους” για πέντε πρόσωπα, και το δεύτερο μέρος αποτελείται από τον “Μέγα Ιεροεξεταστή”, ένα κεφάλαιο από τους “Αδελφούς Καραμάζοφ”, που είναι σχεδόν αυτοτελές. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Ντοστογιέφσκι, αποτελεί τη συμπύκνωση των προβληματισμών του.
Οι δύο ενότητες συνδέονται εσωτερικά μεταξύ τους, και με τη σύνθεση που έκανε ο Κωνσταντίνος Χατζής, το δεύτερο μέρος λειτουργεί σαν απάντηση στο πρώτο. Θα παίζονται και αυτοτελώς και σε ενιαία παράσταση».
Τι συναντάμε στον πυρήνα του έργου;
«Στον πυρήνα του έργου, συναντάμε καίρια ερωτήματα της ανθρωπότητας που απασχολούν τον μεγάλο αυτόν συγγραφέα.
Η σχέση του ανθρώπου με την ελευθερία και την ελεύθερη βούληση και ελεύθερη διάκριση, η σχέση με το Θείο και η θέση του ανάμεσα στα δύο βασίλεια -το επουράνιο και το επίγειο, τον πνευματικό και τον υλικό κόσμο. Στην παράσταση, ακολουθούμε την πυρετώδη σκέψη του συγγραφέα, και ψηλαφώντας μέσα από τις σχέσεις των προσώπων αλλά και τα προσωπικά τους διλήμματα, ανακαλύπτουμε πόσο τα ερωτήματα αυτά μας αφορούν και σήμερα, με τρόπο άμεσο και επείγοντα».
Πώς βιώνετε τη συγκεκριμένη ερμηνεία;
«Θέλω να καταθέσω ότι αισθάνομαι ευλογία να ταξιδεύω στον κόσμο του Ντοστογιέφσκι. Ανάλογη με αυτή που ένιωθα με τη “Φόνισσα” και το πνεύμα του Παπαδιαμάντη. Ήταν μια επιθυμία μου από παλιά. Ακολουθώ τη γραμμή του σκηνοθέτη -λιτή και συμπυκνωμένη, που κινείται, όπως και ο συγγραφέας, ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, και που προσπαθεί να υπηρετήσει το πνεύμα ενός συγγραφέα που μιλάει για τη σημερινή εποχή με τρόπο προφητικό.
Προσπαθώ σαν ηθοποιός, μέσα από το πρόσωπο του Ιεροεξεταστή της Ιεράς Εξέτασης στη Σεβίλλη του 16ου αιώνα, να φέρω τα ερωτήματα στο παγκοσμιοποιημένο σήμερα. Πώς βιώνουμε σήμερα τον φόβο που μας οδηγεί στην πειθήνια υπακοή, πώς παραδίνουμε οικειοθελώς την ελευθερία της βούλησης και διάκρισης -άλλοτε γιατί δεν αντέχουμε αν και γνωρίζουμε την αλήθεια, άλλοτε γιατί αφηνόμαστε στη χειραγώγηση των σύγχρονων ιεροεξεταστών, για να έχουμε την ασφάλεια της επιβίωσης και τη σιγουριά ότι ανήκουμε στην αγέλη. Ποιο είναι το τίμημα, όταν τολμάμε να εκφράζουμε την ελεύθερη σκέψη μας χωρίς φόβο και υποκρισία και διαφέρουμε από αυτό που ακολουθεί η μεγάλη πλειοψηφία. Σε αυτές τις σκέψεις του συγγραφέα, προσπαθώ να δώσω μορφή μέσα από τη σκηνική μου δουλειά, μαζί με την υπόλοιπη ομάδα».
Που επικεντρώθηκε το σκηνοθετικό βλέμμα του Κωνσταντίνου Χατζή;
«Με τον Κωνσταντίνο Χατζή έχουμε ξανασυνεργαστεί τρεις φορές, σε κείμενα απαιτήσεων. “O Ουρανός κατακόκκινος” – “Σ’ εσάς που με ακούτε” της Λούλας Αναγνωστάκη, “Ο Βασιλιάς της Ασίας” του Γιώργου Χειμωνά, “Το Παιχνίδι του Τέλους” του Μπέκετ. Ο Χατζής έχει μεγάλη ευαισθησία και σεβασμό στο κείμενο και το πνεύμα του συγγραφέα, και το υπηρετεί με πάθος, χρησιμοποιώντας λιτά σκηνικά μέσα και αναδεικνύοντας τη σχέση των σωμάτων των ηθοποιών μέσα στον χώρο, αναδεικνύοντας τις αντιθέσεις και τη διαλεκτική του λόγου, μέσα από το φως και τη σκιά. Κυρίως, όμως, προσπαθεί να αναδείξει σκηνικά με ποιητικό τρόπο, το ίδιο το κείμενο και το πνεύμα του συγγραφέα».
Πείτε μας κάποια από τα λόγια του Ιεροεξεταστή. Όποια σας έρθουν πρώτα στον νου.
«Μιλώντας για τον τρίτο πειρασμό, το επίγειο βασίλειο, λέει στον Χριστό: “Αν αποδεχόσουν τον κόσμο και την πορφύρα του Καίσαρα, θα θεμελίωνες την παγκόσμια βασιλεία και θα ’δινες την παγκόσμια ειρήνη. Γιατί, ποιος άλλος μπορεί να κυριαρχεί πάνω στους ανθρώπους, αν όχι εκείνος που κυριαρχεί στη συνείδησή τους και που κρατάει στα χέρια του το ψωμί τους;” / “Αυτή η ανάγκη για ενότητα στη λατρεία είναι το μεγαλύτερο μαρτύριο του κάθε ανθρώπου και όλης της ανθρωπότητας, από την αρχή του κόσμου. Γι’ αυτή την ενότητα, εξολοθρεύουν ο ένας τον άλλον με το σπαθί. Δημιουργούσαν θεούς και καλούσαν ο ένας στον άλλον: παρατήστε τους θεούς σας κι ελάτε να προσκυνήσετε τους δικούς μας, αλλιώς σας περιμένει ο θάνατος κι εσάς και τους θεούς σας.” / “…Εσύ, αντί να κυριέψεις την ελευθερία των ανθρώπων, τους την έκανες ακόμα μεγαλύτερη. Ή μήπως ξέχασες πως ο άνθρωπος προτιμάει την ησυχία, ακόμα και τον θάνατο, παρά την ελεύθερη εκλογή εν γνώσει του καλού και του κακού;”»
Πλούσια η καλλιτεχνική σας διαδρομή. Κάποιες σκέψεις, κάποια συναισθήματα από τη, μέχρι σήμερα, πορεία σας;
«Έχω την εντύπωση ότι έχω σταθεί πολύ τυχερή στη διαδρομή μου στην Τέχνη του Θεάτρου. Βρήκα τον δάσκαλό μου στο πρόσωπο του Κάρολου Κουν, προχώρησα σαν καλλιτέχνης και υπηρέτησα το καλό θέατρο με σημαντικές συνεργασίες, ουσιαστικές. Στον Διονύση Φωτόπουλο, βρήκα τον δάσκαλο της όψης, πώς, ακόμα κι ένα ασήμαντο αντικείμενο, γίνεται σκηνικό γεγονός. Ο Ανατόλι Βασίλιεφ μού δίδαξε την εκπληκτική του μέθοδο για το ποιητικό θέατρο, και δίπλα στον μαγικό κόσμο του Ρόμπερτ Γουίλσον, του μεγάλου σκηνικού ποιητή, βρήκα την καλλιτεχνική όαση για να τολμήσω μια εσωτερική εμβάθυνση πρωτόγνωρη.
Τώρα που αναλογίζομαι την πορεία μου, πιστεύω ότι με βοήθησε το γεγονός ότι από πολύ νωρίς, μαθήτρια ακόμα δίπλα στην Ασπασία Παπαθανασίου, κατάλαβα την ανάγκη για συγκέντρωση, αυτοπειθαρχία, συνεχή άσκηση, αλλά και αφοσίωση στο αντικείμενο της δουλειάς. Δίπλα στον Κουν, διαμορφώθηκε η αυτοπροστασία από τις διασπαστικές σειρήνες και το κυνηγητό της επιτυχίας. Κάτι από το οποίο κινδυνεύουν οι νέοι καλλιτέχνες, γιατί η εποχή σήμερα είναι δύσκολη και με πολλές παγίδες.
Κυρίως, όμως, η πολιτική μου συνειδητοποίηση στα χρόνια της χούντας, με οδήγησε να επιδιώκω μόνο τις συνεργασίες και τα έργα που είχαν ένα βαθύτερο νόημα -αφύπνιζαν τη συνείδηση και δεν έπαιζαν έναν διακοσμητικό ρόλο.
Χαίρομαι, σήμερα, να συνεργάζομαι με νέους σκηνοθέτες -φέρουν το νέο, κι όταν έχουν ταλέντο και σεμνότητα κάνουν ενδιαφέρουσες προτάσεις. Δεν κατάφερα να παίξω -εκτός από μία ταινία- στο σινεμά, παρόλο που το ήθελα και το θέλω. Ίσως, με απορρόφησε πιο πολύ το θέατρο».
Και η πρώτη σκέψη που κάνετε όταν σκεφτείτε τη θητεία σας στο υπουργείο Πολιτισμού;
«Η θητεία μου στο υπουργείο ήταν μια πολύτιμη εμπειρία -και η δυνατότητα να υπηρετήσω τον πολιτισμό της πατρίδας μου από αυτή την υψηλή θέση ευθύνης. Παράλληλα, γνώρισα αυτό που δεν φαίνεται πάντα καθαρά στον απλό πολίτη -κατάλαβα πολλές από τις δυνάμεις που καθορίζουν τις ζωές μας. Γνώρισα την πολιτική, όμως θέλω να παραμείνω καλλιτέχνης, να λέω μόνο την αλήθεια και να υπηρετώ το ευρύτερο καλό -στον βαθμό που τα αντιλαμβάνομαι η ίδια.
Ωστόσο, αισθάνομαι ικανοποίηση με το γεγονός ότι στον χρόνο και τις συνθήκες που είχα μαζί με τους συνεργάτες του υπουργείου, καταφέραμε σημαντικά αποτελέσματα, παρόλο που αυτά δεν προβλήθηκαν όπως άξιζε. Όμως, αυτοί που είναι σε θέση να ξέρουν, το γνωρίζουν. Επίσης, μου προσέφερε τη δυνατότητα να γνωρίσω ανθρώπους, εντός και εκτός υπουργείου, αφιερωμένους, ανιδιοτελείς, που δεν φτάνει μια ζωή για να τους συναντήσεις. Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη για τη συνεργασία, την εκτίμηση και τη φιλία τους που παραμένει και τώρα μέσα μου ζωντανή.
Η εμπειρία μου δυνάμωσε την πεποίθησή μου ότι αν είναι να προστατευθεί η ανθρωπότητα από τα βαριά σύννεφα που συσσωρεύονται στον ορίζοντα, αυτό μόνο μέσα από τον πολιτισμό και την ελευθερία της συνείδησης μπορεί να συμβεί».
Κάποιο σχόλιό σας για την πολιτική ζωή της χώρας;
«Η σκέψη μου δεν είναι μόνο για τη χώρα. Η ισορροπία ανάμεσα στον σκοπό και τα μέσα που χρησιμοποιείς είναι μια τέχνη στην πολιτική, που απαιτεί μια διαρκή εξισορρόπηση. Τα μέσα δεν αγιάζονται πάντα από τον σκοπό. Χάνεται, συχνά τελικά, η σαφήνεια ως προς τον σκοπό και υπερισχύουν τα μέσα. Είναι το δίλημμα και η αέναη πάλη ανάμεσα στη σκέψη και την υλοποίησή της».
Κάτι που σας φτιάχνει τη διάθεση;
«Η χαρά να βρίσκομαι στη φύση και να τη φροντίζω. Η χαρά να γίνομαι κοινωνός του έργου μεγάλων δημιουργών, όπως ο Ντοστογιέφσκι. Ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα».
Κάτι που τη χαλά;
«Η μικροψυχία και η ιδιοτέλεια, το ψέμα. Χάνω για λίγο την πίστη μου, αλλά, ευτυχώς, συνέρχομαι».
Μια αγωνία σας;
«Εδώ και πολλά χρόνια, όπως και πολλοί άλλοι στον πλανήτη, αγωνιώ για τη σωτήρια του. Οι φόβοι επιβεβαιώνονται συνέχεια, η ανθρωπότητα στην πλειοψηφία της παραμένει εγκλωβισμένη στην καθημερινότητα και δεν μπορεί να δει, επομένως και να αντιδράσει πριν είναι αργά -αν δεν είναι ήδη. Βρίσκεται σε σύγχυση και φροντίζουν γι’ αυτό όσα κέντρα κερδίζουν από την καταστροφή. Το θέαμα της καταστροφής στις Μπαχάμες είναι ενδεικτικό και όχι, πλέον, μεμονωμένη περίπτωση».
Μια ευχή σας;
«Φως, περισσότερο φως!».
Συντελεστές παραστάσεων:
«Μέγα Ιεροεξεταστής»
Διασκευή-Απόδοση-Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Χατζής
Σκηνική Εγκατάσταση: Λία Ασβεστά – Κωνσταντίνος Χατζής
Βοηθός σκηνοθέτη: Ηλέκτρα Καρτάνου
Μέγας Ιεροεξεταστής: Λυδία Κονιόρδοου
«Δαιμονισμένοι»
Διασκευή-Απόδοση-Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Χατζής
Διεύθυνση Παραγωγής: Κωνσταντίνα Αγγελέτου
Σκηνική Εγκατάσταση: Λία Ασβεστά – Κωνσταντίνος Χατζής
Ζωγραφικά πορτραίτα: Βαγγέλης Κοτσολάκος
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Αλέξανδρος Μέντης
Κίνηση: Άγγελος Παπαδόπουλος
Ακροβατικά: Ηλέκτρα Καρτάνου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Μαρίλια Μητρούση – Ηλέκτρα Καρτάνου
Ειδικό μακιγιάζ: Λιλά Μαρή
Φωτο: Alex.Kat
Παίζουν: Θεοχάρης Ιωαννίδης, Ηλέκτρα Καρτάνου, Νίκος Λεκάκης, Νίκος Μάνεσης, Παντελής Βασιλόπουλος, Κωνσταντίνος Χατζής.
