Τι θα λέγαμε αν μαθαίναμε ότι το ηλεκτρόνιο, αυτό το απειροελάχιστο σωματίδιο, αλλάζει τη συμπεριφορά του ανάλογα με το αν το παρατηρούν ή όχι;
Μπορεί ένα τόσο μικρό κομμάτι ύλης να αντιδρά σαν να έχει συνείδηση; Το «πείραμα της διπλής σχισμής», που πραγματοποιήθηκε στα μέσα του εικοστού αιώνα και απέδειξε για πρώτη φορά τη διπλή φύση του ηλεκτρονίου, βρίσκεται στον πυρήνα της παράστασης «Το πείραμα», που παρουσιάζεται στο Υποσκήνιο Β΄ της Αίθουσας Αλεξάνδρα Τριάντη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, [Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη – Αθήνα].
Τι σχέση μπορεί να έχει το ηλεκτρόνιο με τον άνθρωπο;
Στο έργο που υπογράφει η Ζέτη Φίτσιου, μια οικογένεια ζει «εγκλωβισμένη» σε μια διάφανη σφαίρα. Έξω από αυτή, ένας επιστήμονας, άλλοτε τους παρατηρεί φανερά κι άλλοτε χωρίς να τον αντιλαμβάνονται. Η συμπεριφορά των ατόμων εξαρτάται απόλυτα από το βλέμμα του. Όπως και τα ηλεκτρόνια στο «πείραμα της διπλής σχισμής», έτσι και η οικογένεια της σφαίρας, αλλάζει όταν γίνεται αντικείμενο παρατήρησης. Πόσο μεταβάλλεται η στάση τους όταν κάποιος τους κοιτάζει; Ποια πτυχή του εαυτού τους προσπαθούν να κρύψουν και ποια να προβάλουν;
Το παράδοξο του πειράματος της διπλής σχισμής
Οι φυσικοί του εικοστού αιώνα κατάφεραν να μελετήσουν πειραματικά τις κινήσεις των πιο μικροσκοπικών σωματιδίων της ύλης, των ηλεκτρονίων. Τα αποτελέσματα εξέπληξαν. Με το περίφημο «πείραμα της διπλής σχισμής» παρατηρήθηκε κάτι ιδιαιτέρως παράδοξο. Όταν τα ηλεκτρόνια «γνώριζαν», ότι ένας παρατηρητής τα παρακολουθεί, τότε συμπεριφέρονταν με τελείως διαφορετικό τρόπο, απ’ όταν η παρουσία του παρατηρητή παρέμενε κρυφή. Διατυπώθηκε, λοιπόν, τότε η σκέψη, ότι αυτό το απειροελάχιστο σωματίδιο της ύλης, έμοιαζε σαν να διέπεται από κάποια μορφή συνείδησης. Πολλοί επιστήμονες εναντιώθηκαν και αμφισβήτησαν αυτή τη δύσκολη και περίπλοκη ιδέα. Υποστήριξαν ότι κάτι τέτοιο, πήγαινε ενάντια στην κοινή λογική και την καθημερινή εμπειρία. Όμως, κανένας ακόμη δεν μπορούσε να φανταστεί, ότι αυτό το πείραμα θα ήταν μόνο η αρχή, για να γνωρίσουν οι φυσικοί τον μαγικό κόσμο της κβαντομηχανικής.
Σε σκηνοθεσία Ανδρέα Φλουράκη, μουσική Σταύρου Γασπαράτου, σκηνικό|Video Art Χριστόφορου Κώνστα και Χρήστου Μαγγανά, σχεδιασμό φωτισμών Γιώργου Τέλλου, κοστούμια Γεωργίνας Γερμανού, επιμέλεια κίνησης Κατερίνας Φωτιάδη, ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Μυρτώ Αλικάκη, Κωνσταντίνος Ελματζίογλου, Πέτρος Λαγούτης, Φαίη Ξυλά και Μενέλαος Χαζαράκης.
Το φως εμφανίζει δύο φύσεις, και σωματιδιακή και κυματική
Το πείραμα (γνωστό και ως πείραμα του Γιανγκ) είναι μια επίδειξη πως τα σωματίδια, είτε ύλης (πχ. ηλεκτρόνια) είτε ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (φωτόνια), εκδηλώνουν και σωματιδιακή και κυματική συμπεριφορά. Πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγλο φυσικό Τόμας Γιανγκ στις αρχές της δεκαετίας του 1800. Το πείραμα έγινε με φως και έπεισε, την εποχή εκείνη, πως η πρόταση του Ισαάκ Νεύτωνα ότι το φως είναι ρεύμα σωματιδίων, ήταν λανθασμένη. Έκτοτε το πείραμα επαναλήφθηκε με όλο και μεγαλύτερη λεπτομέρεια και παραλλαγές, και δείχνει πλέον πως το φως εμφανίζει δύο φύσεις, και σωματιδιακή και κυματική, καθώς και ότι τα σωματίδια της ύλης εμφανίζουν κι αυτά κυματικές ιδιότητες.
Στο πείραμα αυτό, κατά το οποίο τα σωματίδια αναγκάζονται να περάσουν μέσα από μια διάταξη με δύο λεπτές παράλληλες σχισμές που είναι πολύ κοντά η μία στην άλλη, παίζει σημαντικό ρόλο η παρατήρηση. Στην προσπάθεια του παρατηρητή να δει από ποια σχισμή περνά το κάθε σωματίδιο, αλλοιώνεται η συμπεριφορά που αυτά εμφανίζουν σε σχέση με όταν δεν τα παρατηρεί. Η προσπάθεια παρατήρησης τα κάνει να εκδηλώνουν ιδιότητες ύλης ενώ όταν δεν τα παρατηρεί εμφανίζουν κυματικές ιδιότητες.
Το πείραμα δίχασε την επιστημονική κοινότητα για το τι ακριβώς συμβαίνει όταν το σωματίδιο διέρχεται από τη διάταξη των δύο σχισμών και οι εξηγήσεις που έχει επιχειρηθεί να δοθούν ξεπερνούν, όλες, τα όρια της μέσης ανθρώπινης λογικής. Για τον λόγο αυτό η «ορθόδοξη» άποψη της κβαντικής μηχανικής έχει τη θέση πως δεν υπάρχει ερμηνεία και δεν οφείλει κανείς να εξηγήσει τι ακριβώς συμβαίνει στο επίμαχο μέρος της πειραματικής διάταξης και πως πρέπει να δεχόμαστε πως απλώς συμβαίνει, σύμφωνα με τον μαθηματικό φορμαλισμό που περιγράφει με επιτυχία το σύστημα.
Το 2002, η έκδοση του πειράματος των δύο σχισμών του Jönsson, με ηλεκτρόνια, ψηφίστηκε ως το πιο όμορφο πείραμα Φυσικής όλων των εποχών από τους αναγνώστες του Physics World.
Ημερομηνίες/ Ώρα έναρξης:
15,16,18,22,23,24,
25,29,30 Νοεμβρίου &
1,2,6,7,8,9 Δεκεμβρίου 2018/21:00
