Από τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη στον Χρήστο Βακαλόπουλο περνά το μουσικοθεατρικό έργο «Φλανδρώ» που παρουσιάζει το Αθηναϊκό Μουσικό Θέατρο στο Θέατρο Φούρνος, σε μουσική σύνθεση και σύλληψη Φένιας Παπαδόδημα –που επίσης ερμηνεύει [Μαυρομιχάλη 168, Αθήνα].
Τα παπαδιαμαντικά έργα «Το Αγνάντεμα» και «Άνθος του γιαλού» είναι στο επίκεντρο της μουσικής παράστασης· σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ, ο κόσμος έχει ανάγκη από «αλαφροΐσκιωτους» σαν τον Παπαδιαμάντη και τους ήρωες των διηγημάτων του. Εκείνους που κυνηγούν αστέρια φλεγόμενα πάνω στα κύματα και που ακούν τους βράχους να τραγουδούν.
Η Φλανδρώ, η γυναίκα – βράχος, είναι ένας αρχαίος θρύλος. Μια γυναίκα που στοίχειωσε αγναντεύοντας το ανοιχτό πέλαγος, περιμένοντας τον άντρα της να γυρίσει. Τα πικρά της δάκρυα έγιναν θύελλα και χωρίς να το θέλει, έπνιξε τον αγαπημένο της. Καταράστηκε την θάλασσα αλλά και τον εαυτό της. Παρακάλεσε τους αρχαίους θεούς να την κάνουν βράχο. Να μείνει για πάντα εκεί. Στυλωμένη στο βάσανό της. Ν’ αγναντεύει το πέλαγος.
Η Φλανδρώ είναι ο αντίποδας της Λουλούδως. Της τρυφερής κόρης που μαράζωσε περιμένοντας να γυρίσει από τον πόλεμο το πριγκιπόπουλο που της έταξε αρραβώνα αλλά δεν κατάφερε να την παντρευτεί γιατί οι βάρβαροι το αιχμαλώτισαν.
Η Φένια Παπαδόδημα μίλησε μαζί μας.
Πώς γεννήθηκε το μουσικό έργο «Φλανδρώ»;
«Η Φλανδρώ, σαν σύλληψη, είναι αποτέλεσμα διαφορετικών αναγνωσμάτων, όχι μόνο αφηγημάτων του Παπαδιαμάντη. Γιατί το μικρό αυτό μουσικό έργο, χρησιμοποιώντας τα αφηγήματα του Παπαδιαμάντη, ένα απόσπασμα από τη Γραμμή του ορίζοντα του Χρήστου Βακαλόπουλου κι ένα δικό μου κείμενο, μιλάει για τα αόρατα – ορατά που είναι πίσω από τις ιστορίες και τις λέξεις. Για την έννοια της σχετικότητας του χρόνου και του χώρου. Για το πόσο ‘‘σχετικοί’’ και περαστικοί είμαστε κι εμείς οι ίδιοι τελικά».
Τι συμβολίζει για εσάς η Φλανδρώ;
«Το κατρακύλισμα στον κακό μας εαυτό. Στον παλιό μας εαυτό. Όσο και να φαίνεται οξύμωρο, αυτή η γυναίκα -βράχος συμβολίζει για μένα τη ρευστότητα. Τη δυνατότητα μεταμόρφωσης σε εντελώς διαφορετικές φόρμες. Μία δυνατότητα που αγνοούμε, κατά βάθος, όλοι μας. Η Φλανδρώ έγινε βράχος γιατί επέλεξε τον θυμό, την πίκρα, την κατάρα. Ίσως, όμως, αν είχε επίγνωση για λίγο της κατάστασής της, της ταχύτητας με την οποία θα έβλαπτε τον ίδιο της τον εαυτό, ίσως και να μην το έκανε. Κάτι που συμβαίνει σε όλους μας. Η ταχύτητα της αλλαγής των φαινομένων μάς κάνει, πολλές φορές, να μην προλαβαίνουμε να αντιληφθούμε το βάρος των λόγων ή των πράξεών μας. Ξέρουμε κάθε στιγμή τι πρέπει να αποφύγουμε, τι να μην κάνουμε, αλλά την τελευταία στιγμή κυλάμε ξανά. Και πάλι. Και το κάνουμε. Και το λέμε».
Πώς, και πόσο, σας έχει επηρεάσει το έργο και η ζωή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη;
«Είμαι βαθύτατα συνδεδεμένη με το έργο του Παπαδιαμάντη. Και με τον ίδιο ως πρόσωπο. Πολλές φορές ταυτίστηκα απόλυτα μαζί του διαβάζοντας διαφορετικά διηγήματά του που αγάπησα τόσο πολύ και που πια με συνοδεύουν σε όλη μου τη ζωή. Τα δαιμόνια στο ρέμα, Άνθος του γιαλού, Ο ξεπεσμένος δερβίσης, Η νοσταλγός… Γράφοντας μουσική πάνω στα κείμενά του, δημιουργώντας αυτούς τους μαγικούς μικρόκοσμους μέσα από μουσικά αναλόγια, όπως η Φλανδρώ, νιώθω αφάνταστα ευγνώμων. Κάτι πολύ ανακουφιστικό συντελείται μυστικά».
Ποιοι συμπράττουν μαζί σας στη σκηνή και ποιες ήταν οι προκλήσεις για τη δημιουργία του έργου;
«Έχω την τιμή, τη χαρά και τη μεγάλη συγκίνηση να συμπράττω αυτή τη φορά με δύο σπάνιες μουσικούς. Τη Γωγώ Ξαγαρά στην άρπα και την Ήβη Παπαθανασίου στο τσέλο. Πέρα από το ότι είναι στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η ιδιαίτερη αισθαντικότητα, το ταλέντο και η αντίληψή τους και ως ηθοποιοί, τελικά, αφού κι αυτές ερμηνεύουν μέρος του κειμένου, είναι χαρίσματα που με κάνουν άλλη μια φορά να νιώθω ευγνώμων. Επιπλέον, για να πω πόσο σημαντική είναι και η συνεισφορά του Γιώργου Παλαμιώτη, μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς και τα ηχητικά τοπία που δημιουργεί χρησιμοποιώντας το ηλεκτρικό μπάσο σαν ένα νέο όργανο, θα έλεγα ότι αν δεν ήταν μαζί μας θα μας έλειπαν τα φτερά για να πετάξουμε.
Όσο για τις ζωγραφιές του Γιώργου Κόρδη που συντροφεύουν την αφήγηση, είναι ένα παράθυρο σε μία εικόνα που εμπεριέχει τον χειροπιαστό και τον αόρατο κόσμο σε μία τόσο εμπνευσμένη συνύπαρξη που εγώ, τουλάχιστον, όταν τις είχα πρωτοδεί είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό. Κυριολεκτικά.
Όσο για τη συνάντησή μας με τον Γιώργο Παπαστυλιανό, είμαι ακόμη μια φορά ευγνώμων γιατί έφερε στην παράσταση τον Χρήστο Βακαλόπουλο, με το απόσπασμα από την Γραμμή του ορίζοντα. Αυτό το συγκεκριμένο απόσπασμα υπήρχε ως εισαγωγικό σημείωμα σε μια εξαιρετική έκδοση με τίτλο Διηγήματα της αγάπης του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, από τις εκδόσεις Αρμός, με ζωγραφιές του Γιώργου Κόρδη. Τίποτα δεν είναι τυχαίο».
Στη σημερινή εποχή των λαμπερών φώτων και της γρήγορης τεχνολογίας, υπάρχουν αλαφροΐσκιωτοι άνθρωποι;
«Ακριβώς αυτό είναι που έχει σαν αποτέλεσμα η ψεύτικη λάμψη, η ταχύτητα, η υποχρεωτική σύνδεση επ’ αορίστου με μία οθόνη…Να μας κόψει τις άλλες κεραίες, αυτές που μας μεταφέρουν μηνύματα από κόσμους μη απτούς.
Όλα, όμως, εξαρτώνται από τη δική μας επιλογή. Από το πώς εμείς διαχειριζόμαστε την τεχνολογία. Δεν πρέπει να δαιμονοποιούμε τίποτα.
Αλλά δεν πρέπει και να ξεχνάμε και ότι ο νους χρειάζεται ν’ ατενίζει τον ουρανό, χρειάζεται τη σιωπή, χρειάζεται τον καθαρό λόγο.
Για μία άλλη παράσταση είχα γράψει: ‘‘…Η Αντιγόνη παιδί συνομιλούσε με το άπειρο. Τα σημερινά παιδιά μ’ ένα τάμπλετ’’.
Οι αλαφροΐσκιωτοι, όμως, υπάρχουν ακόμη και θα υπάρχουν πάντα».
Πώς σας έχει επηρεάσει η περίοδος της πανδημίας στην καθημερινότητα και στην τέχνη σας;
«Είχα τη μεγάλη τύχη τα δύο τελευταία χρόνια να δουλεύω συστηματικά και αποκλειστικά για μία μεγάλου μήκους ταινία – ντοκιμαντέρ με τίτλο ‘‘Το καταφύγιο στην Ομόνοια’’, η οποία μόλις ολοκληρώθηκε. Αυτό με κράτησε συγκεντρωμένη και δημιουργική.
Πιστεύω πως κάθε δυσκολία αν την αντιληφθούμε και τη χρησιμοποιήσουμε έτσι ώστε να μας κάνει να εξελιχθούμε, εννοώ να γίνουμε έστω και λίγο καλύτεροι, δηλαδή να ταπεινωθούμε περισσότερο καθώς απομακρυνόμαστε για λίγο από όλα τα εγωιστικά μας θέλω, τελικά μας κάνει πολύ καλό. Είναι μία εντατική άσκηση που θα φέρει καρπούς».
Πόσο σημαντική είναι η μουσική σε ένα θεατρικό έργο;
«Εδώ και πολλά χρόνια, τόσα που τώρα μου φαίνεται πως είναι από πάντα, δεν κατάφερα και δεν θέλησα να διαχωρίσω τη μουσική από τον λόγο. Μουσική και λόγος, έτσι όπως καταγράφονται στο δικό μου νευρικό σύστημα είναι ένα. Αυτό δεν έχει σχέση με το μιούζικαλ. Αυτό που κάνω ονομάζεται μουσικό θέατρο. Υπάρχει ένας εξαιρετικός ορισμός για το μουσικό θέατρο από τον συνθέτη Γιώργο Απέργη, που είχα την τύχη να γνωρίσω στο Παρίσι. Στο μουσικό θέατρο είναι η μουσική που οδηγεί την δραματουργία και όχι το αντίθετο, όπως συμβαίνει στην όπερα ή το μιούζικαλ. Γι’ αυτό και σε συνεργασία με τον Γιώργο Παλαμιώτη, δημιουργήσαμε τον θεσμό ‘‘Αθηναϊκό Μουσικό Θέατρο’’, ώστε να δώσουμε το στίγμα της δικής μας μουσικής ανάγνωσης της ζωής».
Συντελεστές
Φένια Παπαδόδημα: Μουσική Σύνθεση – Σύλληψη || Φωνή, Λούπες, Λαούτο – Ερμηνεία, Γιώργος Κόρδης: Ζωγραφιές, Γιώργος Παπαστυλιανός: Eρμηνεία, Γωγώ Ξαγαρά: Άρπα – Ερμηνεία, Ήβη Παπαθανασίου: Τσέλο- Ερμηνεία, Γιώργος Παλαμιώτης: Ηλεκτρικό μπάσο, Ηχητικά τοπία- Ερμηνεία, Σοφήλια Τσορτέκη: Βοηθός Σκηνοθέτη
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
