Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Το νέο έργο της Μαρίας Γοργία, «Το Ψέμα», ανεβαίνει για τρεις τελευταίες παραστάσεις, στις 13, 14 και 15 Μαΐου στον χώρο Αμάλγαμα, στις 9.30 μ.μ. [Μενάνδρου 47, 5ος όροφος, Αθήνα].
Η χορογράφος μίλησε μαζί μας.
Θα θέλατε να μας συστήσετε «Το Ψέμα»;
«“Το ψέμα” αποτελεί την πιο πρόσφατη ανάγκη μου να μοιραστώ με τον κόσμο τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου σε σχέση με το σημερινό γίγνεσθαι…Όπως λέει στο κείμενο που μας έγραψε για το έργο η μεταφράστρια Έφη Γιαννοπούλου, “το ψέμα” είναι ένα διεστραμμένο καθεστώς Αλήθειας”…Το έργο κάνει ευθείες, τολμηρές θα έπαιρνα το θάρρος να πω, αναφορές στο σήμερα, τόσο το παγκόσμιο, όσο και το ελληνικό. Η έννοια του ψέματος ερευνάται σε ένα εύρος σχέσεων, από το προσωπικό μέχρι και το συλλογικό επίπεδο. Σκηνές ζευγαριού, δημοσιογραφικών πλάνων από την επικαιρότητα, πολιτικού λόγου σε δημόσια εκδήλωση, τηλεφωνητών σε μεγάλη εταιρεία, ομαδικής ψυχοθεραπείας και άλλες, εναλλάσσονται με σκηνές ενός Όμηρου-Αφηγητή ο οποίος εξιστορεί στο κοινό την ιστορία εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους…Το ψέμα πρωταγωνιστεί παντού, κατά κύριο λόγο ως συνειδητή επιλογή και κάποιες φορές ως ασυνείδητη λειτουργία. Παράλληλα, ο Όμηρος-Αφηγητής παίρνει και τον ρόλο ενός “δασκάλου ανήλικων παιδιών”, στα οποία εξιστορεί την πορεία των εννοιών του ψέματος και της αλήθειας από την απαρχή της δυτικής σκέψης μέχρι σήμερα».
Με το έργο αυτό συνεχίζετε την έρευνα σας, εξελίσσοντας το «ολιστικό» μοντέλο έκφρασης· δηλαδή τη σύνθεση κίνησης-λόγου-αντικειμένου. Πείτε μας κάτι παραπάνω. Τι θα δει ο θεατής επί σκηνής;
«Πρόκειται για τη συνύπαρξη και συνομιλία τριών διαφορετικών γλωσσών: του σώματος, του λόγου και του αντικειμένου. Αυτές οι τρεις διαφορετικές γλώσσες πότε συνομιλούν συμφωνώντας, πότε διαφωνώντας -δημιουργώντας αντικρουόμενες εικόνες και ερεθίσματα. Συχνά, βέβαια, παρουσιάζουν μεταξύ τους και μια αυθαίρετη, ασύνδετη σχέση. Η συνύπαρξή τους στον παραστασιακό χρόνο, όμως, δημιουργεί ενός είδους τέταρτη γλώσσα. Το κυρίαρχο αντικείμενο σε αυτό το έργο είναι ο δίσκος σερβιρίσματος, ο οποίος συχνά χρησιμοποιείται με την πραγματική του χρήση, αλλά πολύ γρήγορα αυτή ακυρώνεται από άλλες χρήσεις, κατά κύριο λόγο σύμβολα εταίρων χρήσεων από τη σύγχρονη πραγματικότητα του δυτικού κόσμου, αλλά και αλλόκοτων-μη πραγματικών χρήσεων. Ο θεατής θα δει και θα ακούσει, όπως πιστεύω και θα νιώσει. Το έργο έχει και σκηνές με χιούμορ, αλλά στην ουσία είναι ένα ακόμη σκληρό έργο… Η “αρρώστια” του ψεύδους, του ψέματος στον εαυτό μας και φυσικά προς τους άλλους, διαφαίνεται εξαρχής, από τα πρώτα λεπτά, αλλά ακολουθεί μια πορεία μη αναστρέψιμη, πορεία σφοδρής αλλοίωσης σε όλα τα επίπεδα του συνυπάρχειν…Οι άνθρωποι συνεχώς μιλούν, μα είναι σα να μη λένε τίποτα…Κανείς δεν επικοινωνεί με κανέναν στην ουσία».
Θα μοιραστείτε μαζί μας λίγα λόγια από τα κείμενα της παράστασης;
«Τα κείμενα αναφέρονται σε σκηνές καθημερινότητας στην πλειοψηφία τους και είναι πεζά κείμενα. Έχουν γραφτεί κατά κύριο λόγο από εμένα, ενώ έχουν σε συγκεκριμένες σκηνές βάλει την πινελιά τους και οι χορευτές -π.χ. το κείμενο του “ντιλιβερά” είναι του Γιάννη Σταυρόπουλου, καθώς και μέρος από τα λόγια του ιδίου στη σκηνή της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Επίσης, έχω επιλέξει ορισμένα αποφθέγματα περί αλήθειας και ψέματος, ορισμένων φιλόσοφων, καλλιτεχνών ή και πολιτικών. “Κάθε επαναλαμβανόμενο ψέμα γίνεται αλήθεια” λέει ο Λένιν. ‘Υπάρχει άραγε αληθινή αλήθεια;” λέει ο Σαίξπηρ. “Οι άνθρωποι που λένε συνεχώς ψέματα, πιστεύετε ότι μπορούν να συνδεθούν αληθινά;” λέω εγώ».
Αναφέρετε ότι: «η “ασθένεια” του Ψέματος φαίνεται να έχει πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις στις κοινωνίες του δυτικού κόσμου, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μην εμπιστεύονται, πλέον, σχεδόν κανέναν και η επικοινωνία να έχει σε μεγάλο βαθμό ουσιαστικά χαθεί» -ποια χαρακτηριστικά του δυτικού κόσμου ευθύνονται για αυτό;
«Η ζωή στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες έχει γίνει ένας αγώνας δρόμου, ένας αγώνας με τον χρόνο. Ταυτόχρονα, είναι και ένας υπαρξιακός αγώνας, ο οποίος μοιάζει να έχει ήδη χαθεί…Τρέχουμε στην καθημερινότητα να κάνουμε όλα αυτά που “πρέπει”, όλα αυτά που έχουν πάρει τη μορφή του “αναγκαίου” και έχουμε χάσει σε μεγάλο βαθμό τα πιο ουσιαστικά: τη σύνδεσή μας με τους άλλους, με τη φύση, τη φροντίδα, το νοιάξιμο! Φιλοδοξία, μισαλλοδοξία, πληγωμένα ναρκισσιστικά “εγώ” κυκλοφορούν εκεί έξω και πολλά από αυτά υποφέρουν και φανερά, μα είναι σαν να βρίσκονται σε ενός είδους ύπνωση ως προς τον δρόμο βελτίωσης των προβλημάτων τους. Το φαίνεσθαι και η εικόνα έχουν συρρικνώσει το “είναι” και το “μαζί”! Η εξάρτηση από το διαδίκτυο και τους τρόπους επικοινωνίας των social media έχει σε μεγάλο βαθμό συντείνει σε αυτό το χάσιμο της ουσιαστικής επικοινωνίας και σε αυτό το καρκίνωμα που ονομάζεται “προβολή εαυτού”…»
«Οι μόνες αληθινές εκφράσεις είναι εκείνες της αρρώστιας και ανημπόριας, του θανάτου, της γέννησης, του αφελούς έρωτα, της μοναξιάς και του ναρκισσισμού…» -λίγα λόγια για αυτή την τοποθέτησή σας;
«Υπάρχουν κάποιες αλήθειες που ανήκουν στη σφαίρα της πραγματικής πραγματικότητας. Ο θάνατος για παράδειγμα, η αρρώστια, η φθορά και τα γηρατειά. Η πιο αληθινή αλήθεια της ζωής, εξάλλου, είναι ο θάνατος…Όσο για τον αφελή έρωτα, εννοώ ότι είναι εκείνη η συναισθηματική διαδικασία/περίοδος που, όντας ερωτευμένοι, νιώθουμε έντονα συναισθήματα και λέμε λόγια, δίνουμε υποσχέσεις που τα πιστεύουμε ακράδαντα όσο διαρκεί το “πέπλο” του έρωτα, μα όταν αυτό εξαφανιστεί ίσως να τα πάρουμε και πίσω…Αυτό δε σημαίνει, βέβαια, πως τότε που τα νιώθαμε και τα εκφράζαμε λέγαμε ψέματα. Η μοναξιά από την άλλη είναι μια φαινομενολογική πραγματικότητα κάποιες φορές, καθώς μπορεί να είναι μια συναισθηματική κατάσταση που το άτομο να την αισθάνεται ακόμα κι όταν βρίσκεται ανάμεσα σε φίλους, για παράδειγμα. Όσο για τον ναρκισσισμό, αν μιλάμε για τη βαθμίδα της ναρκισσιστικής διαταραχής, τότε ανήκει στη σφαίρα της ψυχικής ασθένειας».
Έξοδοι διαφυγής από το ψέμα, υπάρχουν; Πώς μπορούμε να πάμε πιο κοντά στην αλήθεια;
«Αν πρόκειται για το ψέμα το οποίο συμβαίνει ως ασυνείδητη λειτουργία, τότε ίσως ο μοναδικός δρόμος να είναι μια καλή ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Για αρκετούς τύπους αλήθειας εγώ προσωπικά νιώθω να ταυτίζομαι με τον αγαπημένο Νίκο Καρούζο, ο οποίος έλεγε ότι η αλήθεια είναι μια μορφή βίωσης. Άλλοι τρόποι διαφυγής από το ψέμα είναι το κτίσιμο σχέσεων εμπιστοσύνης, η απουσία μεθόδων κατά τη γονεϊκότητα ή την εκπαίδευση στο σχολείο, που χρησιμοποιούν τον φόβο, την απειλή, την τιμωρία και την ενοχή. Αυτά δημιουργούν την ανάγκη για το ψέμα».
Τι είναι αυτό που κάνει το σώμα, να μην ακολουθεί πιστά τον ψεύτη και να τον προδίδει, ενίοτε; Πρόκειται, θεωρείτε, για αυτονομία ή για έκφραση ασυνείδητης τάσης / επιθυμίας του ψεύτη να κινηθεί προς το αληθινό;
«Όχι, δε θεωρώ ότι είναι τίποτα από τα δυο. Σύμφωνα με τη νευροφυσιολογία, ο εγκέφαλος εργάζεται αρκετά όταν κάποιος πλάθει μια ιστορία ψέματος. Είναι πρακτικά πιο δύσκολο να την πλάθει εκείνη τη στιγμή και να έχει και τον απόλυτο έλεγχο ταυτοχρόνως των συναισθημάτων ή σκέψεων του, τα οποία μπορεί να τον κάνουν να νιώθει π.χ. ενοχή, τύψεις, αμηχανία, φόβο κ.λπ. Αν η ιστορία είναι βέβαια πλασμένη από τα πριν χρονικά, τότε με καλή υποκριτική τέχνη “σώζεται” το πράγμα…Αν πρόκειται βέβαια για ασυνείδητη λειτουργία, τότε τα πράγματα είναι κάπως πιο πολύπλοκα…Υπάρχει, φυσικά, ολόκληρος κλάδος επιστήμης ειδικών ψυχολόγων, κυρίως στην εγκληματολογία , οι οποίοι ασχολούνται με τις σωματικές αυτές συμπεριφορές».
Πιθανά συναισθήματα, σκέψεις που δημιουργούνται στο κοινό από την επαφή με το έργο;
«Αρκετοί το έχουν βρει αρκετά σκληρό έργο, παρά το γεγονός ότι έχει πολλές σκηνές με χιούμορ. Κάποιοι άρχισαν να νιώθουν και λίγη ενοχή, μα οι περισσότεροι ένιωσαν μια λύτρωση καθώς το έργο μιλά για το σήμερα και αναφέρεται ακόμα και στην επικαιρότητα, οπότε είναι σαν να λυτρώνονται μέσα από την αποκαλυπτική ρητορική του έργου!»
Οι πρώτες λέξεις που σας έρχονται στο νου, όταν ακούτε τη λέξη: ψέμα;
«Δειλία, χειριστική συμπεριφορά, συναισθηματική αναπηρία σε μικρό ή μεγάλο βαθμό…»
Κι οι πρώτες όταν ακούτε τη λέξη: αλήθεια;
«Αρετή, τόλμη, δύναμη, θέληση για σύνδεση με τους άλλους».
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σύλληψη-Ιδέα/Χορογραφία/Σκηνοθεσία/Σκηνογραφία/Δραματουργία: Μαρία Γοργία
Φωτισμοί: Περικλής Μαθιέλλης
Σκηνικά και Κοστούμια: Γιώργος Λιντζέρης
Κείμενα: Μαρία Γοργία και ερμηνευτές
Μουσική Επιμέλεια: Σταύρος Αποστολάτος
Ερμηνεύουν: Θέμις Ανδρεουλάκη, Μαρία Γοργία, Αριάννα Ζαρμακούπη, Βασίλης Σκαρμούτσος Γιάννης Σταυρόπουλος
Υποκριτική λόγου: Αγγελική Καριστινού
Βοηθός Παραγωγής: Βαγγέλης Βογιατζής
Βοηθός Σκηνογράφου: Ανθή Παρασκευή Βελουδογιάννη
Τύπος & Επικοινωνία: Μαρία Κωνσταντοπούλου
Φωτογραφίες: Έλενα Κανάκη.
