Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
«Οι Δαναΐδες», η σπουδαία ιταλόφωνη τραγωδία, η μόνη που ολοκλήρωσε και εξέδωσε ο ίδιος ο Ανδρέας Κάλβος, ποιητής της ελευθερίας, δύο αιώνες πριν, παρουσιάζεται φέτος, για πρώτη φορά, 150 χρόνια από τον θάνατό του, στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου, την Παρασκευή 2 και το Σάββατο 3 Αυγούστου, σε σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους.
Ο γνωστός μύθος των Δαναΐδων, συναντά στο ποιητικό σύμπαν του Κάλβου, τις μεγάλες εικόνες και την ορμητική μελαγχολία του, περνάει μέσα από τα ρεύματα του νεοκλασσικισμού και του ρομαντισμού της εποχής του, και καταφέρνει να εκφράσει το όραμα του σημερινού ανθρώπου για ανεξαρτησία αλλά και κοινωνική συνοχή.
Η ιστορία εκτυλίσσεται στο Άργος. Οι πενήντα γιοι του Αίγυπτου, αδελφού του βασιλιά του Άργους, Δαναού, ζητούν σε γάμο τις πενήντα κόρες του Δαναού, Δαναΐδες. Ο βασιλιάς φοβάται ότι ένας από τους γαμπρούς του θα τον εκθρονίσει, έχοντας λάβει μάλιστα σχετικό χρησμό από το μαντείο. Σε μια προσπάθεια να αποφύγει το μοιραίο, ο Δαναός δίνει εντολή στις κόρες του να δολοφονήσουν τους συζύγους τους, τη νύχτα του γάμου. Η μόνη που παραβαίνει την εντολή του αλλά και αρνείται τον χρησμό είναι η Υπερμνήστρα, η οποία είναι ερωτευμένη με τον άντρα της, τον Λυγκέα, όπως και εκείνος, μαζί της.
Στο μικρό θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, δίπλα στο αρχαίο τείχος της πόλεως, μερικά μέτρα από την θάλασσα, για πρώτη φορά το ποιητικό κείμενο του Ανδρέα Κάλβου θα απελευθερωθεί το ίδιο και θα εμπνεύσει ελευθερία.
Και για πρώτη φορά, η Υπερμνήστρα θα σπάσει τη σιωπή της…, μέσα από τη φωνή της Λένας Παπαληγούρα. Λίγο πριν ενσαρκώσει την τραγική ηρωίδα, η ηθοποιός μίλησε μαζί μας.
Τι διαπραγματεύεται στον πυρήνα της, η υπόθεση του έργου;
«Ανακαλύπτει κανείς μελετώντας τις Δαναΐδες, ότι τον Κάλβο, εκτός από το θέμα της εθνικής ελευθερίας, τον απασχόλησε εξίσου, αν όχι περισσότερο, το ζήτημα της υπαρξιακής ελευθερίας, θεματική που αποτελεί και τον βασικό δραματουργικό άξονα της τραγωδίας του. Οι ήρωες στο έργο αυτό παλεύουν για την ελευθερία τους μπλεγμένοι ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον τους. Αγωνίζονται να παραμερίσουν ένα “πέπλο” που τους σκεπάζει για να βγουν στο φως, για να δουν καθαρά . Όντας δέσμιοι και εξαρτημένοι από το παρελθόν τους, θέλουν να προχωρήσουν μπροστά, όμως βασανίζονται από το δίλημμα: παρελθόν ή μέλλον; Πώς προχωράει κάποιος; Πώς αφήνει πίσω το παρελθόν του; Η Υπερμνήστρα είναι ερωτευμένη με τον Λυγκέα αλλά δε μπορεί να εγκαταλείψει τον πατέρα της, ο πατέρας νιώθει τον χρόνο να περνά και γαντζώνεται από το σκήπτρο και τις κόρες του, ο Λυγκέας επιθυμεί ειρήνη αλλά την επιβάλλει με πόλεμο. Τυφλοί από τα πάθη τους όσο κι αν αγαπούν, όσο κι αν επιθυμούν ο ένας τον άλλον, κλείνονται στον εαυτό τους. Αναπόφευκτα, λοιπόν, οδηγούνται στη σύγκρουση είτε μέσα τους, είτε μεταξύ τους».
Μια περιγραφή σας για την Υπερμνήστρα, το πρόσωπο που ερμηνεύετε;
«Είναι δύσκολο να μιλάς για τους ρόλους και τις δυναμικές τους, όταν είσαι μέσα σε πρόβες… μέσα σε μια διαδικασία… Η Υπερμνήστρα έχει εμφανή στοιχεία ηρωίδων αρχαίας τραγωδίας αλλά και αναφορές από τις γυναίκες του Σαίξπηρ. Στο έργο αυτό, η Υπερμνήστρα είναι ψυχικά διχασμένη, είναι ερωτευμένη με τον Λυγκέα, όμως δε θέλει να εγκαταλείψει τον πατέρα της, κυριεύεται από ενοχές κι αρνείται να αφήσει πίσω την παιδική της ηλικία, είναι ονειροπόλα με πίστη στους θεούς και την αγάπη. Σπαρακτική και συμπονετική. Όπως και στον μύθο, έτσι και στις Δαναΐδες του Κάλβου, ο Δαναός θα δώσει εντολή στις κόρες του να δολοφονήσουν τους συζύγους τους κατά τη διάρκεια της γαμήλιας νύχτας. Εκείνες θα υπακούσουν, εκτός από την Υπερμνήστρα, η οποία αγαπά τον άντρα της. Αυτό το στοιχείο της ανυπακοής στην εξουσία του πατέρα εξαιτίας της μεγάλης αγάπης για τον Λυγκέα, είναι αυτό που με συγκινεί στο έργο. Πράξη, η οποία, μάλιστα, δεν γίνεται με καμία ευκολία. Η Υπερμνήστρα εδώ βασανίζεται αφόρητα ώσπου να καταφέρει να σταθεί απέναντι στον πατέρα της. Και κάνει μέσα της μια πολύ μεγάλη διαδρομή. Μια επανάσταση».
Είστε η πρώτη που ερμηνεύει τον συγκεκριμένο ρόλο. Ένα σχόλιό σας γι’ αυτό;
«Για μένα το γεγονός ότι το έργο αυτό δεν έχει ξαναπαιχτεί είναι πολύ συγκινητικό. Πόσο μάλλον όταν το έργο αυτό είναι γραμμένο από τον Κάλβο που στη συνείδησή μας είναι καταγεγραμμένος ως εθνικός μας ποιητής. Νιώθω τη χαρά της ανακάλυψης εντός “άλλου” Κάλβου, διαφορετικού από τον “εθνικό ποιητή” -γνωστού μονάχα για τις Ωδές του. Οικείου και ταυτόχρονα ανοίκειου. Αλλά και την ευθύνη, το έργο του να παρουσιαστεί έτσι ώστε να αναδειχθεί η μαγεία του. Όσο για την Υπερμνήστρα, νιώθω χαρά και συγκίνηση που είμαι η πρώτη που καλούμαι να την αποκρυπτογραφήσω. Είναι αρκετά μυστικός, εύθραυστος αλλά και ταυτόχρονα δυναμικός χαρακτήρας. Είναι γεμάτη αντιφάσεις και αυτό την καθιστά πολύ γοητευτική. Ελπίζω, λοιπόν, να καταφέρω να βγουν στο φως όσο περισσότερες πτυχές της μπορώ».
Και ένα ακόμα, για τη σκηνοθετική προσέγγιση της Νατάσας Τριανταφύλλη;
«Η ποιητική του Κάλβου στις Δαναΐδες, για την Νατάσα κρύβεται στην αμφιβολία. Στην αμφιβολία για το ποια επιλογή θα κάνεις, για το ποιον δρόμο θα ακολουθήσεις. Βρίσκεται σε αυτή την, τόσο ανθρώπινη, κατάσταση παλινδρόμησης, όπου ενώ αγαπάς, θεριεύουν μέσα σου στιγμές μίσους, ενώ θέλεις να μετακινηθείς προς τα κάπου, διατηρείς την θέση σου πεισματικά. Στόχος της παράστασης είναι να αναδείξει το ευάλωτο των ηρώων, την κρίσιμη αυτή στιγμή που η ψυχή τους παλεύει να πάρει μια απόφαση. Να φωτίσει τις εσωτερικές τους συγκρούσεις αλλά και τις δυναμικές που προκύπτουν, όταν οι προσωπικότητές τους αναμετριούνται. Αισθητικά, στόχος είναι να αναδειχθεί το μεγαλείο των μυθικών αυτών προσώπων. Καθώς και το απόκοσμο και το μαγικό του θεάτρου της Μικρής Επιδαύρου. Εξαιρετικό ενδιαφέρον για εμένα παρουσιάζει η επιλογή της Νατάσας να διατηρήσει στα χορικά την πρωτότυπη γλώσσα του κειμένου καθώς και της Μόνικας, η οποία εντάσσει στη μελοποίηση των χωρικών στοιχεία εμπνευσμένα από την όπερα. Άλλωστε, διαβάζοντας κανείς το έργο, ανακαλύπτει ότι ο Κάλβος εμπνέεται εξίσου από τον Ευριπίδη όσο και από τον Σαίξπηρ. Καθορίζεται από την όπερα αλλά και τις τραγωδίες των σύγχρονων του».
Σκέψεις και συναισθήματα για την ερμηνευτική εμπειρία στον χώρο της αρχαίας Επιδαύρου;
«Είχα την τύχη να παραστώ πέρυσι σε μια επίσκεψη στο μικρό θέατρο της Επιδαύρου, όπου έγινε διάλεξη από τον κορυφαίο αρχαιολόγο και πανεπιστημιακό κύριο Λαμπρινουδάκη. Η εμπειρία ήταν αποκαλυπτική και ντράπηκα, γιατί πολλά πράγματα για το θέατρο αυτό δεν τα ήξερα. Θαύμαζα χρόνια την ομορφιά του αλλά δεν ήξερα την ιστορία του. Έκτοτε, πιστεύω ότι θα έπρεπε η ξενάγηση αυτή καθώς και η επίσκεψη στα μνημεία πίσω από το μεγάλο θέατρο της Επιδαύρου να γίνεται για κάθε θίασο προτού παρουσιάσει μια παράσταση. Μακάρι να μπορούσε να γίνεται και για τους θεατές. Είναι, έτσι κι αλλιώς, τελείως διαφορετική, είναι μαγική, η αίσθηση όταν παίζεις σε ένα αρχαίο θέατρο αλλά νομίζω ότι όταν μαθαίνεις και την ιστορία του η σχέση σου με τον χώρο αποκτά άλλο νόημα. Η Επίδαυρος, μάλιστα, φέρει και μια ενέργεια πολύ δυνατή και ξεχωριστή. Είναι ένας τόπος ευλογημένος. Η ατμόσφαιρα αυτού του χώρου είναι πολύ έντονη και μαγική και οι δυναμικές του είναι πολύ ισχυρές. Η παράστασή μας είναι φτιαγμένη για τον συγκεκριμένο χώρο και φυσικά και λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες, την ενέργεια, την ατμόσφαιρα αλλά και την ιστορία του. Όλα αυτά λειτουργούν για εμάς ως φορείς έμπνευσης αλλά και πιο συγκεκριμένα και κυριολεκτικά ως το σκηνικό που θα μας φιλοξενήσει. Νιώθω πολύ τυχερή που “οι Δαναΐδες” μας θα παρουσιαστούν σε αυτό το πανέμορφο Θέατρο».
Ταυτότητα Παράστασης
Μετάφραση: Δημήτρης Αρβανιτάκης και Έφη Καλλιφατίδη
Σκηνοθεσία: Νατάσα Τριανταφύλλη
Ερμηνεύουν: Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Λένα Παπαληγούρα, Άρης Μπαλής.
Μουσική: Μόνικα
Τραγουδά η Άρτεμις Μπόγρη.
