Το Ίδρυμα Schwarz παρουσιάζει την έκθεσή του για το καλοκαίρι 2019, με τίτλο «13,700,000 km³», σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, η οποία εγκαινιάζεται το Σάββατο 3 Αυγούστου, στις 8.30 το βράδυ, στο Art Space Pythagorion στη Σάμο.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 30 Σεπτεμβρίου, είναι εμπνευσμένη από τη συμβολική θέση του εκθεσιακού χώρου και ιδίως από τη θέα προς τη Μεσόγειο θάλασσα που βλέπει κανείς από το κεντρικό παράθυρο. Η συνύπαρξη με τη θάλασσα συνιστά κεντρικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής του κτηρίου όσο και του εκθεσιακού χώρου. Το απέραντο βαθύ τυρκουάζ που ατενίζουν οι επισκέπτες από τα παράθυρα, θυμίζει τουριστικό φυλλάδιο. Στην παραλία οι λουόμενοι λιάζονται αμέριμνοι, ενώ αλλεπάλληλες πτήσεις τσάρτερ από και προς ψυχρότερα κλίματα περνούν πάνω από τα κεφάλια τους καθώς το αεροδρόμιο είναι πολύ κοντά στο γραφικό λιμάνι του Πυθαγορείου, φέρνοντας στον νου το αυξανόμενο φαινόμενο του μαζικού τουρισμού. Εικόνα μιας στερεοτυπικής Ελλάδας: ήλιος, θάλασσα και ξένοιαστες διακοπές.
Επιφανειακά, η σκηνή φαντάζει ειδυλλιακή και γαλήνια. Ωστόσο υποβόσκουν πολλαπλές, αόρατες δυναμικές — γεωπολιτικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές και οικονομικές. Σε αυτό το «Απέραντο Γαλάζιο» διακυβεύονται ένα σωρό καίρια ζητήματα. Εδώ η θάλασσα, σαν ένα αόρατο υγρό παραπέτασμα, λειτουργεί ως ένα είδος συνόρου μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, παραδείσου και δυστοπίας.
Η Μεσόγειος υπήρξε -και είναι ακόμη- ένα σημαντικό σταυροδρόμι στην ιστορία του ανθρώπου και του πολιτισμού. Δεκάδες πόλεμοι, κατακτήσεις και εκστρατείες έλαβαν χώρα εξαιτίας ή διαμέσου των νερών της, ενώ υπήρξε πυρήνας εμπορικών, καλλιτεχνικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ λαών, που διαμόρφωσαν την ταυτότητα των χωρών που την περιβάλλουν και ακόμη περισσότερων. Η μέση θάλασσα ή Mare Nostrum, όπως την έχουν πει, βρέχει 21 σύγχρονα κράτη και συνδέει τρεις ηπείρους, παίζοντας και σήμερα καίριο ρόλο στις οικονομίες τους. Είναι ένας κοινός πόρος, ένας χώρος συνύπαρξης των κρατών αυτών και ο τόπος στον οποίο καλούνται να βρουν «κοινό έδαφος». Η θάλασσα αυτή, όπως και όλες οι άλλες, δεν είναι τόσο ειδυλλιακή όσο δείχνουν τα ήρεμα νερά που αντικρίζει κανείς από αυτό το «δωμάτιο με θέα». Περιέχει μυριάδες νοήματα.
Ως σημαντικό στοιχείο του οικοσυστήματος του πλανήτη, η Μεσόγειος βρίσκεται στο επίκεντρο περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών και γεωπολιτικών ανακατατάξεων καθώς και άλλων καίριων ζητημάτων της εποχής που υπερβαίνουν τα στενά γεωγραφικά της όρια. Θέματα μετανάστευσης και συνόρων, εθνικής κυριαρχίας, ανταγωνιστικών οικονομικών συμφερόντων, υπόγειων εξορύξεων, τουρισμού, περιβάλλοντος — υπεραλίευση, απειλούμενα οικοσυστήματα, κλιματική αλλαγή, ρύπανση, απορρίμματα, υψηλά επίπεδα εξάτμισης — απειλούν τη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, έχει γίνει ο τάφος χιλιάδων ανθρώπων στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον πόλεμο και τους διωγμούς στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή.
Το 2015, η Σάμος -μόλις 1,2 χιλιόμετρα από την Τουρκία- ήταν ένα από τα τέσσερα ελληνικά νησιά που έφεραν το μεγαλύτερο βάρος της προσφυγικής κρίσης. Εδώ είναι το σύνορο Ευρώπης και Ασίας και το σταυροδρόμι τριών ηπείρων, οπότε η περιοχή είναι επίκεντρο μεγάλων γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Όσο η Μεσόγειος θεωρείται τόπος κοινών εξελίξεων, συμφερόντων και «λίκνο του πολιτισμού», άλλο τόσο είναι πεδίο συγκρούσεων, βίας και ανταγωνισμών. Κατά τόπους και χρόνους έχει βιώσει την κατάλυση της κοινωνικής συνοχής, την παραβίαση του διεθνούς δικαίου, την άνοδο του λαϊκισμού, του εθνικισμού και του αυταρχισμού, ακόμη και του σποραδικού εξτρεμισμού. Είναι μια εύθραυστη γεωγραφία, ακριβώς λόγω της συνάντησης τόσων διαφορετικών και αλληλένδετων ιστοριών, πολιτιστικών παραδόσεων και οικονομικών συμφερόντων.
Πέρα από αυτές τις γεωπολιτικές πραγματικότητες -υπάρχουν θέματα διαχείρισης των θαλάσσιων δραστηριοτήτων, το ζήτημα της ανεργίας, η διατήρηση ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή, ο χειρισμός της μετανάστευσης και το πρόβλημα της διακίνησης ανθρώπων- ίσως το μείζον μακροπρόθεσμα ζήτημα να είναι η προστασία του περιβάλλοντος και του οικοσυστήματος. Η Μεσόγειος είναι η πιο υπεραλιευμένη θάλασσα στον κόσμο, ενώ απειλείται από τη ρύπανση και την εξάτμιση των υδάτων της. Η κοντόφθαλμη προσέγγιση, η κερδοσκοπία και η υπερ-εκμετάλλευση μακροπρόθεσμα οδηγούν συχνά σε παράπλευρες απώλειες για πολλά από τα εμπλεκόμενα μέρη. Είναι αδύνατο να δει κανείς τις αλλαγές στο θαλάσσιο περιβάλλον χωρίς τις παράλληλες αλλαγές στο πολιτικό πεδίο και τις ποικίλες δυνάμεις που διεκδικούν τη θάλασσα.
Η έκθεση «13,700,000 km³» εξετάζει τον αντίκτυπο που έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες και τα συμφέροντα στην ευαίσθητη ισορροπία του οικοσυστήματος του πλανήτη και στα γεωπολιτικά ζητήματα των θαλασσών. Οι επιπτώσεις τους προσεγγίζονται μέσα από το πρίσμα της Μεσογείου, με αφετηρία την Σάμο. Με αφορμή τη συμβολική θέση του Art Space Pythagorion, η έκθεση διερευνά το πώς η θάλασσα επηρεάζει τη διαμόρφωση των ταυτοτήτων και των οικονομιών στην περιοχή της Μεσογείου και της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Είναι, ασφαλώς, αδύνατο να καλύψει κανείς όλα τα θέματα που απασχολούν την περιοχή της Μεσογείου, οπότε οι καλλιτέχνες της έκθεσης εστιάζουν ο καθένας σε ένα από τα ζητήματα που επείγουν σήμερα: από μια νέα οπτική της μετανάστευσης και της προσφυγικής κρίσης στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, τις επιπτώσεις του τουρισμού, τα υπό εξαφάνιση θαλάσσια είδη, τη ρύπανση από τα πλαστικά και τη βαριά βιομηχανία, έως την καταστροφή των καϊκιών στη χώρα μας, ένα μείζον πολιτισμικό ζήτημα σήμερα.
Έως σήμερα, η απώλεια των ελληνικών καϊκιών φτάνει τα 13.785 από τα περίπου 17.000 καΐκια που κάποτε αρμένιζαν τις ελληνικές θάλασσες. Το 1991 ξεκίνησε το πρόγραμμα απόσυρσης αλιευτικών σκαφών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με υποτιθέμενο στόχο τη μείωση υπεραλίευσης και την προστασία των αλιευτικών αποθεμάτων. Η οδηγία που εξέδωσε καταρχάς η Ε.Ε. ήταν η απόσυρση των καϊκιών και η κατάθεση της επαγγελματικής άδειας. Το 2014 το πρόγραμμα τροποποιήθηκε και ενσωματώθηκε η υποχρεωτική καταστροφή καϊκιών. Πρόκειται για μια πραγματική εθνική απώλεια η οποία έχει εκτυλιχθεί αθόρυβα. Όχι μόνο καταστρέφεται μια παράδοση αιώνων αλλά κινδυνεύει να χαθεί και η τεχνογνωσία των καραβομαραγκών. Κάθε καΐκι είναι μοναδικό μιας και κατασκευάζεται χωρίς τεχνικά σχέδια, αλλά από τη μνήμη, τα χέρια και την εμπειρία του κάθε μάστορα.
Η γνώση αυτή μεταφέρεται σχεδόν αποκλειστικά από τα πρεσβύτερα μέλη της οικογένειας στα νεότερα, και από γενιά σε γενιά, μέχρι σήμερα. Δύο από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση, οι Sphinxes -Μάνος Φλέσσας και Ιωάννα Τσάκαλου, διεξάγουν μία μεγάλη έρευνα σχετικά με το θέμα στο νησί, και πρόκειται να παρουσιάσουν ένα νέο έργο, ειδική ανάθεση για την έκθεση, καθώς και ένα φιλμ που καταγράφει μια πομπή -φόρος τιμής στα κατεστραμμένα καΐκια. Το Σεπτέμβριο, το Ίδρυμα Schwarz πρόκειται να οργανώσει μια ημερίδα στην Αθήνα σχετικά με το τι σημαίνει η συνειδητή καταστροφή της εθνικής μας κληρονομιάς.
Ώρες λειτουργίας έκθεσης: 10:00-13:00 και 19:00-24:00, καθημερινά.
naftemporiki.gr
