Σημαντικά ευρήματα από τη σωστική ανασκαφή του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στο Δέλτα Φαλήρου παρουσιάζονται στην περιοδική έκθεση «Φαληρόθεν. Ανάμεσα σε δύο κόσμους», η οποία εγκαινιάστηκε στις 23 Σεπτεμβρίου από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά [Χαριλάου Τρικούπη 31].
Η Λίνα Μενδώνη, αναφερόμενη στο σημαντικό απόθεμα της πόλης, υπογράμμισε: «απτό παράδειγμα, είναι τα ευρήματα του Μετρό, εξαιτίας του οποίου πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη αρχαιολογική ανασκαφική έρευνα, που έχει γίνει ποτέ στον Πειραιά, και μάλιστα στον αστικό ιστό του. Από το έργο αυτό -όπως συμβαίνει πάντα στα δημόσια έργα υποδομής που υλοποιούνται στην πατρίδα μας- προήλθαν πολλά, εξέχοντα και ποικίλων εποχών ευρήματα, τα οποία, με τη συνεργασία του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και της Αττικό Μετρό, το Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιά θα παρουσιάσει στον μουσειακό χώρο της ξύλινης αποθήκης. Όπως ήδη γνωρίζετε, προχωρεί η ίδρυση του Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στο κτήριο του Σιλό, στο λιμάνι. Βρισκόμαστε στη διαδικασία της δημοπράτησης, ενώ η χρηματοδότηση του έργου, προϋπολογισμού περίπου 90 εκ. ευρώ, έχει εξασφαλιστεί από το Ταμείο Ανάκαμψης. Ο Πειραιάς θα αποκτήσει ένα μοναδικής σημασίας και εμβέλειας Μουσείο. Όλος ο ενάλιος αρχαιολογικός πλούτος της Ελλάδας, ο οποίος δεν έχει εκτεθεί ποτέ, εκτός από μεμονωμένα ευρήματα, θα παρουσιαστεί σε αυτό το Μουσείο. Επίσης, το έργο της ανάπλασης του παραλιακού μετώπου, με έντονο πολιτιστικό χαρακτήρα λόγω του κονωνείου τείχους, και αυτό δρομολογείται από τον Δήμο Πειραιά». Σε ό,τι αφορά την έκθεση «Φαληρόθεν. Ανάμεσα σε δύο κόσμους», η Υπουργός σημείωσε ότι «η σωστική ανασκαφή στο ΚΠΙΣΝ, η οποία διενεργήθηκε με απόλυτα συστηματικό τρόπο, συνέδεσε και ερμήνευσε και τις παλαιότερες έρευνες στην ίδια περιοχή και απέδωσε ευρήματα, τα οποία συμπληρώνουν ψηφίδες, όχι μόνο του αρχαιολογικού παρελθόντος της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά, αλλά και του ιστορικού παρελθόντος της Αθήνας και της Αττικής».
4 νοηματικές ενότητες
Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 31 Δεκεμβρίου 2023, αρθρώνεται σε 4 νοηματικές ενότητες. Οι δύο πρώτες έχουν κύριο άξονα τα αττικά έθιμα ταφής, κατά την πρώιμη και ύστερη αρχαϊκή περίοδο. Εστιάζουν στα αντικείμενα που συνόδευαν τον νεκρό, αλλά και σε αυτά που αποτέλεσαν μέρος της τελετουργίας για τη φροντίδα του στο τελευταίο ταξίδι. Η τρίτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην πρωτοαττική κεραμική, ενώ η τέταρτη ενότητα παρουσιάζει τρεις ταφές που έχουν εξεταστεί από την άποψη της βιοαρχαιολογίας -δηλαδή, παρουσιάζει την ταυτότητα των ανθρώπων που έχουν ταφεί και αφηγείται στοιχεία από την ιστορία της ζωή τους.
Ιστορία της ανασκαφικής έρευνας
Το νεκροταφείο του Δέλτα Φαλήρου βρίσκεται στο μέσο του παλαιού κόλπου του Φαλήρου σε μία απόσταση 4,1 χιλιομέτρων νοτίως του σύγχρονου κέντρου των Αθηνών. Η πρώτη μαρτυρία για την ύπαρξη νεκροταφείου στο Δέλτα Φαλήρου είναι καταγεγραμμένη ήδη από το 1864, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα πραγματοποιούνται δύο -μικρής έκτασης- ανασκαφικές έρευνες σωστικού χαρακτήρα, από τους Κ. Κουρουνιώτη (1911) και Ε. Πελεκίδη (1915). Από την τελευταία προέκυψε –μεταξύ άλλων- το ανορθόδοξο για τις αντιλήψεις της εποχής εύρημα της ομαδικής ταφής 18 ενηλίκων, οι οποίοι εκτελέστηκαν με αποτυμπανισμό.
Η κατασκευή του ιπποδρόμου το 1925 και η μακροχρόνια χρήση του «σφράγισε» τον αρχαιοφόρο ορίζοντα, προστατεύοντας το νεκροταφείο από την οικοδόμηση της περιοχής για τις επόμενες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η εγκατάλειψη του χώρου το 2004 επέφερε, μικρής ευτυχώς κλίμακας, καταστροφές από παράνομες εκσκαφές για την απόρριψη απορριμμάτων. Η εικόνα άλλαξε άρδην κατά τη διάρκεια της κατασκευής του ΚΠΙΣΝ στη θέση του παλαιού ιπποδρόμου. Από τον Μάρτιο του 2016 έως και σήμερα, οι έρευνες συνεχίζονται. Η τελευταία δεκαετία αποκάλυψε ένα μεγάλο τμήμα του φαληρικού νεκροταφείου που φωτίζει όχι μόνο τις ταφικές πρακτικές, αλλά και πτυχές της ζωής της πόλης που έμελλε να διεκδικήσει την πιο σημαίνουσα, ίσως, θέση ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις – κράτη της αρχαιότητας.
