Πέθανε ο ζωγράφος Γιώργος Λαζόγκας σε ηλικία 77 ετών. Μεγάλος καλλιτέχνης, σπουδαίος δάσκαλος και παράλληλα μια γοητευτική προσωπικότητα, ένας κοσμοπολίτης της τέχνης και της ζωής.
Ο Γιώργος Λαζόγκας είχε πάντα μεγάλη αγάπη για την τέχνη του και μεγάλη ικανότητα να μεταλαμπαδεύει τα μυστικά της ζωγραφικής στους νέους καλλιτέχνες. Ήταν απόλαυση για το κοινό να τον ακούει στην αίθουσα του εργαστηρίου του στην Καλών Τεχνών όταν δίδασκε στους φοιτητές του. Κοινό μυστικό πως στο εργαστήριό του συνέρρεαν φοιτητές και από άλλα εργαστήρια για να τον ακούσουν και να μοιραστούν τις μνήμες του και τα βιώματά του από τα καλλιτεχνικά του ταξίδια.
Ποιος ήταν ο Γιώργος Λαζόγκας
Γεννήθηκε στη Λάρισα το 1945. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1963-1970), αλλά τελικά αφοσιώθηκε στη ζωγραφική. Το 1970 βραβεύτηκε στον διαγωνισμό νέων ζωγράφων του Ινστιτούτου Γκαίτε Θεσσαλονίκης και το 1972 κέρδισε το 1ο βραβείο στον διαγωνισμό νέων ζωγράφων της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης.
Παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση στη Θεσσαλονίκη (1975, Ζήτα-Μι) και, το επόμενο έτος, έφυγε με υποτροφία του γαλλικού κράτους για σπουδές ζωγραφικής στο Παρίσι. Γνωρίστηκε με τον Αλέξανδρο Ιόλα και εξοικειώθηκε με τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα.
Από πολύ νωρίς ο Γιώργος Λαζόγκας είχε τη συνήθεια να σχεδιάζει σε σελίδες γραφομηχανής. Το σχέδιο ως εργαλείο έρευνας έπαιξε ρόλο στη διατύπωση του συνολικού του έργου. Είναι γι’ αυτόν μια καθημερινή άσκηση που διαμόρφωσε συνολικά την εικαστική του αντίληψη και γραφή. Οι σχεδιαστικές σημειώσεις -με την αμεσότητα που τις χαρακτηρίζει- μετατρέπονται σε ημερολόγιο ζωής.
Η ανάπτυξη του σχεδίου ως γραφής, με εικονιστικό ή ανεικονικό χαρακτήρα, αποτυπώνεται κατ’ αρχήν στη ζωγραφική επιφάνεια, ενώ ταυτόχρονα τείνει να διεισδύσει στον χώρο. Οι επάλληλες τοποθετήσεις σχημάτων, συχνά πάνω σε διαφανείς επιφάνειες, με επικαλύψεις ή διαγραφές, αναδείκνυαν τα φευγαλέα και μεταβλητά ίχνη της εικόνας, σαν παλίμψηστα.
Στην εργασία του Λαζόγκα ακολούθησε η περίοδος των μεγάλων διαστάσεων, κατά την οποία η παρουσία του εικονογραφικού κινήτρου εκδηλώθηκε με ένα είδος ιχνογράφησης του ίδιου του σώματος επάνω σε λευκές επιφάνειες στις οποίες τυπώνονται τα ίχνη του. Σ’ αυτές τις εργασίες το ίχνος εμφανίζεται να είναι η απουσία μιας παρουσίας, και εκεί επανέρχεται η έννοια του παλίμψηστου μέσω της χειρονακτικής συμπεριφοράς, όχι πια του καλλιτέχνη αλλά του ίδιου του αντικειμένου της εικόνας του, δηλαδή του σώματος. Tο σώμα, επίσης, αυτή τη δεύτερη περίοδο μετά το 1980, επωμίστηκε το ίδιο, ως αντικείμενο, τη διαδικασία του και έγινε αυτάρκης δράση, υλοποιούμενη με τις δικές της πρωτοβουλίες.
Γνωστά έργα της ελληνικής αρχαιότητας ή ζωντανά γυναικεία σώματα δηλώνονται ως ίχνη πάνω σε λευκές υφασμάτινες επιφάνειες, στερεωμένες ή όχι σε πλαίσια. Οι μορφές, αποσπασματικές, εικαστικά επεξεργασμένες, διαμελισμένες, αλλά σχεδόν πάντα αναγνωρίσιμες, δέχονται τις σχεδιαστικές και χρωματικές επεμβάσεις του καλλιτέχνη. Σε κάποιες περιπτώσεις επεκτείνονται στον χώρο και παίρνουν τη μορφή περιβαλλόντων (Δεσμός, Αθήνα, 1983, Επίκεντρο, Πάτρα, 1990).
Την περίοδο της δεκαετίας του ’80 η δουλειά του απλώθηκε ακόμα περισσότερο στον χώρο, παίρνοντας πολλές φορές τη μορφή εικαστικής εγκατάστασης, με χρήση διαφόρων μέσων (τυπώματα, φωτογραφία, βίντεο, σχέδιο, ζωγραφική κ.ά.), ανάλογα με τις εκάστοτε εκφραστικές του ανάγκες. Τα ίχνη-αποτυπώματα ανθρώπινων σωμάτων πάνω σε μεγάλες υφασμάτινες επιφάνειες αποτέλεσαν το νέο εικονιστικό και νοηματικό σημείο αναφοράς των έργων του. Τα σχόλια που διατυπώνονται με αυτόν τον τρόπο αφορούν την τέχνη ως σωματική διαδικασία και, ταυτόχρονα, ως ερμηνευτική προσέγγιση των πραγμάτων. Οι αναφορές σε έργα της αρχαιότητας υποδηλώνουν τον διαχρονικό χαρακτήρα των προβληματισμών του.
Το 1981, με τη θεωρητικό Σάνια Παπά και τον ποιητή Ανδρέα Παγουλάτο, πραγματοποιούν στο υπόγειο του Beaubourg τη δράση «Κορμί – Κείμενο».
Από το 1992 μέχρι το 1997 επαναδιατυπώνει το Παλίμψηστο στην ενότητα Θραύσματα, προβάλλοντας το θεώρημα του τέλους της συνολικής εικόνας και αναδεικνύοντας το θραύσμα, το ίχνος, το ελάχιστο ως το μέρος που αποτυπώνει το όλον.
Από το 1975 έως το 1999 δίδασκε Ζωγραφική στην Αρχιτεκτονική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2008 εξελέγη καθηγητής Ζωγραφικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις, κυρίως στην Ελλάδα, και έχει συμμετάσχει σε δεκάδες ομαδικές, στην Ελλάδα, σε ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες και στις Η.Π.Α. Βραβεύτηκε σε διαγωνισμό ξένων ζωγράφων υποτρόφων του γαλλικού κράτους (1977), συμμετείχε στο Salon Comparaisons (Παρίσι 1978), στην Biennale des Jeunes (Παρίσι 1980), στα Ευρωπάλια (1982, όπου τιμήθηκε με το Prix Europe στην Οστάνδη, Βέλγιο), στην Μπιενάλε του Sao Paulo (1983), στο Salon de Μontrouge (Παρίσι 1996) και στις εκδηλώσεις για τη Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης (1997). Το 2006 οργανώθηκε αναδρομική έκθεση των σχεδίων του στο Μουσείο Μπενάκη και στο Μ.Μ.Σ.Τ. και εκδόθηκε λεύκωμα με κείμενα των Ν. Βαλαωρίτη, Τ. Πατρίκιου κ.ά. Το 2008 δημιούργησε μια μόνιμη εικαστική εγκατάσταση για τον σταθμό «Ελαιώνας» του μετρό της Αθήνας.
Η τελευταία του έκθεση εγκαινιάστηκε τον Μάιο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Με τίτλο «Το χθες είναι τώρα. Γιώργος Λαζόγκας: Μύθοι και Αρχαιότητα» και θα διαρκέσει μέχρις τις 20 Αυγούστου 2022, όπου έργα του συνδιαλέγονται με τεχνουργήματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, από την προϊστορική, αρχαϊκή και κλασική περίοδο.
Στην έκθεση, 30 έργα, 28 σχέδια και σε 2 προθήκες 21 σχέδια και 2 βιβλία του Γιώργου Λαζόγκα «συνοδοιπορούν» με 23 ειδικά επιλεγμένες αρχαίες καλλιτεχνικές δημιουργίες από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η έκθεση υπομνηματίζει στο ευρύ κοινό την πολυποίκιλη ενασχόληση του Λαζόγκα με το παρελθόν και τον νοητό διάλογο που δημιουργείται ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα. Ο καλλιτέχνης ανασύρει στα έργα του ιστορικά και μυθολογικά σπαράγματα δημιουργώντας νέες οπτικές και εννοιολογικές αφηγήσεις. Οι εκάστοτε αναφορές μεταμορφώνονται σε αινιγματικές αλληγορίες του παρόντος, σε οπτικές ιστορίες που ξετυλίγονται «εν κρυπτώ», κινητοποιώντας τη φαντασία. Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες, «αποδράσεις στη Μεσόγειο», «θραύσματα μνήμης» και «μεταμορφώσεις εικόνων. Αποτελούν παλίμψηστα του χρόνου, έννοια που καθιέρωσε ο Λαζόγκας στην ορολογία της εγχώριας ιστορίας της τέχνης τη δεκαετία του ’70 περιγράφοντας τις στρωματογραφίες μιας εικόνας, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
«Αυτό που χαρακτηρίζει τον Λαζόγκα είναι ότι εμμένει στο εικαστικό ιδίωμα της γραφής και στην αναζήτηση ενός σχεδίου που αποσυντίθεται και ανασυντίθεται. Έτσι, κατορθώνει να απομονώνει με έναν τελετουργικό τρόπο (σχεδίαση σε καρμπόν με ίχνη στα τυφλά) τον κεντρικό γενεσιουργικό πυρήνα του σχεδίου. Πάντα πίστευε ότι η ζωγραφική, όπως την εννοούμε ακόμα και έπειτα από ένα αρκετά εξελιγμένο στάδιο πολλαπλών πειραματισμών, φτάνει σε ένα εκφραστικό αδιέξοδο κινδυνεύοντας να εξαντληθεί, πολλές φορές εξαιτίας των τεχνικών προδιαγραφών της. Το σχέδιο, αντίθετα, η πιο αρχαϊκή και πηγαία μορφή της ζωγραφικής, είναι γι’ αυτόν ένας τρόπος για να επαναδιαπραγματευθεί την εικόνα απεγκλωβίζοντάς την από τα όριά της. Ψηλαφίζει, ανασύρει εικόνες μέσα από το σκοτάδι, στα τυφλά, μέσα από τη μαύρη επιφάνεια του καρμπόν. Η άποψη της «Τυφλής Ζωγραφικής» αναδίνει εικόνες κατ’ ευθείαν από το υποσυνείδητο, χωρίς την αισθητική παρέμβαση και τους κανόνες της οπτικής θεώρησης του έργου τη στιγμή της παραγωγής του. Η μαύρη επιφάνεια παρεμβάλλεται ανάμεσα στο έργο και στον ζωγράφο. Σαν να θέλει να υπηρετήσει περισσότερο την Ιδέα, παρά το παραμορφωμένο είδωλό της, έτσι όπως εκείνο θα προέκυπτε από την κριτική της οπτικής επαφής μαζί του. Περισσότερο αγγίζει παρά ζωγραφίζει το σώμα των έργων του» γράφει ο Ευθύμης Λαζόγκας στον κατάλογο της έκθεσης του Γιώργου Λαζόγκα «Σειρήνες», Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα. Λάρισα, 2009.
Συλλυπητήριο μήνυμα της ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την απώλεια του Γιώργου Λαζόγκα
Μόλις πληροφορήθηκε την απώλεια του Γιώργου Λαζόγκα, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Η Ελλάδα χάνει σήμερα έναν από τους μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής μας, έναν νεωτεριστή της εννοιολογικής τέχνης, έναν ακάματο δημιουργό που αναμετρήθηκε τολμηρά με τη φιλοσοφική διάσταση του χρόνου, της ζωής, του θανάτου. Εναν εικαστικό που συνταίριαξε τη σύγχρονη έκφραση με την έμπνευση από την «μεγάλη Ιστορία», από τα fragmenta και τα μυθολογικά σπαράγματα. Η απώλειά του μου προκαλεί βαθιά θλίψη, καθώς το τελευταίο διάστημα επικοινωνούσαμε για την προετοιμασία της έκθεσής του «Το χθες είναι τώρα: Μύθοι και Αρχαιότητα», που παρουσιάζεται από τον Μάιο, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και η οποία δέχεται καθημερινά πλήθος επισκεπτών.
Η οργάνωση αυτής της έκθεσης ήταν κάτι που το θέλησε ο ίδιος, καθώς στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του, με τις «Νίκες», τις «Σειρήνες», το «Ταξίδι του Οδυσσέα», τα «Θραύσματα αγγείων», τους «Κίονες», διάβασε την αρχαιότητα σε αρμονική σχέση με το σήμερα.
Χρησιμοποίησε όλα τα μέσα της εποχής του για να επεξεργαστεί τα υλικά που επέλεγε, ώστε να αποτυπώσει τη σύγχρονη πραγματικότητα στο έργο του, με προσωπική γραφή, βιωματική και ταυτόχρονα ερευνητική. Ο συνδυασμός του παρελθόντος με το παρόν, του αρχαίου με το σύγχρονο για να δημιουργήσει το επιθυμητό, το διαχρονικό, είναι η ταυτότητα, το αποτύπωμα του Λαζόγκα.
Τον ευχαριστούμε για το ήθος του, για την ευγένειά του, για την έμπνευσή του, για τον στοχασμό του πάνω στην ιστορία, για τη διαυγή και ερευνητική ματιά του πάνω στη μυθολογία, την παράδοση, την πολιτιστική κληρονομιά. Ο Γιώργος Λαζόγκας, φεύγοντας από κοντά μας, μας αφήνει τεράστια παρακαταθήκη -επίκαιρη όσο ποτέ- την ευφάνταστη, τη δημιουργική συνομιλία του χθες με το σήμερα.
Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην αγαπητή φίλη Αννα Μιχαλιτσιάνου, στον Μιχάλη, στους πολλούς φίλους του».
Ο Υφυπουργός Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης έκανε την εξής δήλωση: «Αποχαιρετούμε με θλίψη τον Γιώργο Λαζόγκα, τον εικαστικό – ερευνητή, τον εικαστικό – πειραματιστή, τον εικαστικό – φιλόσοφο. Με έργα που επικεντρώνονται στη χειρονομία, τη διαδικασία επεξεργασίας της ύλης και τη βιωματική σχέση με τα υλικά, αλλά και στη φιλοσοφική διάσταση εννοιών όπως ο χρόνος, η ζωή και ο θάνατος και σε αρχετυπικά σύμβολα, ο Λαζόγκας κατάφερνε μέσα από την αφαίρεση να πει πολλά και να σε κάνει να αισθανθείς ακόμα περισσότερα. Το έργο του, που εκτείνεται σε 50 και πλέον έτη, είναι απόλυτα σύγχρονο και συνάμα άμεσα συνδεδεμένο με το παρελθόν μέσα από τους κώδικες που ανέπτυξε. Στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε, ρωτήθηκε τι θα ήθελε να αναγράφεται πλάι στο όνομά του στα βιβλία της Ιστορίας της Τέχνης του μέλλοντος. «Διατήρησε τη μνήμη του χθες στο σήμερα. Γιατί το χθες είναι σήμερα ή, αν προτιμάτε, το σήμερα είναι χθες», απάντησε. «Το χθες είναι τώρα», εξάλλου, είναι και ο τίτλος της τελευταίας του έκθεσης η οποία και ακόμα είναι επισκέψιμη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Θερμά συλλυπητήρια στην Άννα Μιχαλιτσιάνου, στους φίλους και τους οικείους του».
