Το οινοποιείο 1.500 ετών που βρέθηκε στο Ισραήλ, ήταν μια επιχείρηση βιομηχανικής κλίμακας που παρήγαγε μισό εκατομμύριο γαλόνια ετησίως, για τους πότες της Μεσογείου.
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους της Αρχής Αρχαιοτήτων του Ισραήλ, έφτιαχνε μερικά από τα καλύτερα κρασιά της Μεσογείου της βυζαντινής εποχής.
Όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές στα περίχωρα του Γιαβνέ, νότια του Τελ Αβίβ, η ομάδα που ανέσκαπτε βρήκε πέντε τεράστια πατητήρια κρασιού που το καθένα κάλυπτε περίπου 2.400 τετραγωνικά πόδια.
Κάθε πατητήρι περιελάμβανε πατώματα, όπου οι εργάτες πατούσαν τα σταφύλια με τα πόδια τους, καθώς και διαμερίσματα για τη ζύμωση του κρασιού και τα δοχεία για τη συλλογή του. Επίσης, στον χώρο, υπήρχαν τέσσερις μεγάλες αποθήκες για την παλαίωση του κρασιού και κλιβάνοι όπου ψήνονταν οι κανάτες κρασιού.
Όλοι έμειναν έκπληκτοι από την ανακάλυψη ενός τόσο εξελιγμένου εργοστασίου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή κρασιού σε εμπορικές ποσότητες, μια διαδικασία που πραγματοποιείτο με το χέρι. Το Γιαβνέ, που ήταν ήταν μια σημαντική πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όταν χτίστηκε το οινοποιείο, περίπου το 500 μ.Χ., βρισκόταν σε έναν μεγάλο δρόμο, κόμβο για το εμπόριο και κατοικούνταν, κυρίως, από χριστιανούς. Είχε τον δικό της επίσκοπο, αλλά εκεί ζούσαν, επίσης, Εβραίοι και Σαμαρείτες.
Το κρασί που παρήγαγαν στην περιοχή μέσα και γύρω από το Γιαβνέ ήταν γνωστό ως κρασί της Γάζας ή του Ασκελόν και από τα κοντινά λιμάνια το μετέφεραν σε άλλα μέρη του Μεσογειακού κόσμου, την Αίγυπτο, την Τουρκία, την Ελλάδα, ίσως και τη νότια Ιταλία.
Ήταν ένα ελαφρύ λευκό κρασί, λένε οι αρχαιολόγοι που έχουν βρει πολλά πατητήρια και οινοποιεία στο Ισραήλ, αλλά αυτό είναι μοναδικό, αφού μιλάμε για ένα σύμπλεγμα πέντε τεράστιων πατητηριών, ιδιαίτερα όμορφων στην αρχιτεκτονική τους.
Τα πατητήρια ήταν καλά σχεδιασμένα, με συμμετρικά χαρακτηριστικά και χτισμένα ως ένα συγκρότημα μέχρι και την τελευταία τους λεπτομέρεια, κάτι που δείχνει ότι σχεδιάστηκαν ως μέρος μιας βιομηχανικής κίνησης.
Η προσπάθεια των αρχαιολόγων είναι να εξάγουν DNA από αρχαία κουκούτσια σταφυλιού ή σπόρους που βρέθηκαν στην περιοχή για να καθορίσουν ποια είδη χρησιμοποιήθηκαν στο οινοποιείο.
Οι αρχαίες πηγές περιγράφουν το κρασί της Γάζας που σερβίρεται στη γιορτή στέψης του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστίνου Β΄ στην Κωνσταντινούπολη ως «λευκό σαν το χιόνι». Οι ερευνητές έχουν, επίσης, βρει μεγάλο αριθμό από κανάτες της περιοχής στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Η ανασκαφή έφερε στο φως και παλαιότερα πατητήρια οίνου που χρονολογούνται γύρω στο 300 π.Χ., καθώς και κλιβάνους που χρησιμοποιούνταν για να κάνουν τα δοχεία να μπορούν να ταξιδεύουν χωρίς να αλλοιώνεται το περιεχόμενο, στη μέση εποχή του Χαλκού και σε ποσότητες που υποδηλώνουν βιομηχανική λειτουργία.
Ο χώρος, προφανώς, φιλοξενούσε διάφορες επιχειρήσεις οινοποιών υπό το καθεστώς των Χαναναίων και των Ρωμαίων, φτάνοντας στο υψηλότερο επίπεδο, στην ακμή του, στη βυζαντινή εποχή. Μετά το σταδιακό εξισλαμισμό του Γιαβνέ, οι επιχειρήσεις οινοποιίας έπεσαν σε αχρηστία μέχρι τον έβδομο αιώνα μ.Χ..
