Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Ο Δήμος Αβδελιώδης σκηνοθετεί την «Απολογία Σωκράτη», η οποία, για πρώτη φορά στην ιστορία του θεάτρου, παρουσιάζεται στην αρχαία ελληνική γλώσσα, έτσι όπως την κατέγραψε και τη διαμόρφωσε ο Πλάτωνας, και μας μιλά για την παράσταση.
Με την υποστήριξη του Σωματείου «Διάζωμα», το έργο παρουσιάζεται από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) στα αρχαία ελληνικά (με υπέρτιτλους στα νέα ελληνικά και στα αγγλικά), στο Φουαγιέ του Βασιλικού Θεάτρου, στη Θεσσαλονίκη, στις 22, 23, 24, 29, 30 και 31 Ιουλίου.
«Σκοπός της εκφοράς του ίδιου του αρχαίου πλατωνικού κειμένου, κατά την παράσταση, δεν είναι κάποιος λόγος πρωτοτυπίας ή μιας στενά φιλολογικής ή ιστορικής αναζήτησης, αλλά η ανάγκη, από το άκουσμα της φωνής του αυθεντικού έργου, να αφουγκρασθούμε και να νοιώσουμε βιωματικά τα αισθήματα και το ήθος του Σωκράτη» επισημαίνει ο Δήμος Αβδελιώδης, και μιλά για αυτό το εγχείρημα.
Μιλήστε μας για αυτό το μόνο μη διαλογικό έργο του Πλάτωνα.
Είναι το πιο δραματικό του έργο, γιατί καταγράφει τη συγκλονιστική απολογία του Σωκράτη, που έγινε στις 21 Μαΐου του 399 π.Χ., στο υπαίθριο δικαστήριο της Ηλιαίας, δίπλα στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας, ενώπιον 500 κληρωτών ενόρκων δικαστών και ενός πολύ μεγάλου πλήθους ακροατών. Ο Πλάτωνας το έζησε με μεγάλη αγωνία και λύπη (ήταν ο μόνος από τους μαθητές του, που δεν άντεξε να είναι κοντά του στις τελευταίες στιγμές του δασκάλου του), βλέποντας να καταδικάζεται άδικα μπροστά του αυτός, που έστρεψε, με τη ζωή του, το ενδιαφέρον της φιλοσοφίας από την αναζήτηση των αιτιών της δημιουργίας του κόσμου, στον ίδιο τον άνθρωπο και στην αναζήτηση της αυτογνωσίας και της ανθρώπινης ευτυχίας.
Ποια είναι η ιδιαιτερότητα της παράστασης σας;
Επειδή δεν πρόκειται για ένα θεατρικό έργο, αλλά για ένα καταγεγραμμένο πραγματικό γεγονός, όπου ενσαρκώνεται το πνεύμα της οικουμενικότητας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού με τον Σωκράτη, θα έχει τον χαρακτήρα μιας αναπαράστασης της δίκης, όσο γίνεται πιο λιτή και με ελάχιστα σκηνικά στοιχεία, μόνο για να δηλώσουν το βήμα των ομιλητών και την κλεψύδρα, που ορίζει τον χρόνο ομιλίας του καθενός, κάτι σαν Λειτουργία, αφού οι ηθοποιοί Σωκράτης και Μέλητος δεν θα έχουν το άγχος να “υποκριθούν” τα πρόσωπα των ρόλων τους, αλλά μόνο να μας μεταφέρουν τη φωνή τους στην αρχαία ελληνική γλώσσα, που την εξήγησή της θα την παρακολουθούμε με υπέρτιτλους στα νέα ελληνικά και τα αγγλικά.
Για ποιους λόγους επιλέξατε να παρουσιάσετε το έργο στην αρχαία ελληνική γλώσσα;
Πιστεύω πως, μόνο από το άκουσμα της φωνής του αρχαίου κειμένου, μπορεί κανείς να νοιώσει τα αισθήματα και το ύφος του Σωκράτη, άρα και τον χαρακτήρα του, γιατί οι μεταφράσεις – παρά τις καλές τους προθέσεις – δημιουργούν, ανάλογα με τη στρατηγική τους, έναν άλλον Σωκράτη, είρωνα, εγωιστή και προκλητικό, που είναι, σίγουρα, σοβαρές παρερμηνείες, αν και αθέλητες, γιατί συγχέεται ο ίδιος ο Σωκράτης, ακόμα και σήμερα, με τους σοφιστές, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τον λόγο σαν μέσο επίδειξης και παραπλάνησης, ενώ εκείνος σαν μέσο αναζήτησης της αυτογνωσίας και της αλήθειας.
Ποιά μέθοδο χρησιμοποιείτε για την ερμηνεία του κειμένου;
Θεωρώ πως η ορθή ερμηνεία ενός κειμένου, είτε θεατρικού, είτε λογοτεχνικού, δεν μπορεί να εναποτεθεί στις καλές προθέσεις, στο πάθος ή στην ψυχολογική προσέγγιση του ρόλου από τον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη. Στις 16 παραστάσεις που έχω κάνει από το 2001 και μετά, ακολουθώ τη δική μου μέθοδο, που στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο στην ερμηνεία της φωνής του κειμένου με λογικές και μουσικές παραμέτρους, που απελευθερώνουν το νόημα. Όλα τα άλλα στοιχεία μιας παράστασης, που θεωρούνται με τη λέξη σκηνοθεσία, γίνονται – αμέσως μετά ή παράλληλα με τη μάθηση της ερμηνείας – σχεδόν από μόνα τους. Έτσι, οι ηθοποιοί δεν αναλώνονται επίπονα να ψάχνουν την ερμηνεία σαν κάτι απροσδιόριστο και ασαφές, αλλά, κατέχοντας την ερμηνεία που τους δίδεται, έχουν τον χρόνο να επενδύσουν την ενέργειά τους στην ποιότητα μιας στέρεης φωνητικής ερμηνείας, που διαρκώς βελτιώνεται. Όπως γίνεται με τους ερμηνευτές μιας όπερας.
Με την απλούστευση που υφίσταται συνεχώς η γλώσσα μας, έχει χάσει την πραγματική βαθιά σημασία, που κρύβεται στον κραδασμό των λέξεων;
Η σύγχρονη ελληνική γλώσσα είναι πιο πολυποίκιλη και πλούσια από την αρχαία γλώσσα, για τον απλούστατο λόγο πως εμπεριέχει και έχει ενσωματώσει μέσα της όλο τον πλούτο των φυσικών και αναγκαίων μεταμορφώσεών της μέχρι σήμερα. Η αρχαία γλώσσα μάς γοητεύει περισσότερο, επειδή, πάνω της, επενδύθηκε το πνεύμα των πιο μεγάλων διανοητών, που διαμόρφωσαν όλες τις βάσεις του πολιτισμού, και επειδή, στα σπουδαία κείμενα, όπως είναι του Πλάτωνα π.χ., διαπιστώνει κανείς πως είναι στην πραγματικότητα έμμετρα και αρμονικά, σχεδόν σαν ποιήματα, όπως είναι και τα κείμενα τα πεζά του Βιζυηνού και του Παπαδιαμάντη. Η απλούστευση της γλώσσας, σήμερα ή σε κάθε εποχή, δεν είναι ζήτημα της ίδιας της γλώσσας, αλλά αυτών που τη διαχειρίζονται. Όμως, στο θέατρο τουλάχιστον, όταν αναπαράγουμε τη φωνή ενός κειμένου, οφείλουμε να ξαναβρούμε τους κραδασμούς του. Διαφορετικά, το κείμενο εξακολουθεί να είναι περιγραφικό και ανήμπορο να μας πείσει πως είναι πάλι ζωντανό.
Τι αποτυπώνει ο Σωκράτης στην «Απολογία» του, και τι τον έκανε να επιλέξει συνειδητά τον θάνατο;
Στην ομιλία του, ο Σωκράτης αποκαλύπτει, ουσιαστικά, πως, αν δεν υπάρχει μια αρχική υπέρτατη αξία, καμιά άλλη αξία δεν μπορεί να εκτιμηθεί και να ιεραρχηθεί σωστά. Πιστεύει, δηλαδή, πραγματικά ότι υπηρετεί τον Θεό και, από κει, αντλεί όλη του τη δύναμη να προσπαθεί αδιάκοπα και χωρίς κανένα χρηματικό αντάλλαγμα να παροτρύνει όλους ανεξαιρέτως τους συμπολίτες του να μην έχουν σαν προτεραιότητα τη συσσώρευση πραγμάτων και χρημάτων, αλλά, πρώτα από όλα, την καλλιέργεια της αυτογνωσίας, της αρετής, για να μπορούν να απολαμβάνουν στο έπακρο όλα τα αγαθά. Διαφορετικά, κυριαρχούνται από την απληστία και την αγωνία της διατήρησης και της επαύξησής τους, οπότε όλα αυτά που κατέχουν γίνονται η αιτία να μεταθέτουν για αργότερα την ευτυχία, χωρίς, τελικά, να τη συναντούν.
Στην πραγματικότητα, δεν επιλέγει τον θάνατο, αλλά τη ζωή, κι αυτό φαίνεται ολοκάθαρα (αυτό δεν βγαίνει στις μεταφράσεις), όταν, κυριολεκτικά, σε μια σκηνή μεγάλης συγκίνησης, τους παρακαλεί σαν παιδί να μην τον σκοτώσουν. Η πλειοψηφία, όμως, των δικαστών – με 30 ψήφους διαφορά, στην αρχή – τον καταδικάζει από οργή, επειδή δεν πρόλαβε να συνειδητοποιήσει ότι η αποκάλυψη μιας ανεπαρκούς εικόνας για τους ίδιους και για την πόλη δεν ήταν μια απειλή, αλλά ένδειξη αγάπης, από τον Σωκράτη.
Πόσο μοιάζει η εικόνα εκείνου του πολιτισμού, που περιγράφει και στον οποίο αρνείται να υποκύψει, με τον σύγχρονο πολιτισμό μας;
Είναι εκπληκτικό πως ο σημερινός δυτικός πολιτισμός, που είναι κυρίαρχος παγκόσμια, είναι μια πανομοιότυπη αναπαραγωγή της ίδιας ακριβώς σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων, όπως και τότε. Παρόλο που έχει αλλάξει το φυσικό τοπίο και εντελώς ριζικά το ντεκόρ των πόλεων, το επίπεδο της ζητούμενης αυτογνωσίας από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα έχει καθηλωθεί στο σημείο, που εντοπίστηκε μέσα στην απολογία του Σωκράτη. Ένας κόσμος, δηλαδή, που, παρά τα επιστημονικά και τεχνολογικά του επιτεύγματα και την τόση ψυχανάλυση, δεν έχει κάνει ούτε μισό βήμα μπροστά στην αυτογνωσία, πελαγοδρομώντας ακόμα στο άγνωστο.
Εμείς, στη σημερινή Ελλάδα, αν αφουγκραστούμε τα μηνύματα, που μας δίνουν τα σημεία των καιρών, τι θα ακούσουμε;
Όλα τα προηγούμενα και όλα αυτά ακόμα που λέει η μοναδική αυτή χαρτογράφηση της πορείας ενός πολιτισμού, που ζητεί και περιμένει τις απαντήσεις.
Ταυτότητα παράστασης
Διδασκαλία αρχαίου κειμένου – μετάφραση – σκηνικός χώρος – σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης, εικαστική παρέμβαση: Αριστείδης Πατσόγλου, σκηνογραφικός σχεδιασμός κλεψύδρας: Κώστας Κοτσανάς, βoηθός σκηνοθέτη: Ειρήνη Ζάρρα, οργάνωση παραγωγής: Αθηνά Σαμαρτζίδου. Διανομή (με σειρά εμφάνισης): Βασίλης Καραμπούλας (Σωκράτης), Θανάσης Δισλής (Μέλητος).
Πληροφορίες
Βασιλικό Θέατρο: Εθνικής Αμύνης 2 – Θεσσαλονίκη, τηλ.: 231 0223804. Τιμές εισιτηρίων: γενική είσοδος: 10 ευρώ. Σημεία προπώλησης: Εκδοτήριο Βασιλικού Θεάτρου, καταστήματα: Γερμανός, ote SHOPS, Public, Ιανός, Seven Spots, Παπασωτηρίου, Τράπεζα Πειραιώς (από τα μηχανήματα aps), τηλεφωνικά: 2315 200200, 11876, ηλεκτρονικά: viva.gr.
