Μια παράσταση για τη μνήμη, το έργο «Εμφύλια έπη» του Φαίδωνα Χατζηαντωνίου ανεβάζει το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε συμπαραγωγή με το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, το Σάββατο 4 Δεκεμβρίου, στις 8 το βράδυ, στην Αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας.
Η αλαζονεία της εξουσίας και η προδοσία αναδύονται μέσα από τα αφηγήματα τεσσάρων πρωταγωνιστών της ελληνικής ιστορίας: Ο Αλκιβιάδης με φόντο τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (5ος αι. π.Χ.), o πρίγκιπας Δημήτριος Παλαιολόγος, από τους πρωταγωνιστές του εμφυλίου των Παλαιολόγων στην Πελοπόννησο (15ος αιώνας), ο οπλαρχηγός Οδυσσέας Ανδρούτσος με φόντο τον εμφύλιο κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και, τέλος, ο ηγέτης του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, πρωταγωνιστής του εμφυλίου της δεκαετίας του 1940, αποτελούν τα βασικά πρόσωπα. Διαφορετική ιστορική αφετηρία, κοινό φόντο: ο εμφύλιος πόλεμος.
Ερμηνεύει η Χρυσάνθη Δούζη υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Γιάννη Μαργαρίτη∙ με τον σκηνοθέτη, είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε.
Η παράσταση έκανε πρεμιέρα στην Καλαμάτα το 2019 και έπειτα ταξίδεψε στη Νίκαια της Γαλλίας. Ποια ήταν η αποδοχή του κοινού;
«Οι αντιδράσεις του κοινού ήταν ιδιαιτέρως θετικές έως ενθουσιώδεις. Σε μια παράσταση που η σκληρή ιστορική αλήθεια ακούγεται ξεκάθαρα χωρίς ωραιοποιήσεις, σε μια παράσταση που ο καθρέφτης ορθώνεται μπροστά στα μάτια των σύγχρονων Ελλήνων χωρίς φτιασιδώματα, ήταν συγκινητικό να εισπράττουμε μετά το τέλος της παράστασης αυτήν την αποδοχή. Εντυπωσιακό ήταν, όταν στο θέατρο ήρθαν, οργανωμένα, μαθητές Λυκείων. Είχα επισκεφτεί, φυσικά, προηγουμένως το σχολείο και είχα προετοιμάσει τους μαθητές, τόσο ιστορικά όσο και καλλιτεχνικά – παραστασιακά. Όταν, όμως, είδαν την παράσταση, με κατάνυξη μπορώ να πω, και στη συνέχεια συζήτησαν μαζί μας και εξέφρασαν με ιδιαίτερη ωριμότητα ερωτήσεις και εξαιρετικά εγκωμιαστικά σχόλια, πρέπει να σας πω ότι ένιωσα ευτυχής και πλήρως ικανοποιημένος. Στη Γαλλία, όπου η παράσταση παίχτηκε με γαλλικούς υπέρτιτλους –σε γαλλική μετάφραση Βερονίκ Μπριάντ- οι θεατές μας περίμεναν στο φουαγιέ του θεάτρου για να μας εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για την παράσταση. Μας κάλεσαν, μάλιστα, να ξαναπάμε για να παίξουμε την παράσταση σε μαθητές Λυκείων, για να γνωρίσουν μια άλλη πλευρά της Ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως μας είπαν. Το ταξίδι αυτό δεν έχει πραγματοποιηθεί λόγω της πανδημίας, που ακύρωσε τη δεύτερη περίοδο των παραστάσεων».
Ποιες πτυχές των τεσσάρων βασικών προσώπων -Αλκιβιάδης, Παλαιολόγος, Ανδρούτσος, Ζαχαριάδης- θέλατε να αναδείξετε μέσα από τη σκηνοθετική σας προσέγγιση και για ποιο λόγο;
«Οι τέσσερεις ήρωες, είναι πρόσωπα που έχουν κατηγορηθεί για προδοσία. Και οι τέσσερεις λειτουργούν έχοντας στο φόντο έναν εμφύλιο πόλεμο. Το έργο πρέπει να σας πω ότι γράφτηκε από τον συγγραφέα του, Φαίδωνα Χατζηαντωνίου, ενώ ταυτόχρονα και παράλληλα εγώ σχεδίαζα τις βασικές παραμέτρους της σκηνοθεσίας. Σε απόλυτη, λοιπόν, συνεργασία και διάλογο με τον συγγραφέα, το έργο περιέχει αυτές τις παραμέτρους που θέλουν να αναδείξουν τραγικά πρόσωπα της ιστορίας που με την αλαζονεία και τον ναρκισσισμό τους, οδηγούν ή συμμετέχουν στην τραγωδία της αδελφοκτονίας και τον σπαραγμό του εμφυλίου πολέμου. Είναι σημαντικό να μπορούμε να στοχαστούμε, ταξιδεύοντας στον παρελθόν, αξιοποιώντας την ιστορική μνήμη. Πολλά λάθη μπορεί να αποφευχθούν και να αφήσουν χώρο σε καινούργια και όχι σε επαναλαμβανόμενα».
Τέσσερις διαφορετικές ιστορικές περίοδοι, με κοινό τόπο τον εμφύλιο πόλεμο. Θεωρείτε ότι η ιστορία, νομοτελειακά, επαναλαμβάνεται; Τι μαθαίνουμε ή θα έπρεπε να μάθουμε από αυτήν;
«Η ιστορία του Άβελ και του Κάιν είναι τόσο παλιά και, όμως, τόσο σύγχρονη. Ναι, η ιστορία έχει στοιχεία επαναλαμβανόμενα. Μάλιστα, με τέτοιο τρόπο επαναλαμβανόμενα που, πολλές φορές, να ακούμε τη φράση: “η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα”. Μα αυτό το φαρσικό στοιχείο, αν το εξετάσουμε θα δούμε ότι εκτός από γκροτέσκο είναι και το βαθύτερα τραγικό στοιχείο. Στην παράστασή μας μπορεί να διακρίνει κάποιος μια τελετουργικότητα. Βασικό στοιχείο της τελετουργίας είναι ο ρυθμός. Για να υπάρξει ρυθμός, πρέπει να υπάρξει επανάληψη. Αν μπορούμε να εξετάσουμε, λοιπόν, την ιστορία σαν μια άλλη τελετουργία, αυτό οφείλεται στην επανάληψη των γεγονότων».
Μπορεί το θέατρο να προβληματίσει, ν’ αφυπνίσει συνειδήσεις, να ενισχύσει τη συλλογική μνήμη;
«Το θέατρο είναι ένας τόπος πολλαπλής αφήγησης ιστοριών. Η αφήγηση, αν μπορεί να παίξει έναν κοινωνικό ρόλο, αυτός είναι ακριβώς η σύνδεση των διαπλεκομένων στην αφήγηση με το παρελθόν. Η σύνδεση με το παρελθόν μας αφυπνίζει. Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η καταλυτική δύναμη του παρελθόντος στο παρόν και το μέλλον. Όσο περισσότερο συνδεόμαστε με το παρελθόν, την ιστορία, ενισχύοντας τη συλλογική μνήμη, τόσο περισσότερο πλησιάζουμε την Αλήθεια».
Λίγους μόλις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων σας ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, έκανε την εμφάνισή της η COVID-19 και πάγωσε τα πάντα. Πώς αισθάνεστε που, πλέον, γίνονται και πάλι παραστάσεις;
«Ναι, πράγματι, ήταν οδυνηρό να κλείνουμε το θέατρο και να πηγαίνουμε στο σπίτι μας, χωρίς να ξέρουμε πότε θα ξαναβρεθούμε όλοι μαζί για να αφηγηθούμε τις ιστορίες της κοινότητας. Η καραντίνα είναι μια ιστορία χωρίς τη δυνατότητα αφήγησής της σε ενεστώτα χρόνο. Ίσως γι’ αυτό και τα ψυχικά προβλήματα που αφήνει πίσω της. Μπορεί, βεβαίως, η περίοδος της καραντίνας να οδήγησε πολλούς σε αναστοχασμό και, προφανώς, σε επαπροσδιορισμό και εκ νέου σχεδιασμό πολλών δραστηριοτήτων της ζωής. Όμως, υπήρξαν και οδυνηρές ακυρώσεις και ματαιώσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Προφανώς, η επαναλειτουργία των θεάτρων, μας δίνει τη βασική δυνατότητα αφήγησης των μύθων, παλιών και νέων. Αυτή η αφήγηση είναι βασικό συστατικό της υγιούς κοινότητας».
Τι ονειρευτήκατε για τη σκηνή της Καλαμάτας, τι έχετε καταφέρει να υλοποιήσετε υπό τις τόσο αντίξοες συνθήκες και ποια είναι τα σχέδιά σας για τους επόμενους μήνες;
«Τον πρώτο χρόνο της θητείας μου που δεν υπήρχε πρόβλημα με την πανδημία, ανεβάσαμε τρία έργα κατά τη χειμερινή θεατρική περίοδο –“Γυάλινο Κόσμο”, “Εμφύλια Έπη”- το ένα παιδικό –“Το μαργαριτάρι του κόσμου”, ιδρύθηκε και λειτούργησε το θεατρικό εργαστήρι για ενήλικες, πραγματοποιήσαμε επισκέψεις σε νοσοκομεία και Λέσχες φιλίας με αφηγήσεις (Γ. Σουρή), τραγούδια και μικρές παραστάσεις, ανεβάσαμε μια ποιητική παράσταση σε μη θεατρικό χώρο (Κωνσταντίνος Καβάφης) με κινούμενο κοινό σε ένα παλαιό νεοκλασικό κτήριο και κάναμε μια παράσταση κατά τη θερινή θεατρική περίοδο (Μιστέρο Μπούφο) που περιόδευσε στην Πελοπόννησο. Το θέατρο ταξίδεψε στη Γαλλία (“Εμφύλια Έπη”) και άρχισε να ακούγεται και έξω από την Καλαμάτα. Τη δεύτερη περίοδο, πριν την πανδημία, προλάβαμε να ανεβάσουμε ένα παιδικό έργο –“Οι φασουλήδες με την μαγκούρα”, και μία κωμωδία για ενήλικες αλλά και εφήβους –“Ο Γενικός Γραμματεύς”. Ήταν προγραμματισμένη και μία επανάληψη παράστασης (“Εμφύλια Έπη”) που ματαιώθηκε λόγω πανδημίας και ακυρώθηκαν πολλές κλεισμένες παραστάσεις σχολείων. Δεν το βάλαμε κάτω. Προβάλαμε παραστάσεις μας μέσα από τον ιστότοπο του θεάτρου και για τα μικρά παιδιά μαγνητοσκοπήσαμε και προβάλαμε παραμύθια. Το καλοκαίρι, που η κατάσταση ήταν καλύτερη, πραγματοποιήσαμε μεγάλη περιοδεία σε αρχαιολογικούς χώρους και θέατρα, με καινούργια παραγωγή (“Οδυσσέως Σχεδία”) που προβλήθηκε και από το Κανάλι της Βουλής. Η συνέχεια ήταν καταστροφική. Κάναμε πρόβες σε παράσταση που έφτασε στη γενική δοκιμή και δεν παρουσιάστηκε ποτέ λόγω των μέτρων –“Το Γάλα”. Ετοιμάσαμε, όμως, μεγάλη παραγωγή –“Υλικό Καποδίστριας”, για τα 200 χρόνια από την επανάσταση, που πραγματοποίησε μεγάλη περιοδεία σε όλη την Ελλάδα, το καλοκαίρι που μας πέρασε. Τελικά ανεβάσαμε “Το Γάλα” του Βασίλη Κατσικονούρη με ένα χρόνο καθυστέρηση, ανεβάζουμε “Τα Γεγονότα” μια μεγάλη συμπαραγωγή οκτώ ΔΗΠΕΘΕ και της Εναλλακτικής σκηνής της Λυρικής και τώρα ετοιμαζόμαστε για τα “Εμφύλια Έπη” στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και, στη συνέχεια, για κάποιες παραστάσεις στην Καλαμάτα. Μετά την εμπειρία της πανδημίας φοβάμαι να μιλήσω για σχέδια που εκτείνονται σε βάθος χρόνου. Θα σας πω, λοιπόν, ότι ετοιμάζουμε μια χριστουγεννιάτικη παράσταση με τον Χρήστο Δημόπουλο -τον αγαπημένο των παιδιών από τις πετυχημένες εκπομπές του στην τηλεόραση αλλά και από τα βιβλία του για παιδιά και ελπίζω να μπορούμε να δώσουμε ακόμα κάποιες παραστάσεις με “Το Γάλα”. Αναλόγως της κατάστασης με την πανδημία θα πορευθούμε».
Ταυτότητα Παράστασης
Ερμηνεία: Χρυσάνθη Δούζη, Σκηνοθεσία, φωτισμοί: Γιάννης Μαργαρίτης, Μουσική: Δημήτρης Οικονομάκης, Επιμέλεια σκηνικού & κοστουμιών: Ελένη Μανωλοπούλου,
Βίντεο: Χρυσούλα Κοροβέση & Μάριος Γαμπιεράκης, Μουσικός επί σκηνής: Δημήτρης Μπακέας.
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
