«Χίος. Τόπος Εντός» τιτλοφορείται η δίγλωσση έκδοση του φωτογράφου – ανθρωπολόγου Στρατή Βογιατζή, την οποία παρουσιάζει το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ).
Η νέα έκδοση του ΠΙΟΠ εμπλουτίζει τις βιβλιογραφικές συμβολές του Ιδρύματος για το νησί της Χίου, αναδεικνύοντας τα ζωντανά στοιχεία του χιώτικου πολιτιστικού τοπίου, της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και των σημερινών κατοίκων της.
Ο Στρατής Βογιατζής περιηγήθηκε και ερεύνησε φωτογραφικά τον γενέθλιο τόπο του, επιχειρώντας να «διαβάσει» και να αποτυπώσει ό,τι ενυπάρχει στο τοπίο, στα αρχιτεκτονήματα, στον εσωτερικό χώρο των οικιών, στην παρουσία των ανθρώπων.
Το φωτογραφικό οδοιπορικό του αναζητά την ουσία της χιώτικης γης, τον καθημερινό βίο και την εργασία των ανθρώπων της, τις ομορφιές, τις ιδιαιτερότητες αλλά και τις αντιθέσεις του τόπου: παλιό και νέο, λιτό και επιτηδευμένο, ορεινοί όγκοι και ανοιχτή θάλασσα, μεσαιωνικές κατοικίες και αρχοντικά, όλα στοιχεία ενός αέναου και διαχρονικού διαλόγου.
Ο Στρατής Βογιατζής καταθέτει στο διεθνές κοινό, ένα βιβλίο ωδή στο νησί του κεντρικού Αιγαίου, ενσωματώνοντας στο σώμα της εργασίας του την έννοια και τα σύμβολα τόσο του τοπίου όσο και του ανθρώπου. Και αν αναλογιστεί κανείς τη γεωγραφική θέση και την ιστορία του νησιού, αντιλαμβάνεται ότι, ουσιαστικά, μελετώντας τη Χίο, μελετά την ίδια την Ελλάδα και τις φορτίσεις που φέρει η έννοια «ελληνικότητα». Οι φωτογραφίες του λευκώματος χωρίζονται στις εξής ενότητες: αρχιτεκτονική, εσωτερική και εξωτερική, πορτρέτα, τοπία.
Ο αναγνώστης θα συναντήσει ένα κείμενο του Στρατή Βογιατζή για το «Το πνεύμα του Τόπου» που αποτελεί μια περιήγηση στις εναλλαγές του χιώτικου τοπίου στη διάρκεια των τεσσάρων εποχών του χρόνου, με την υπόμνηση ότι η ταυτότητα της Χίου δεν είναι καθορισμένη, αναλλοίωτη στον χρόνο, αλλά διάτρητη από τις διαφορετικές επιρροές και τις εγκολπώσεις στο διάβα της ιστορίας της.
«Η Χίος δεν έχει αρχή, μέση και τέλος, δεν αρθρώνεται γραμμικά, δεν χαρτογραφείται με συνέπεια. Μια σπειροειδής κίνηση φαίνεται να δονεί το εσωτερικό της και την κάνει να συστρέφεται, να διαστέλλεται, να πυκνώνεται, να κινείται διαρκώς εκτός πλαισίου. Όπως διακρίνει κανείς την πατίνα του χρόνου στους ξεθωριασμένους τοίχους των αρχοντικών ή των χωριατόσπιτων της Χίου, μπορεί να διαισθανθεί τις επιστρώσεις μνήμης που καθιστούν κάθε τοίχο διάτρητο από ιστορίες, γεγονότα και τάσεις που συνυφαίνονται κάτω από την επιφάνειά του. Ένα πάντρεμα, γράφει ο Μπένγιαμιν, ανάμεσα στον συμβολικό-μαγικό χώρο της νόησης και τον υλικό-πραγματικό χώρο του τόπου. Μέσα στις χιλιάδες κυψέλες του, ο χώρος κρατά συμπυκνωμένο τον χρόνο, γράφει ο Bachelard».
Εργασία κοπιώδης, επίμονη, συστηματική, που δεν αποτέλεσε μια απλή διαδρομή φωτογράφισης, αλλά φέρει μέσα της σε διαφορετικά επίπεδα τη μελέτη στην ιστορία και το ίδιο το τοπίο του τόπου.
«Φωτογράφισα την αρχιτεκτονική, τους εσωτερικούς χώρους προσπαθώντας να κατανοήσω αυτές τις συμμείξεις, τις παραλλαγές, τα μνημονικά ίχνη: τα Μαστιχοχώρια με τη φρουριακή τους αρχιτεκτονική, τα βορειόχωρα σκαρφαλωμένα στα βουνά, προσαρμοσμένα στον τόπο σαν χαμαιλέοντες, το σεληνιακό τοπίο του Αίπους, τις μυστηριακές παραλίες της δυτικής Χίου.
Η φωτογραφία δεν αποτυπώνει απλώς μια πραγματικότητα αλλά την αναπαριστά, δημιουργεί μια φωτογραφημένη πραγματικότητα του κόσμου στον οποίο αναφέρεται, επανανοηματοδοτώντας τις σχέσεις και τα νοήματα που τη διέπουν. Οι φωτογραφίες της Χίου επιδιώκουν να μιλήσουν για μια πραγματική Χίο, που συναντάμε στην αρχιτεκτονική, στο τοπίο και στους ανθρώπους της, αλλά και μια μεταιχμιακή Χίο που συγκροτείται μέσα από τα όνειρα, τους φόβους και τις λαχτάρες της ανθρώπινης κατοίκησης.
H Xίος είναι ένας δύσκολος, δύσθυμος τόπος, που δεν παραδίδεται εύκολα, δεν αγαπιέται εύκολα. Σφραγισμένη από μια ακριβοθώρητη ιστορία, που βρίθει από επιτεύγματα και κατακτήσεις, λεηλασίες και καταστροφές, κυοφορεί, όπως ένα ενεργό ηφαίστειο, μια πυρακτωμένη μνήμη που συνεχίζει να σφραγίζει το σώμα αυτού του τόπου. Έτσι, καθετί καινούργιο οφείλει πρωτίστως να συνδιαλλαγεί με το παρελθόν αυτού του τόπου, ώστε να μπορεί να ριζώσει, ως κομμάτι μιας συνέχεια και όχι ως βίαιη επιβολή και κυριαρχία», αναφέρει ο Σ. Βογιατζής.
Εκτός από το κείμενο για το «Το πνεύμα του Τόπου», μια περιήγηση στις εναλλαγές του χιώτικου τοπίου στη διάρκεια των τεσσάρων εποχών του χρόνου, την έκδοση εμπλουτίζουν επίσης τα κείμενα του αρχιτέκτονα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) Μανώλη Βουρνού, του δρ Περιβαλλοντολογίας Δημήτρη Τσούχλη, της δρ Θεατρολογίας Στέλλας Τσιροπινά και του επιμελητή του MOMus-ΜΦΘ Ηρακλή Παπαϊωάννου.
Η δίγλωσση έκδοση «Χίος. Τόπος Εντός» διατίθεται στο κεντρικό πωλητήριο του ΠΙΟΠ, στο Μουσείο Μαστίχας και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία.
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
