Πώς ήταν η Σμύρνη στις αρχές του 20ού αιώνα; Πώς ζούσαν οι Έλληνες δίπλα στις άλλες κοινότητες; Γιατί ήταν τόσο μοναδικό αυτό το κοσμοπολίτικο λιμάνι της Μεσογείου που ακόμη και σήμερα συνδέεται στη μνήμη μας με τη χαρά της ζωής για τα καλά χρόνια και τους θρήνους για την Καταστροφή που ήρθε ξαφνικά τον Σεπτέμβριο του 1922;
Με άγνωστο αρχειακό φωτογραφικό και φιλμικό υλικό που ανακαλύφθηκε από τη μη κερδοσκοπική εταιρεία ΠΡΩΤΕΑΣ & PROTEUS NY INC στην Αμερική και την Ευρώπη, η σκηνοθέτις Μαρία Ηλιού, ο ιστορικός σύμβουλος Αλέξανδρος Κιτροέφ και οι συνεργάτες τους, ξεδιπλώνουν με συναρπαστικό τρόπο, την ιστορία της κοσμοπολίτικης Σμύρνης αλλά και της Σμύρνης της Καταστροφής, σε μια ταινία που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη το 2012.
Το ντοκιμαντέρ «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922» της βραβευμένης Μαρίας Ηλιού (στην ελληνική και αγγλική γλώσσα) προβάλλεται το Σάββατο 19 Μαρτίου στις 8:00 το βράδυ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Στην ταινία συμμετέχουν ως ομιλητές οι Giles Milton (συγγραφέας του βιβλίου «Χαμένος Παράδεισος» και βασικός ομιλητής της ταινίας), Αλέξανδρος Κιτροέφ (Haverford College), Θάνος Βερέμης (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Βικτώρια Σολομωνίδου (Fellow, King’s College και δεύτερης γενιάς, με καταγωγή από τη Σμύρνη), Ελένη Mπαστέα (New Mexico University και τρίτης γενιάς, με καταγωγή από τη Σμύρνη), Leyla Neyzi (Sabanci University) και Jack Nalbantian (γεννημένος στη Σμύρνη).
Λίγα λόγια για την ταινία και τη σημασία της
Ύστερα από τέσσερα χρόνια συνεργασίας και έρευνας στην Αμερική και την Ευρώπη, η σκηνοθέτις Μαρία Ηλιού και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ φέρνουν πίσω στο κοινό εικόνες ξεχασμένες σε «κλειστά» αρχεία, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα την Καταστροφή της Σμύρνης κάτω από μια διαφορετική οπτική που συμπεριλαμβάνει όλες τις κοινότητες στη ζωή της πόλης καθώς και τα δραματικά γεγονότα του 1922.
Το ιστορικό ντοκιμαντέρ είναι μεγάλης σημασίας όχι μόνο γιατί το ελληνικό κοινό βλέπει άγνωστες εικόνες από τη Σμύρνη αλλά και γιατί συγχρόνως οι δύο συνεργάτες βλέπουν με έναν νέο τρόπο την Ιστορία. Κρατούν αποστάσεις τόσο από μια υπέρμετρα εθνικιστική αφήγηση όσο και από νεότερες απόπειρες που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα της Καταστροφής, παραμορφώνοντας την αλήθεια. Εκατό χρόνια μετά την Καταστροφή, οι δυο συνεργάτες θέλουν να τιμήσουν τον κόσμο που χάθηκε το 1922 αλλά και συγχρόνως την επιστήμη της Ιστορίας.
Ιστορικοί από την Αμερική και την Ευρώπη μιλούν για τη μεγάλη Ιστορία, ενώ Σμυρνιοί, πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς, αφηγούνται τα προσωπικά τους βιώματα. Μάλιστα, τρεις από αυτούς, ξετυλίγουν οικογενειακές μικροϊστορίες σε σχέση με τα γεγονότα, από την ελληνική, την αρμενική και την τουρκική πλευρά, από την εποχή του κοσμοπολιτισμού ως τα χρόνια της Καταστροφής.
Το ντοκιμαντέρ τεκμηριώνεται με σπάνιο φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό που σταχυολογήθηκε από αρχεία της Αμερικής και της Ευρώπης. Δημοσιεύονται άγνωστες εικόνες της Σμύρνης και από τα αρχεία της Library of Congress, του Πανεπιστημίου του Princeton και του Harvard, του Near East Relief, του Imperial War Museum, της Pathé, της Albert Kahn Fondation αλλά και από ιδιωτικές συλλογές.
Για την ηχητική επένδυση της ταινίας η μοντέζ Αλίκη Παναγή χρησιμοποίησε ήχους εποχής προκειμένου να ζωντανέψουν τα γεγονότα, ενώ ο συνθέτης Νίκος Πλατύραχος βασίστηκε σε τραγούδια από τη Σμύρνη και σε επιτυχίες της εποχής για να γράψει την πρωτότυπη μουσική για το φιλμ.
