Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Η παράσταση «Θα γίνει Ανταλλαγή;» βασισμένη σε έρευνα, πρωτότυπο κείμενο και σκηνοθεσία της Ρούλας Πατεράκη ανεβαίνει απόψε στις 9:15 στο Γυμνάσιο του Αρχαιολογικού Χώρου Ολυμπίας· η είσοδος είναι ελεύθερη.
Οι οκτώ πρωταγωνιστές -που ερμηνεύουν οι Δήμητρα Χατούπη, Φιλαρέτη Κομνηνού, Κοσμάς Φοντούκης, Νάντια Μουρούζη, Ειρήνη Καράγιαννη, Ευανθία Κουρμούλη, Μαρία Κουρμούλη, Ρούλα Πατεράκη- αναδύονται από τον ζόφο της Ιστορίας και συναντιούνται εδώ και τώρα. Αν οι μονόλογοί τους διηγούνται αθροιστικά, με επική κανονικότητα, την ίδια σχεδόν επαναληπτική ιστορία ανθρώπινου πόνου και δυστυχίας, τα διαλογικά «επεισόδια» δραματοποιούν τον μεγάλο Διχασμό στην αφετηρία των δεινών μας, τη φρίκη του πολέμου και την Ανταλλαγή των πληθυσμών, εντέλει την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας, που ίσως είναι και ο πρωταγωνιστής της παράστασης.
Η χαρακτηριστική προσφυγική μνημονική αφήγηση, όπως την ξέρουμε από τις συλλογές μαρτυριών, αποδομείται στα συστατικά της, και τα δραματικά της στοιχεία ενσωματώνονται σε ένα διαλογικό ιστορικό δράμα δωματίου, που άλλοτε μοιάζει με αρχαία τραγωδία και άλλοτε με μουσικό Ρέκβιεμ.
Με την ηθοποιό Νάντια Μουρούζη, είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε.
Κάθε γυναίκα στο έργο φέρει την ιστορία της. Ερμηνεύετε την Ηρώ· ποια είναι η δική της ιστορία;
«Σε μια διαλυμένη τελετή, στα ερείπια ενός ναού ξεχασμένου όπως τα ομηρικά έπη, η Ηρώ βγαίνει από τη νύχτα που άρχισε με τον χαλασμό της Σμύρνης. Ταξιδιώτης μέσα από τον θάνατο και όχι πρόσφυγας από τη ζωή, θυμάται χωρίς να θυμηθεί, η Ηρώ, μία Μάτα Χάρι της Σμύρνης.
Μετά από εκατό χρόνια σιωπής, σήμερα, εδώ, στην Αρχαία Ολυμπία, αποφάσισε να μιλήσει. Κάθε λέξη στοιχειώνει την Ηρώ. Πέρα από τις ασυναρτησίες της μνήμης, τα λόγια της αργά, γεμάτα και δίχως ανώφελη αισθητική, που κουβαλούν το βάρος της ιστορίας, το βάρος της φρίκης και αλήθειες διφορούμενες, στον χώρο δίνουν χώρο. Τα δρώμενα συμβαίνουν σήμερα αλλά και εκατό χρόνια πριν».
«Εμένα το ταλέντο μου έχει το αποτύπωμα της νύχτας», αναφέρει η Ηρώ· ποιος ο ρόλος της νύχτας στη ζωή της;
«Σε καιρό κουρελιασμένο, παραμορφωμένο, στην πολυπολιτισμική Σμύρνη που πολλοί την σύγκριναν με το Παρίσι της Μπελ Επόκ, η Ηρώ ήταν εταίρα σε φημισμένο “σπίτι” όπου σύχναζαν αξιωματικοί, μεγαλέμποροι και διπλωμάτες Ευρώπης και Αμερικής. Εκεί οι “δουλειές” γίνονται στο σκοτάδι, μυστικά. Είναι “δουλειές” της νύχτας. Ακούμε άλλα από τη μία και άλλα από την άλλη, σημάδια της ιστορίας, σημάδια της τραγωδίας· όμως, όλες μαζί είδαν την καταστροφή από μέσα και γι’ αυτό είναι ένα. Η Ηρώ γίνεται δέκτης πολλών εμπιστευτικών πληροφοριών.
Στο έργο που έγραψε και σκηνοθέτησε η Ρούλα Πατεράκη, μέσα από “αδιανόητες ισορροπίες” και “ποικίλες εξυπηρετήσεις” εκτυλίσσεται, από την μιαν αντίφαση στην άλλη, ένας διάλογος σιωπηλός, ελλειπτικός και αφαιρετικός με την Μεγάλη Ιδέα. Έργο εξόχως ποιητικό και αναμφίβολα μοντέρνο, όπου ο Βόσπορος και η Σμύρνη κατεβαίνουν στην Αρχαία Ολυμπία, μαζί ο Βενιζέλος με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, όπου η αρχαιότητα συναντάει την μοντέρνα τέχνη. Ένα έργο όπου ο θεατής μπορεί να εισδύσει με τον δικό του τρόπο, για μια δική του περιπέτεια. Σαν ένας τυφλός που δεν έχασε τον δρόμο».
Η εποχή που διαδραματίζονται τα γεγονότα είναι μία εποχή με αρώματα και γεύσεις. Πώς αποτυπώνονται όλα αυτά στο κείμενο της Ρούλας Πατεράκη;
«Η παράσταση χαρακτηρίζεται από μια λεπτότητα και εκτυλίσσεται μέσα σε μια πολυτέλεια. Η ανείπωτη τραγωδία του σύγχρονου ελληνισμού παρουσιάζεται μέσα σε σύννεφα από μεθυστικές μυρωδιές από τα περιζήτητα αρώματα της εποχής. Και όλα συνοδεύονται από εκλεκτά εδέσματα που σερβίρονταν στους λιγότερο ή περισσότερο εκλεκτούς επισκέπτες των “σπιτιών”. Οι γεύσεις, άλλωστε, χρησιμοποιούνται και σαν κωδικός».
Κατά τη γνώμη σας, ποια η θέση του θεάτρου στη διαφύλαξη της μνήμης και της κουλτούρας ενός λαού;
«Στην περίπτωση του έργου “Θα γίνει ανταλλαγή;”, μιλάμε για τέχνη και όχι για κουλτούρα. Να μην συγχέουμε τέχνη και κουλτούρα. Τέχνη είναι η απόλυτη ζωή. Στη ζωή μας μιμούμαστε την τέχνη και όχι το αντίστροφο. Άλλωστε, το θέατρο είναι μια σχετικοποίηση του χώρου και μια στρέβλωση του χρόνου, όπως λέει και η Ρούλα. Δεν πρόκειται για ένα παρελθόν που κάποιοι έχουν φτιάξει.
Στο ελληνικό θέατρο βλέπουμε κατά καιρούς κάποια έργα σχετικά με τα τόσο σημαντικά και τόσο τραγικά γεγονότα, όπως ο εμφύλιος ή η δικτατορία. Γενικότερα, όμως, θα ’λεγε κανείς ότι η μνήμη στη χώρα μας αφορά, περισσότερο, τα βιβλία και τους ιστορικούς».
Πέραν από την επέτειο των εκατό χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή, πώς συνδιαλέγεται το έργο με τη σημερινή εποχή;
«Τα κύρια χαρακτηριστικά εκείνης της εποχής που είναι αφενός ο ηρωισμός των στρατιωτών και αφετέρου ο διχασμός, που με τόση μαεστρία παρουσιάζει η Πατεράκη -η αντιπαράθεση Κωνσταντινούπολης και Σμύρνης που συμβολίζει την αντιπαράθεση βασιλικών και βενιζελικών- η δειλία και όχι σπάνια η προδοσία, είναι από αιώνες μέχρι και σήμερα σταθερά στον λαό μας που συχνά περιμένει από τους άλλους, από τους συμμάχους, να κάνουν αυτό που θα ’πρεπε να κάνουν οι ίδιοι.
Η Καταστροφή αυτή και η εθνοκάθαρση που ακολούθησε και που είχε σαν συνέπεια τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του ελληνισμού, δυστυχώς δεν είναι οι τελευταίες. Πόλεμοι και εθνοκαθάρσεις στον κόσμο δεν σταμάτησαν ποτέ και συνεχίζονται, όπως στην Κύπρο, το Ιράκ, τη Συρία, τη Λιβύη, το Κόσοβο και τελευταία στην Ουκρανία».
Τι πιστεύετε ότι επιλέγουμε ως λαός; Τη μνήμη ή τη λήθη;
«Ο λαός μας έχει μια σταθερή ροπή προς τη λήθη. Ίσως γιατί προτιμά να ξεχνάει τις καταστροφές και τα δυσάρεστα. Στα δύσκολα δείχνει θυμό, που γρήγορα ξεχνάει. Προτιμούν τον μύθο που πάντα αναπροσαρμόζουν, γιατί ο μύθος είναι πάντα μύθος για τους Έλληνες. Κι ας μην ξεχνάμε ότι μύθος σημαίνει λόγος».
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Έρευνα/Πρωτότυπο κείμενο – σκηνοθεσία: Ρούλα Πατεράκη
Πρωτότυπη μουσική: Νίκη Καραγεώργου, Μαρία Κουρμούλη
Σκηνογραφία: Ρούλα Πατεράκη, Ευανθία Κουρμούλη
Εικαστική επιμέλεια – Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
Φωτισμοί: Γιάννης Δρακουλαράκος
Ηχοληψία/ σχεδιασμός ήχου: Μίμης Καλαντζής
Ηθοποιοί/performers: Δήμητρα Χατούπη, Φιλαρέτη Κομνηνού, Κοσμάς Φοντούκης, Νάντια Μουρούζη, Ειρήνη Καράγιαννη, Ευανθία Κουρμούλη, Μαρία Κουρμούλη, Ρούλα Πατεράκη
Τραγουδούν: Ειρήνη Καράγιαννη, Μαρία Κουρμούλη
Παίζουν οι μουσικοί: Άρης Ζέρβας (τσέλο), Νίκη Καραγεώργου (πλήκτρα), Άλεξ Μπόλπασης (κιθάρα), Μελίνα Ντελίκου (βιολί), Σωτήρης Πέπελας (τρομπέτα)
Ηχογράφηση – μίξη: Άλεξ Μπόλπασης
Φιλολογικός σύμβουλος: Αριστοτέλης Σαΐνης
Βοηθός σκηνοθέτη: Ευανθία Κουρμούλη
Κατασκευή σκηνικού: Δημήτρης Μπούτας
Φωτογραφίες: Νίκος Μαυράκης
Επικοινωνία/ δημόσιες σχέσεις: Δέσποινα Ερρίκου, Ράνια Παπαδοπούλου
Διεύθυνση Παραγωγής: Αλέξανδρος Νταβρής
Παραγωγή: The Greyblue Gap και ΜεταΘέατρο
