Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Η τραγωδία «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, η μεγάλη καλοκαιρινή παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, ανεβαίνει στις 19 και 20 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, σε νέα μετάφραση Παντελή Μπουκάλα και σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού, ενώ, κατόπιν, θα ακολουθήσει μια μεγάλη περιοδεία σε Ελλάδα και Κύπρο.
Το έργο γράφτηκε στην αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαου, στα χρόνια 408-406 π.Χ., λίγο πριν από τον θάνατο του Ευριπίδη. Παραστάθηκε στα Μεγάλα Διονύσια μετά τον θάνατό του, από τον Ευριπίδη τον Νεότερο -γιο ή ανιψιό του μεγάλου τραγικού, και απέσπασε το πρώτο βραβείο.
Εστιάζει στην απόφαση του Αγαμέμνονα, αρχιστράτηγου των Αχαιών, να θυσιάσει την κόρη του την Ιφιγένεια, ώστε να μπορέσει να σαλπάρει για την Τροία ο ελληνικός στόλος, που έχει ακινητοποιηθεί λόγω άπνοιας στην Αυλίδα. Η ευγενική Ιφιγένεια τελικά συμφιλιώνεται με την τραγική μοίρα της και αποδέχεται να θυσιαστεί υπέρ πατρίδας. Στο τέλος του έργου, ένας αγγελιοφόρος ανακοινώνει στην Κλυταιμήστρα ότι η Ιφιγένεια εξαφανίστηκε από τον βωμό προτού δεχτεί το θανάσιμο χτύπημα.
Σ΄ αυτό το κορυφαίο δράμα του, όπου οι χαρακτήρες εξελίσσονται από επεισόδιο και σε επεισόδιο, ο Ευριπίδης, βαθιά σοφός και ώριμος, αναδιευθετεί το επικό υλικό και, απευθυνόμενος στους διχασμένους Έλληνες της εποχής του, γίνεται ο κήρυκας της φιλοπατρίας. Η Μαρία Τσιμά ερμηνεύει την Κλυταιμήστρα. Μιλήσαμε μαζί της.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για την παράσταση;
«Η “Ιφιγένεια η εν Αυλίδι” είναι μια παράσταση-αναστοχασμός για τις έννοιες της θυσίας, του ηρωισμούκαι της ευθύνης. Ο Ευριπίδης παίζει με τα όρια της τραγωδίας και της κωμωδίας, εκθέτει ανεπανόρθωτα τους ηγέτες που παθιάζονται με την εξουσία και δημαγωγούν. Στο ακρογιάλι εκβάλλονται πρόσωπα που παλινωδούν, που αλλάζουν διαθέσεις και γνώμη, που είναι γεμάτα αντιφάσεις, που αμφισβητούν τους μάντεις και τους θεούς. Μέσα σε ένα ποιητικό τοπίο συνυπάρχουν η ειρωνεία, η κωμικότητα, οι συγκρούσεις και η συντριβή. Από τη μια η τρέλα του πολέμου και οι κίνδυνοι που επιφέρει και από την άλλη η πολιτική διένεξη και η δικτατορία των φιλόδοξων πολιτικών και του όχλου. Μέσα σε έναν κόσμο ανδρών (στρατόπεδο), ο γυναικείος χορός, η Ιφιγένεια και η Κλυταιμήστρα θα γνωρίσουν καλά πόσο συνδέονται τα έθιμα του γάμου με αυτά του θανάτου».
Μέσα από ποια στοιχεία διατηρεί το έργο τον διαχρονικά επίκαιρο χαρακτήρα του;
«Όσο τα πανανθρώπινα αιτήματα είναι κοινά και η οντολογική αναζήτηση του νοήματος, το έργο είναι πολύ κοντά μας. Πάντα θα είναι επίκαιρο το ζήτημα των πολέμων, της εξουσίας, των καλών και κακών προθέσεων των ανθρώπων, των μεγάλων διλημμάτων, της πίστης, της πατρίδας, της φιλοδοξίας, των αξιών, της θέσης της γυναίκας, της ελευθερίας. Ακόμα και μικρές μεμονωμένες φράσεις συμπυκνώνουν τη σύγχρονη σκέψη του Ευριπίδη: “Κι αν δεν υπάρχουν θεοί, για ποιο λόγο να μοχθούμε;”, “Βάσανα, βάσανα τσακίζουν το γένος των εφήμερων ανθρώπων”, “Ποτέ να μη διαλέξω κυβερνήτη της πατρίδας ή στρατηγό μόνο και μόνο επειδή κρατάει από τρανή γενιά. Φρόνηση, αυτήν χρειάζεται ο στρατηλάτης. Ο συνετός, όποιος κι αν είναι, μπορεί να γίνει άρχοντας της πόλης”. Ο λόγος του συγγραφέα μέσα από την εξαιρετική μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα μάς κάνει κοινωνούς με τη διαχρονία».
Μιλήστε μας για τη ηρωίδα πουερμηνεύετε.
«Η Κλυταιμήστρα είναι μια επιβλητική βασίλισσα. Φέρνει το κορίτσι της στην Αυλίδα για να τελέσει έναν μεγαλόπρεπο γάμο και ο γάμος αυτός μετατρέπεται σε θυσία και θάνατο. Είναι γυναίκα και μάνα που βρίσκεται αντιμέτωπη με φοβερές αλήθειες και μια σωρεία ψεμάτων και υπεκφυγών. Προδίδεται από τους αγαπημένους της ανθρώπους. Ο Αγαμέμνονας, ο Μενέλαος, στο τέλος και ο Αχιλλέας, την εγκαταλείπουν. Επιστρατεύει όλες τις δυνάμεις της για να ματαιώσει τη θυσία της Ιφιγένειας. Ικετεύει, πέφτει στο χώμα, απειλεί, επιχειρηματολογεί άλλοτε με παραφορά και άλλοτε με ψυχραιμία, διαπραγματεύεται, συντρίβεται και ανασυγκροτείται. Είναι μια γυναίκα μόνη σ’ ένα στρατόπεδο ανδρών, την παραμονή του μεγαλύτερου επεκτατικού πολέμου της αρχαιότητας. Οι φιλοδοξίες των ηγετών είναι πολλές, οι αρχηγοί δημαγωγούν και βρίσκουν όλα τα προσχήματα για να θυσιάσουν ένα αθώο κορίτσι. Η μητέρα Κλυταιμήστρα δοκιμάζεται ανελέητα. Μισεί τον άντρα της κι αφήνει μια εκκρεμότητα για να αποδώσει δικαιοσύνη στο μέλλον».
Και λίγα λόγια σας για την Ιφιγένεια;
«Η μεγάλη και τραγική φιγούρα ενός κοριτσιού που ετυμολογικά δηλώνει τη δύναμη της γενιάς της (Ίφι και γένος) και τελικά από αυτήν θα ξεκινήσει η καταστροφική πορεία και ο αποδεκατισμός της γενιάς των Ατρειδών. Μια έφηβη που ζει ανάμεσα σε εξουσιομανείς γεννήτορες, που είναι υποχρεωμένη να υπακούει στο πρωτόκολλο και κάθε ήρωας που εμφανίζεται δεν εμποδίζει τη θυσία της αλλά την αφήνει όλο και πιο μόνη. Αυτή προχωράει ακάθεκτη στον αναπόφευκτο θάνατο. Συντρίβεται από τους δημαγωγούς, τον όχλο, την τύχη αλλά “διαλέγει” τον θάνατό της με μια δική της “ελευθερία”».
Κάποιο σχόλιό σας για τη σκηνοθετική προσέγγιση του Γιάννη Καλαβριανού;
«Ο Γιάννης Καλαβριανός φτιάχνει μια παράσταση που βασίζεται στις μεταπτώσεις και τα διλήμματα. Οι ήρωές του είναι αδύναμοι και αμφίθυμοι. Διαρκώς παλεύουν και ματαιώνονται. Δεν κατασκευάζει μια παράσταση για μια ρομαντική έφηβη που θυσιάζεται, ούτε ένα πατριωτικό δράμα. Μπροστά μας υπάρχει ένας όχλος που δεν τον βλέπουμε αλλά είναι ο πρωταγωνιστής και οι ήρωες είναι ασταθείς και καταστροφικοί. Κι όλα αυτά, σε ένα ποιητικό τοπίο. Ένα ακρογιάλι με κρινάκια κι ανάμεσά μας ένα ελάφι. Βοήθησαν και ολοκλήρωσαν τις ιδέες του σκηνοθέτη, η Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα και η Ράνια Υφαντίδου στα σκηνικά και τα κοστούμια, ο Θοδωρής Οικονόμου στον ηχητικό σχεδιασμό και τη μουσική σύνθεση, ο ΔημήτρηςΣωτηρίου με τις χορογραφίες του και ο Νίκος Βλασόπουλος με τους φωτισμούς του. Πολύτιμοι συντελεστές της παράστασης».
Κάποιες σκέψεις, κάποια συναισθήματα για την εμπειρία της ερμηνείας στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου;
«Η Επίδαυρος μού προκαλεί δέος και είναι μεγάλη τιμή να βρεθώ εκεί. Το βρίσκω υπέροχο και συγκινητικό που θα μιλήσουμε τον αρχαίο λόγο σε αυτόν τον χώρο. Πάντοτε υπάρχει άγχος και ευθύνη. Ένα τόσο μεγάλο θέατρο απαιτεί προσήλωση, άσκηση, πολλές δυνάμεις και μεγάλη έκκληση ενέργειας. Χρειάζεται φωνητικά, σωματικά, διανοητικά να είσαι δυνατός. Είναι μεγάλη άσκηση για τη φαντασία αλλά και για τη νόηση, η επαφή με το κλασικό κείμενο σε αυτό το μοναδικό θέατρο. Είμαστε ευλογημένοι που μπορούμε να συνεχίζουμε τον ιστό της σκέψης και της παιδείας μέσα από το αρχαίο δράμα στο θέατρο της Επιδαύρου. Την ώρα που πέφτει το φως, η φύση και ο άνθρωπος ενώνονται αδιάρρηκτα».
Μια σκέψη σας για τη σύγχρονη Ελλάδα;
«Σε πείσμα των καιρών, όσο οι άνθρωποι είναιπερίεργοι και πεινούν όχι μόνο για το ψωμί αλλά για μια φέτα αλήθειας, δικαιοσύνης και ελευθερίας θα υπάρχει ελπίδα. Υπάρχουν φορές που απελπίζομαι αλλά τώρα που μιλάμεμια γυναίκα περιθάλπει ένα μωρό που ξέβρασε η θάλασσα, ένας γιατρός κάνει εφημερία, ένας ηθοποιός κάνει πρόβα για να δώσει φωνή στο ανείπωτο, γονείς που έχασαν τα παιδιά τους δωρίζουν τα όργανά τους. Η σύγχρονη Ελλάδα είναι γεμάτη αντιθέσεις. Την ίδια ώρα, ένα μεγάλο ποσοστό πιστεύει ότι μας ψεκάζουν, ότι υπάρχει κακό μάτι, ότι είμαστε ανώτερος λαόςκαι ότι μας φταίνε οι ξένοι. Μόνο η παιδεία και ο πολιτισμός μπορούν να βοηθήσουν να σηκώνουμε τα πόδια μας από τη λάσπη».
Μια αγωνία σας;
H αγωνία μου έχει να κάνει με τον τρόπο που βιώνουν οι νέοι την πραγματικότητα. Στείρα γνώση από σχολεία απομνημόνευσης και ανταγωνισμού, ανεργία και χρόνια κατάθλιψη, διπλώματα που δεν χρησιμοποιούνται, όνειρα που κάθε μέρα συντρίβονται σε ένα παράλογο κόσμο. Πού είναι η χαρά, η δημιουργία, η απόλαυση όταν πρέπει να ζεις με 300 ευρώ;».
Και μια ευχή σας;
«Να μη συμβιβαζόμαστε με αυτό που είμαστε. Να προχωράμε μαζί με τους άλλους. Να ζούμε με αγάπη. Και να ανοίγουμε την καρδιά μας στη χαρά. Η ζωή είναι απρόβλεπτη».
Συντελεστές
Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας
Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός
Σκηνικά-Κοστούμια: Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα, Ράνια Υφαντίδου
Mουσική σύνθεση-Μουσική διδασκαλία-Ηχητικός σχεδιασμός: Θοδωρής Οικονόμου
Kίνηση: Δημήτρης Σωτηρίου
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Ερμηνεύουν (με αλφαβητική σειρά): Γιώργος Γλάστρας (Αγαμέμνων), Ανθή Ευστρατιάδου (Ιφιγένεια),Γιώργος Καύκας (Πρεσβύτης), Νικόλας Μαραγκόπουλος (Μενέλαος), Θανάσης Ραφτόπουλος (Αχιλλέας), Χρίστος Στυλιανού (Αγγελιοφόρος), Μαρία Τσιμά (Κλυταιμήστρα).
Χορός: Μομώ Βλάχου, Στελλίνα Βογιατζή, Δέσποινα Γιαννοπούλου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Δανάη Επιθυμιάδη, Αίγλη Κατσίκη, ΛήδαΚουτσοδασκάλου, Μαρία Κωνσταντά, Αλεξία Μπεζίκη, Ζωή Μυλωνά, Μαριάνθη Παντελοπούλου, Κατερίνα Παπαδάκη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου. Μουσικός επί σκηνής: Δημήτρης Χουντής.
