Του Σπύρου Γκουτζάνη
Το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού και του Σωτήρη Δημόπουλου για το Ουκρανικό είναι πρωτίστως ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα που ικανοποιεί την βασική αποστολή ενός βιβλίου: ενημερώνει πολύπλευρα και σε βάθος για το αντικείμενό του, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Από την στιγμή που το ξεκινήσει κάποιος δύσκολα θα το αφήσει από τα χέρια του και σε κάθε περίπτωση θα φθάσει μέχρι το τέλος.
Πρόκειται ουσιαστικά για δύο βιβλία σε ένα. Στο πρώτο μέρος (γραμμένο από τον γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα Σταύρο Λυγερό) αναπτύσσονται τα αίτια του πολέμου στην Ουκρανία, οι αφορμές, τα προπαρασκευαστικά γεγονότα, το ιστορικό βάθος των σχέσεων των δύο εμπολέμων, η παράθεση των γεγονότων και η ανάλυση των εξελίξεων στο στρατιωτικό πεδίο, όπως και στα πεδία της διεθνούς πολιτικής και γεωοικονομίας. Εξετάζεται ο αλληλοεπηρεασμός των τριών παραπάνω πεδίων, αλλά και οι συνάφειες και εξαρτήσεις με την εσωτερική πολιτική πραγματικότητα των εμπλεκομένων μερών. Όλα αυτά ξεδιπλώνονται δίχως ιδεολογικές παραμορφώσεις, αλλά και δίχως να τους λείπει το θεωρητικό υπόβαθρο, έτσι ώστε η ανάλυση να εντάσσεται σε ένα σχήμα σκέψης που έχει τις απαρχές της στον Θουκυδίδη και στις βασικές έννοιες της κοινωνικής οντολογίας. Κι αυτό, δίχως ο Σταύρος Λυγερός να μπαίνει σε κουραστικές θεωρητικές παραπομπές.
Όποιος θέλει να έχει μία σφιχτή αλλά πλήρη εικόνα, δίχως εκπτώσεις, για το τι συμβαίνει αυτή την στιγμή στην Ουκρανία και ποιες θα είναι οι συνέπειες του πολέμου στο παγκόσμιο χωριό, θα μείνει ικανοποιημένος. Από αυτή την άποψη οι συγγραφείς είναι τίμιοι με τους αναγνώστες τους ήδη από τον τίτλο του βιβλίου: «Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο – Οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών-Ρώσων στην Ιστορία». Όποιος πάλι ψάχνει να δικαιολογήσει την εκ των προτέρων διαμορφωμένη θέση του υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς θα απογοητευθεί.
Ο Σταύρος Λυγερός στο 15ο βιβλίο του είναι πολύ έμπειρος για να αποδεχθεί ιδεολογήματα περί σωστής και λάθους πλευράς της Ιστορίας που λειτουργούν σαν παραμορφωτικός φακός. Και φυσικά δεν αναπαράγει κοινοτοπίες του είδους «κανένας πόλεμος δεν είναι δίκαιος» ή «το πρώτο θύμα ενός πολέμου είναι η ενημέρωση». Αυτά προϋποτίθενται και ο μέσος αναγνώστης τα έχει συναντήσει κατά κόρον στις δημοσιογραφικές καταγραφές. Αποκαλύπτεται και αναλύεται ικανοποιητικά, όμως, το πώς τα δυτικά συστημικά ΜΜΕ έχουν επιδοθεί σε μία επιχείρηση δαιμονοποίησης του Πούτιν και ηρωποίησης του Ζελένσκι. Στόχος να διαμορφωθεί η δυτική κοινή γνώμη, προκειμένου οι δυτικές κυβερνήσεις να αντλήσουν νομιμοποίηση για μία πολιτική που έχει κόστος στον μέσο πολίτη.
Παγκόσμιο γεγονός
Η θέση του Σταύρου Λυγερού είναι σαφής και καθαρή από την αρχή: ο πόλεμος στην Ουκρανία ενώ μοιάζει με έναν τοπικό πόλεμο και από στενά στρατιωτική άποψη είναι τοπικός, εν τέλει είναι ένα παγκόσμιο γεγονός που εμπλέκει με όρους γεωοικονομίας και γεωπολιτικής τις βασικές δυνάμεις του πλανήτη. Ο συσχετισμός που θα προκύψει σε πλανητικό επίπεδο θα είναι ποιοτικά διαφορετικός, όποια και αν είναι η έκβασή του. Είναι –εξηγεί ο Σταύρος Λυγερός– ένας ιδιότυπος πόλεμος του ΝΑΤΟ εναντίον της Ρωσίας.
Οι ΗΠΑ έκαναν ό,τι χρειάζεται για να στριμώξουν τη Ρωσία με σκοπό ή να υποταχθεί και να αποδεχθεί το ΝΑΤΟ στην «αυλή» της, ή να εισβάλει στην Ουκρανία με το κόστος που αυτό συνεπάγεται σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η «ρωσική αρκούδα», όμως, δεν γονάτισε, όπως ήλπιζε η Ουάσιγκτον. Μέσω των σχέσεων ισχύος που εκδιπλώνονται στο πεδίο της οικονομίας και της διεθνούς πολιτικής, οι ΗΠΑ αφενός στρατεύουν εκούσες άκουσες όλες τις δυνάμεις της Δύσης, αλλά από την άλλη εξωθούν την Κίνα, την Ινδία και άλλες αναδυόμενες δυνάμεις του «παγκόσμιου Νότου» σε μία αντισυσπείρωση.
Δημιουργούν έτσι για πρώτη φορά τις προϋποθέσεις ενός άλλου γεωπολιτικού και γεωοικονομικού πόλου, εναλλακτικού στη δυτική ηγεμονία, ο οποίος υπό προϋποθέσεις οδηγεί σε μία διπλή παγκοσμιοποίηση. Ο ενεργειακός ανταγωνισμός, η αποδυνάμωση του δολαρίου, η ανάδυση ενός νέου αποθεματικού νομίσματος στην Ανατολή, οι λάθος υπολογισμοί των κυρώσεων και το κόστος τους είναι στοιχεία που αναλύονται στο βιβλίο.
Φυσικά η εισβολή είναι καταδικαστέα, αυτό το επισημαίνει με έμφαση ο Σταύρος Λυγερός, αλλά αυτό κάθε άλλο παρά εξαντλεί το θέμα. Με εμβρίθεια στρατιωτικού αναλυτή παραθέτει τα λάθη της Μόσχας στην πρώτη φάση του πολέμου που οδήγησαν στις τακτικές νίκες των Ουκρανών και στην παράταση του πολέμου και εν συνεχεία στην αναδίπλωση και την αλλαγή του αντίστοιχου στρατιωτικού δόγματος από τον Πούτιν.
Από την ανάλυση των ενεργειών που οδήγησαν στον πόλεμο προκύπτει και η βασική του αιτία που είναι κυρίως οικονομική και δευτερευόντως γεωπολιτική. Είναι η επιδίωξη του μεγάλου, κυρίως αμερικανικού κεφαλαίου, να διεισδύσει στην Ρωσία, στην πραγματικότητα να την επαναφέρει στην κατάσταση διάλυσης της περιόδου Γιέλτσιν, προκειμένου να εκμεταλλευτεί τους τεράστιους φυσικούς της πόρους. Αυτό ώθησε το πολιτικό κέντρο της υπερδύναμης να διακινδυνεύσει μία πολεμική αναμέτρηση με όργανο την κυβέρνηση Ζελένσκι.
Παρατίθενται και οι εξελίξεις στο εσωτερικό του κατεστημένου της Ουάσινγκτον και η αλλαγή στρατηγικής από τον Τραμπ στον Μπάιντεν. Η Ρωσία παρότι ακόμη μεγάλη πυρηνική δύναμη δεν είναι απειλεί οικονομικά και γεωπολιτικά την ηγεμονία των ΗΠΑ. Αντίθετα ο μεγάλος πλανητικός ανταγωνιστής των Αμερικανών είναι η Κίνα. Μέσα από τον πόλεμο με την Ρωσία προκύπτει και η ετερογένεια των σκοπών. Η Δύση σπρώχνει την Ρωσία στην αγκαλιά της Κίνας –στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση που έχουν εισηγηθεί ο Κίσινγκερ και ο Μπρεζίνσκι– και δημιουργεί τις προϋποθέσειςμίας ακόμη πιο σκληρής γεωπολιτικής και οικονομικής αναμέτρησης με επιβαρυμένο για την Δύση ισοζύγιο δυνάμεων. Όπως αναφέρει και ο συγγραφέας είναι σύνηθες φαινόμενο στην Ιστορία οι λάθος υπολογισμοί των μεγάλων δυνάμεων.
Από την στιγμή που τα βασικά στοιχεία της στρατιωτικής αναμέτρησης είναι γνωστά, οι προβολές τους και οι μεταξύ τους συνδυασμοί στην προοπτική της έκβασης του πολέμου είναι και αυτοί αριθμητικά περιορισμένοι. Τα σενάρια αυτά διερευνά εξαντλητικά ο Σταύρος Λυγερός, προεκτείνοντας τις ευρύτερες συνέπειες του καθενός: το σενάριο της ρωσικής νίκης, το σενάριο της ρωσικής ήττας και το σενάριο να παγώσει ο πόλεμος. Στην πιθανότερη περίπτωση ουκρανικής ήττας, ο συγγραφέας αναλύει το κόστος για την Αμερική και ευρύτερα για τη Δύση. Το λιγότερο πιθανό είναι το σενάριο στρατηγικής ήττας της Ρωσίας, αφού, όπως έχει δηλώσει ο Μεντβέντεφ προειδοποιώντας, μία πυρηνική δύναμη δεν ηττάται στο πεδίο των συμβατικών δυνάμεων.
Το ιστορικό και εθνοτικό κουβάρι
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο Δρ Σωτήρης Δημόπουλος (με σπουδές Διεθνών Σχέσεων στο Κίεβο) δίνει το ιστορικό βάθος της αναμέτρησης Ρώσων και Ουκρανών. Αναλύει τις σχέσεις των δύο λαών ξεκινώντας από την διαμόρφωση της ιστορικής ταυτότητας του κράτους των Ρως του Κιέβου τον 10ο αιώνα, τον εκχριστιανισμό τους από την Ορθόδοξη Εκκλησία που κατέστησε το Κίεβο την πρώτη μητρόπολη των ρωσικών πόλεων και φθάνει μέχρι την “πορτοκαλί επανάσταση” και το Μεϊντάν το 2014. Αναλύει φυσικά εμβριθώς την καθοριστική για τα τωρινά περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Σωτήρης Δημόπουλος παραθέτει την άγνωστη για το ελληνικό κοινό μακραίωνη αναμέτρηση στην Ουκρανία μεταξύ Τούρκων, Τατάρων, Πολωνών (όπου δίνει και το θέμα της Ουνίας) και Ρώσων, οι οποίοι από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου και της Αικατερίνης κέρδισαν τη Νότια Ουκρανία, πετυχαίνοντας την επέκταση της αυτοκρατορίας. Όπως αναφέρει ο Σωτήρης Δημόπουλος για την σημασία της επέκτασης «επρόκειτο για μία εποποιία αναγέννησης μίας τεράστιας περιφέρειας που προσέδωσε νέα δυναμική στο ρωσικό κράτος». Καθοριστικός ήταν ο ρόλος που διαδραμάτισαν αλλοεθνείς κοινότητες που προσέλκυσε το ρωσικό κράτος με δεσπόζουσα την θέση των Ελλήνων και των Εβραίων.
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο κατά την διάρκεια των δύο μεγάλων Πολέμων του 20ου αιώνα και ομαλοποιείται μετά τη νίκη της Σοβιετικής Ένωσης στον Β’ Παγκόσμιο. Όλες όμως οι ιστορικές, ταξικές, εθνοτικές διαιρέσεις και αντιπαραθέσεις εξακολουθούν να υποφώσκουν και έρχονται στην επιφάνεια μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης όπου πλέον δεσπόζει η αντιπαράθεση ΗΠΑ- Ρωσίας.
Η Ουάσιγκτον προωθεί τις θέσεις της στην σκακιέρα με τις «πορτοκαλί επαναστάσεις» που υποκινεί, ενώ η Ρωσία τη δεκαετία 1990 είναι στα «γόνατα» και μόνο στη δεκαετία του 2000 αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια της. Κάπως έτσι φτάσαμε στην δραματική κορύφωση του τωρινού πολέμου. Ας κλείσουμε με το συμπέρασμα του Σωτήρη Δημόπουλου: «Όπως διδάσκει η Ιστορία, ένα σύνθετο πρόβλημα αιώνων είναι εξαιρετικά απίθανο να επιλυθεί σύντομα και εύκολα. Και ο πόλεμος που ξέσπασε στις 24 Φεβρουαρίου το αποδεικνύει».
