Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Καλλιτεχνικός διευθυντής ενός μοναδικού πόλου έλξης, μίας πλατφόρμας διάδρασης τεχνών και επιστημών, με χαρακτήρα επιμορφωτικό, εκπαιδευτικό και καλλιτεχνικό, ο Γιώργος Παλαµιώτης μάς μιλά για το Φεστιβάλ του Ελαιώνα 2018.
Το επιτυχημένο αυτό Φεστιβάλ, το οποίο προσφέρει στο κοινό τη δυνατότητα να παρακολουθεί θεατρικές και μουσικές παραστάσεις σημαντικών καλλιτεχνών εντελώς δωρεάν, παράλληλες επιμορφωτικές δράσεις και ομιλίες σπουδαίων εισηγητών, ακαδημαϊκών, συγγραφέων και καλλιτεχνών, αλλά και εκθέσεις εικαστικών, φωτογραφίας και video art, πραγματοποιείται από τις από τις 9 έως τις 14 Ιουνίου, στο Ανοιχτό Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνος και στο Tempus Verum – Εν Αθήναις.
Έχοντας αναλάβει -με τη Φένια Παπαδόδημα- την καλλιτεχνική διεύθυνση της μοναδικής αυτής πλατφόρμας διάδρασης τέχνης κι επιστήμης, έρευνας και δημιουργίας, με χαρακτήρα συνθετικό και επικεντρωμένο κάθε χρόνο σε μία θεματική που σχετίζεται με την ιστορία της Αθήνας, ο Γιώργος Παλαµιώτης μιλά για το Φεστιβάλ και για τη δημιουργία στη δύσκολη εποχή που διανύουμε.
Μιλήστε μας για το Φεστιβάλ του Ελαιώνα και τα στοιχεία που συνδυάζει.
«Από την αρχή, προσπαθήσαμε, εκτός από τις αμιγώς καλλιτεχνικές δράσεις, να έχουμε εισηγήσεις, προβολές ντοκιμαντέρ και συζητήσεις πάνω σε θέματα που αφορούν, κυρίως, στη σχέση της πόλης με τη φύση, στη σχέση της πόλης με τον πολίτη και τις έννοιες που δομούν την κοινωνική και, κατ’ επέκταση, ιστορική πραγματικότητα.
Η επαφή με τον φυσικό χώρο του πάρκου της Ακαδημίας του Πλάτωνα είναι, επίσης, αναπόσπαστο κομμάτι όλων των δράσεων. Αυτό για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί είναι από τα ελάχιστα σωσμένα κομμάτια του ελαιώνα των Αθηνών και, σαν ElaiΩnas Festival, οφείλουμε να το υπενθυμίζουμε. Δεύτερον, γιατί η αντίθεση μεταξύ της σημερινής όψης του χώρου, με τη σημασία του ως μήτρα των σημερινών ανωτέρων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, νοηματοδοτεί την ίδια την ύπαρξη του Φεστιβάλ».
Πώς προέκυψε ο τίτλος του;
«Τα τελευταία χρόνια, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, είχα αρχίσει να παρατηρώ και να συλλέγω πληροφορίες για την Αθήνα και την Αττική σε ό,τι βιβλίο έβρισκα. Το “Συμπόσιο” του Πλάτωνα, για παράδειγμα, ξεκινάει με το Απολλόδωρο που πηγαίνει από το σπίτι του στο Φάληρο προς την Αθήνα. Σκεφτόμουν πώς μπορεί να ήταν αυτή η διαδρομή τότε. Ο Υμηττός ήταν ιερό άλσος, αφιερωμένο στην Άρτεμη. Ο ελαιώνας των Αθηνών ήταν, επίσης, ιερό άλσος, με νομοθετημένο πλαίσιο εκμετάλλευσης. Ο Ευριπίδης έμενε στο Χαλάνδρι και ο Σοφοκλής στον Κολωνό. Πώς να ήταν αυτή η Αθήνα;
Παράλληλα, όλες οι ιστορικές πηγές, από την Εποχή του Χαλκού ως και τον 19ο αιώνα, παρουσιάζουν την Αθήνα και την ευρύτερη περιοχή της Αττικής ως ένα κατάφυτο και εύφορο λεκανοπέδιο, με πηγές, έλη, ρέματα και ποτάμια να το διασχίζουν, τριγυρισμένο από καταπράσινα βουνά. Πώς έγινε αυτός ο μυθικός παράδεισος τόσο χάλια;
Άρχισαν να με απασχολούν αυτά τα ερωτήματα συνειδητά πλέον. Τότε, ανάμεσα σε άλλα σχετικά με την ιστορία της Αθήνας, διάβασα και τον “Αναδρομάρη της Αττικής” του Δ. Γρ. Καμπούρογλου. Σε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο, περιέγραφε τον Ελαιώνα, αλλά και την καταστροφή του στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης από τους Τούρκους. Είχε και ένα ποίημα, που ξεκίναγε: “Από τα δένδρα του Ελαιώνος, ας υψωθεί η φωνή μου…’”. Μου έκανε φοβερή εντύπωση αυτή η συνειδητοποίηση της ιερότητας που αποδίδεται διαχρονικά στην ελιά, ειδικά στην Αττική που κάθε δέντρο θεωρείτο τέμενος της Αθηνάς.
Όλα τα προηγούμενα και πολλά άλλα συμπυκνώθηκαν ή/και ξεκαθάρισαν, όταν πρόσεξα την ταμπέλα Eleonas στον αντίστοιχο σταθμό του μετρό, σε αντιδιαστολή με το περιβάλλον γύρω της. Αυτή η εικόνα ξεπερνάει σε ουτοπικότητα, ίσως, και την πίστη πως υπάρχει κάποια γοργόνα που ρωτάει αν ζει ο Μέγας βασιλιάς Αλέξανδρος. Ποιος ελαιώνας;
Τα συζητάγαμε αυτά με τη Φένια Παπαδόδημα -που, τελικά, μαζί ξεκινήσαμε αυτό το Φεστιβάλ- και έτσι, ως ποιητική συνειδητοποίηση, καταλήξαμε στο όνομα, αλλά και στο λογότυπο ElaiΩnas Festival. Αυτό το ένθετο Ω – μέγα μπορεί να είναι ένας θόλος προστασίας από το περιρρέον greeklish, μπορεί, επίσης, να σηματοδοτεί, ως τελευταίο γράμμα του αλφαβήτου, το οριστικό τέλος ή μπορεί να είναι μια δημιουργική φούσκα».
Ποιος είναι ο σκοπός – όραμα σας για το Φεστιβάλ;
«Ρωμιός ή Ρωμαίος; Γραικός ή Έλληνας; Προσωπικά, δεν έχω ιδέα, αλλά νομίζω πως αυτό που αγνοώ είναι και η αιτία του παραλογισμού που βιώνουμε. Μέσα από τις θεματικές μας, προσπαθούμε να θέσουμε αυτά τα ερωτήματα, μήπως και απαντηθούν».
Πού εστιάζει το θέμα της φετινής διοργάνωσης;
«Στην ελευθερία. Στην έννοια της ελευθερίας και στη διαφορά που προκύπτει από την απουσία ή την παρουσία της. Κυρίως, μέσα από τον λόγο του Παπαδιαμάντη, στον οποίο έχουμε και ένα μικρό αφιέρωμα. Ο Παπαδιαμάντης έζησε σε ένα ιστορικό μεταίχμιο, όπως κι εμείς σήμερα. Αυτός βίωσε την αρχή της αστικοποίησης κι εμείς βιώνουμε την αρχή της φτωχοποίησης. Επίσης, στην ελευθερία από τη φόρμα, μέσα από παραστάσεις που εμπλέκουν τους θεατές στο δρώμενο και στα μουσικά αναλόγια και αφηγήσεις που το θέατρο και η μουσική ξεφεύγουν από τις “ορθόδοξες” πρακτικές».
Ποια είδη τέχνης και δράσεων περιλαμβάνει το πρόγραμμα;
«Σε συνεργασία με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, παρουσιάζουμε ένα έργο σύγχρονης μουσικής, το οποίο, όμως, είναι ταυτόχρονα ένα διαδραστικό μουσικό παραμύθι, σε σύλληψη της Δ. Τρυπάνη. Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής συμμετέχει με μια “Όπερα σκιών” του Αλέξανδρου Μελλησινού, όπου ο Καραγκιόζης συναντά την κομέντια ντε λ’ άρτε, και το μπαρόκ διασταυρώνεται με το λαϊκό τραγούδι, σε μια παράσταση θεάτρου σκιών.
Επίσης, μουσικά αναλόγια και αφηγήσεις με διηγήματα των Παπαδιαμάντη και Σολωμού, από την Όλια Λαζαρίδου, τη Φένια Παπαδόδημα, τον Αντώνη Σκαμνάκη και τον Δημήτρη Λάλο. Ακόμα, σεμινάρια πάνω στην τέχνη των αρχαίων ραψωδών σε αντιστοιχία με σημερινές φόρμες έκφρασης, την προφορική παράδοση και τη διάδοση των λαϊκών ιστοριών από τους Κέλτες τροβαδούρους μέχρι τους Κρητικούς λυράρηδες και μια βιωματική δράση για παιδιά, όπου μυούνται στον κόσμο των body percussion και όχι μόνο.
Να προσθέσω πως όλες οι δράσεις μας, τα τελευταία χρόνια, είναι με ελεύθερη είσοδο, χάρη στην υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής».
Όσον αφορά στη δημιουργία γενικότερα, η πολύ δύσκολη περίοδος που περνάμε τι καταπνίγει, αλλά και τι ευνοεί;
«Νομίζω πως αυτό που λέτε πολύ δύσκολη περίοδο θα μπορούσαμε να το δούμε και ως την πραγματική ένταξή μας στη σημερινή Ευρώπη και τον Δυτικό κόσμο γενικότερα. Όταν είχα πάει για σπουδές στην Αμερική τη δεκαετία του ‘90, είδα για πρώτη φορά στη ζωή μου άστεγους, μειονότητες, μετανάστες, ATM, χρεωστικές κάρτες, ίντερνετ, μετρό και ό,τι άλλο αποτελεί την καθημερινότητά μας σήμερα. Εμείς, τότε, ζούσαμε τελείως μα τελείως αλλού. Όλοι οι Ευρωπαίοι και Αμερικάνοι συνάδελφοι μουσικοί που έχω γνωρίσει δεν θα μπορούσαν ούτε να ονειρευτούν τα μεροκάματα σε ένα σκυλάδικο στη Λαμία το 1990. Όταν λέω όλοι, εννοώ άσημους και διάσημους, φτωχούς και πλούσιους, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών που αφορούν στο μέγεθος της αγοράς.
Ούτε καταπνίγει, ούτε ευνοεί, αλλά ούτε και μπορεί να υπάρχει δύσκολη περίοδος για τον καλλιτέχνη/δημιουργό. Η όποια δημιουργία προέρχεται από/ή μας μεταφέρει σε μια άχρονη πραγματικότητα. Αν ο καλλιτέχνης ζει κυρίως στη σφαίρα που υπάρχουν μισθοδοσίες, φόροι, έτη προϋπηρεσίας, κρατήσεις και ΦΠΑ, απλά θα είναι σαν το ψάρι έξω από το νερό. Αν κάποιος είναι υπάλληλος, δεν μπορεί να είναι δημιουργός, και το αντίθετο.
Τα ερωτήματα: “πως θα πληρώσεις του λογαριασμούς” και “το 3 και το 2, στους παραδοσιακούς ρυθμούς, τι σχέση έχουν με το τροχαϊκό μέτρο;”, χρειάζονται τελείως διαφορετικές γνώσεις, μεθόδους και έργα, για να βρεθεί κάποια, αν όχι η οριστική απάντησή τους. Αυτή η θεμελιώδης διαφορά οδηγεί τον δημιουργό σε έναν δυισμό. Η τέχνη, όμως, ασχολείται με το απόλυτο Ένα, του οποίου η μαθηματική απεικόνιση, ίσως, είναι η αρχή της διατήρησης της ενέργειας. Δεν μπορεί να γίνει καμία υπέρβαση εκ του ασφαλούς».
Μοιραστείτε μαζί μας μια αισιόδοξη σκέψη που σας δίνει δύναμη.
«Συνήθως, δεν κάνω ιδιαίτερα απαισιόδοξες σκέψεις ή, μάλλον, δεν κάνω αμιγώς απαισιόδοξες ή αισιόδοξες σκέψεις. Νομίζω πως η επαφή και η αλληλεπίδρασή μας με το Τώρα είναι ένα κλειδί, με το οποίο μπορούμε να ανοίξουμε την πόρτα και να βγούμε έξω από το βάρος του παρελθόντος, αλλά και τον φόβο του μέλλοντος. Επειδή, όπως είναι φυσικό, αποτυγχάνω συνήθως στο να διατηρώ την επαφή μου με το Τώρα, προτιμώ να σκέφτομαι πως είμαι χαλαρός μέσα στα διάφανα νερά της Αγίας Άννας στην Αμοργό ή πως κάθομαι στην Παναγία πάνω από τη χώρα της Φολεγάνδρου και βλέπω το ηλιοβασίλεμα».
Πρόγραμμα Φεστιβάλ
Σάββατο 9 Ιουνίου
20.30: Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνα: «Το φυλαχτό», διαδραστικό μουσικό παραμύθι (Κρατική Ορχήστρα Αθηνών).
Κυριακή 10 Ιουνίου
21.00: Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνα: «Η επιστροφή του Καραγκιόζη», όπερα σκιών (Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής).
Τετάρτη 13 Ιουνίου
21.00: Tempus Verum – Εν Αθήναις: «Ο Λάμπρος», ποιητικό αφήγημα του Δ. Σολωμού. Η ηθοποιός Όλια Λαζαρίδου και ο μουσικός Μιχάλης Νικόπουλος θα αφηγηθούν τη σκοτεινή ιστορία του ποιήματος αυτού σαν ένα λαϊκό τραγούδι.
22.00: Tempus Verum – Εν Αθήναις: «Άνθος του γιαλού» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, μουσικό αναλόγιο. Δύο μουσικοί της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών συμπράττουν με δύο μουσικούς που έρχονται από τον χώρο της τζαζ. Ένας μουσικός καμβάς βασισμένος σε πρωτότυπες συνθέσεις της Φένιας Παπαδόδημα, εμπνευσμένες από το αριστουργηματικό αυτό διήγημα.
Πέμπτη 14 Ιουνίου
21.00: Tempus Verum – Εν Αθήναις: «Βιόλα ντα γκάμπα loops», ο Αντώνης Σκαμνάκης κάνει ένα μουσικό ταξίδι, από την Δυτική Αφρική μέχρι την Κρήτη και από τον Marin Marais μέχρι τον Tom Waits.
22.00: Tempus Verum – Εν Αθήναις: «Ο νεκρός ταξιδιώτης», μουσικό αναλόγιο. Ο Δημήτρης Λάλος διαβάζει το κείμενο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, σε συνεργασία με τον μουσικό και οργανοποιό Γιώργο Μαυρίδη, για πρώτη φορά με παραδοσιακή λύρα.
Πληροφορίες
Ανοιχτό Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνος: είσοδος από Μοναστηρίου 136, Ακαδημία Πλάτωνος – Αθήνα.
Tempus Verum – Εν Αθήναις: Ιάκχου 19 – Γκάζι, τηλ.: 210 3425170.
