Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
«…“Όλοι είμαστε φτιαγμένοι δισυπόστατα, μείγμα αμαρτίας και αγιοσύνης”…» μας είπε ο συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος. Είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε μαζί του, με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο, το ιστορικό μυθιστόρημα «Ἐρᾶν. Βυζαντινά Αμαρτήματα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Ἐρᾶν: να ερωτεύεσαι, να αγαπάς. Είμαστε στο 766 μ.Χ. Η Λυγινή και ο Υάκινθος σύρονται μαζί με πλειάδα μοναχών στον Ιππόδρομο, διαπομπεύονται και τους παντρεύουν με τη βία. Κρύβουν και οι δύο επτασφράγιστα μυστικά. Ο Ροδανός, αγγελοπρόσωπος, ριψοκίνδυνος, θηρευτής των ηδονών, μα και με φοβερά μυστικά να τον σφιχτοδένουν, είναι συνάμα προσηλωμένος σε ό,τι θεωρεί χρέος.
Γύρω από αυτούς τους τρεις ήρωες και το μυστήριο του Ιερού Στιχαρίου, το οποίο θα μπορούσε ν’ ανατρέψει αυτοκράτορες και πολιτικές δεκαετιών, κινείται η μυθοπλασία κατά το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα με φόντο την Εικονομαχία και την καθημερινή ζωή στην Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και τη Θράκη. Σε μια μοναδική εποχή, άγνωστη και μυθώδη.
Οι πρωταγωνιστές φτάνουν στα άκρα, ερωτεύονται παράφορα, ζουν ανέμελα, δίνονται στη ζωή και τους δίνεται, ταπεινώνονται, συνθλίβονται, ανακάμπτουν, ξαναπέφτουν στον βούρκο, καταρρέουν, αφιερώνονται στον Θεό ή Τον απαρνούνται, γίνονται θύματα της εικόνας τους ή οδηγούνται στο εράν διά του οράν της ψυχής.
Η ιστορία του νέου σας βιβλίου μάς μεταφέρει πίσω στον χρόνο, στο Βυζάντιο, στο β΄ μισό του 8ου αι., στα χρόνια της Εικονομαχίας. Τι σας οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου χρονικού σκηνικού;
«Προσφερόταν να μιλήσω για την εικόνα μας, την εξωτερική και την εσωτερική. Συνάμα ήθελα να φανούν πόσα συνθέτουν την ταυτότητά μας κι έρχονται από εκείνη την εποχή, σε συνδυασμό με τη συνέχεια του Ελληνισμού».
Κάτι που δε γνωρίζατε και σας εντυπωσίασε, όταν το συναντήσατε στο πλαίσιο της έρευνάς σας για το συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο;
«Η εκτεταμένη πορνεία και το πόσο διαδομένη ήταν η παλλακεία. Επίσης επιμέρους θέματα όπως ότι οι βυζαντινοί διάβαζαν φωναχτά καθώς δε γνώριζαν να διαβάζουν από μέσα τους, ότι ακόμη έγραφαν με κεφαλαία, ότι ο γάμος δεν ήταν υποχρεωτικά θρησκευτικός,ότι καυλοκοπούσαν τους παιδεραστές και πολλά ακόμη».
«Ἐρᾶν. Βυζαντινά αμαρτήματα». Τι σηματοδοτεί ο τίτλος;
Καταρχάς το απαρέμφατο «Ἐρᾶν» σημαίνει το να ερωτεύεσαι. Καταχωρίζεται στο βιβλίο και η φράση του Φιλόστρατου: «Από του οράν το εράν». Δηλαδή: από το να βλέπεις το να ερωτεύεσαι. Από αυτό που βλέπεις προκύπτει το να ερωτεύεσαι. Ο έρωτας βρίσκεται στο επίκεντρο της μυθοπλασίας με πολλές μορφές και διαστάσεις. Ο έρωτας για το άλλο πρόσωπο, για το χρέος, για την πατρίδα, για τον θεό. Όσον αφορά τον υπότιτλο καταδεικνύει αφενός τις φοβερές αντιθέσεις της τόσο θρήσκας και θρησκόληπτης εποχής σε σχέση με την αμφιλεγόμενη και αμαρτωλή πλευρά της και αφετέρου παραπέμπει στο πολυδαίδαλο της ψυχής του ανθρώπου ή όπως αναφέρεται στο βιβλίο: «Δεν υφίστανται καλοί και κακοί άνθρωποι. Όλοι είμαστε φτιαγμένοι δισυπόστατα, μείγμα αμαρτίας και αγιοσύνης».
Λίγα λόγια σας για τους πρωταγωνιστές -τη Λυγινή, τον Υάκινθο και τον Ροδανό;
«Συνδέει και τους τρεις το γεγονός ότι άλλοι αποφάσισαν να χαράξουν την πορεία της ζωής τους μέχρι να την πάρουν στα χέρια τους. Επίσης ότι κρύβουν επιμελώς τα μυστικά τους, εκείνα που τους πληγώνουν ή δε συμφιλιώθηκαν μαζί τους ή θεωρούν ότι θα διασαλεύσουν το παρόν τους. Ο αγγελοπρόσωπος Ροδανός είναι υπαρχηγός στην ομάδα δέκα νέων του εικονομάχου πατρικίου Φωκά και συνάμα ριψοκίνδυνος, θηρευτής των ηδονών και προσηλωμένος σε ό,τι θεωρεί χρέος. Ο Υάκινθος, παρά τις κάποιες αμφιταλαντεύσεις του, δίνεται στην πίστη και στον Θεό. Απεναντίας η Λυγινή, αν και σε μικρή ηλικία βρίσκεται σε μοναστήρι, επιθυμεί να βιώσει το γήινο, τον έρωτα, τους γλυκασμούς της χειροπιαστής ζωής».
Έχετε ιδιαίτερη αδυναμία σε κάποιον από αυτούς;
«Τους πλησίασα όλους με συμπόνια και αγάπη κι αποδέχτηκα τα κουσούρια τους. Το πολύπαθο της Λυγινής, αν και δεν υστερεί ως προς αυτό ο Ροδανός, με φέρνει πιο κοντά της μια και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν προέρχεται από αυτόβουλες αποφάσεις και ενέργειες».
Οι πρωταγωνιστές, διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο,«έχουν να αντιμετωπίσουν […] πάνω απ’ όλα, τον ίδιο τους τον εαυτό». Ένα σχόλιό σας, για αυτή τη μάχη του ανθρώπου με τον εαυτό του;
«Πρώτα πρέπει να ανακαλύψουμε ποιος είναι ο εαυτός μας, αυτή η πολυσύνθετη εικόνα μας που σχηματίζεται μέσα και από τα μάτια ή τις αντιλήψεις των άλλων. Μέσα από τον καθρέφτη του κόσμου για τον οποίο εργάστηκαν και συνεχίζουν να εργάζονται αμέτρητοι μαστόροι, ικανοί και ανίκανοι. Δηλαδή, όσοι και όσα διαμορφώνουν την ατομική και συλλογική μνήμη αλλά και τις επιδιώξεις, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές μας. Δύσκολα σπάει ο εν λόγω καθρέφτης. Η έρευνα, η περίσκεψη, ο στοχασμός, η πνευματική καλλιέργεια σμικραίνουν την εξάρτηση ή τροποποιούν τις οπές στην κρησάρα με την οποία κοσκινίζουμε τα πρότυπα, το καλό και το κακό, τον δρόμο προς την ευτυχία. Η μάχη εστιάζεται στο να ξεκαθαρίσουμε τι είναι δικό μας και τι είναι επιβαλλόμενο στη σκέψη και στην ψυχή μας. Να μείνει όσο το δυνατόν πιο ανόθευτος ο “εαυτός μας”, όχι βεβαίως στείρος από τις γόνιμες επιρροές, κι ύστερα να διακρίνουμε, να ξεδιαλύνουμε το μείγμα αγιοσύνης και αμαρτίας που μας συνθέτει, ώστε να ενεργοποιήσουμε τα πνευματικά μας αντισώματα και να παλέψουν με ό,τι δηλητηριάζει τη ζωή μας».
Είναι, ίσως, δύσκολο, αλλά… θα επιλέξετε ένα απόσπασμα, μια – δυο προτάσεις,να μας πείτε;
«“Ξεύρεις πότε και ποιες ιδέες θα προκόψουν; Όταν έρθει η στιγμή όσοι τις πιστεύουν να μη χρειάζονται προσταγές”. “Μέσα απ’ τον έρωτα ο άνθρωπος αγγίζει τη μέθη της ζωής και την αγιοσύνη”. “Άμα κρατιέται ο άνθρωπος γαντζωμένος στο εγώ του, μόνο σύντροφο έχει τον ίσκιο του. Δεν δένεται με καμιά ξένη καρδιά”».
Θα μοιραστείτε μαζί μας, κάτι που σας φτιάχνει τη διάθεση;
«Η ηδύτητα της συζήτησης».
Κάτι που τη χαλά;
«Τι να πρωτοβγάλω απ’ το πηγάδι… Η αλαζονεία, ο θυμός, η αχαριστία, η μηχανή που μαρσάρει στον δρόμο όταν γράφω και πολλά άλλα».
Μια αγωνία σας;
«Η υγεία των δικών μου».
Μια αγαπημένη συνήθεια;
«Να χουζουρεύω στο κρεβάτι για πολλή ώρα όταν ξυπνήσω».
Ξένοι συγγραφείς που διαβάζετε –κάποιοι αγαπημένοι τίτλοι;
«“Χαμένα όνειρα” του Μπαλζάκ, “Κοντά στον ουρανό” της Άιν Ραντ, “Εκατό χρόνια μοναξιά” του Μάρκες, “Τα σταφύλια της οργής” του Στάινμπεκ, “Η βραδύτητα” του Κούντερα, “Πόλεμος και ειρήνη” του Τολστόι, “Ο παίχτης” του Ντοστογιέφσκι…».
Μια σκέψη σας για τη χώρα μας;
«Θα παραθέσω ένα όραμά μου μέσα από τα λόγια του σιορ Δονάτου στο μυθιστόρημά μου “γινάτι-Ο σοφός της λίμνης”: “Αν επιθυμούμε να δεθεί γερά η φυλή μας στο προαιώνιο και διαλεχτό της ράμμα, οφείλουμε να είμαστε ενεργοί πολίτες και να επενδύσουμε στη φιλοσοφία. Ο τόπος μας έπρεπε να είναι γιομάτος από Σχολές Φιλοσοφίας. Για να διδάσκουν τους ντόπιους, αλλά και τους ξένους. Να διδάσκουν ξένοι και ντόπιοι. Έλληνας αξίζει να λέγεται όποιος βαπτίζεται στον ήλιο του στοχασμού κι όποιος αγαπά με αγαθή ψυχή την Ελλάδα κι έχει μέσα του ανθρωπιά». Αυτό θα ήταν ένα όραμα κι όχι οι μαζορέτες στα σχολεία».
Η COVID-19 έχει εισβάλλει στις ζωές μας. Κάποιες σκέψεις σας για όσα ζήσαμε και ζούμε;
«Έχω βιώσει μέσα από τις έρευνές μου πολύ χειρότερες επιδημίες. Θα περάσει. Το κέρδος μέσα από αυτή την οδυνηρή εμπειρία θα ήταν να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που προσλαμβάνουμε τη ζωή. Όμως δε είμαι καθόλου αισιόδοξος ως προς αυτό».
Να κλείσουμε, με στίχους ενός τραγουδιού;
«Το ερμήνευσε η Ελένη Πέτα, σε δικούς μου στίχους και μουσική του Πρόδρομου Τροχίδη: “Αν μ’ αγαπάς, αν νοιάζεσαι, για μένα να το λες/ δε φτάνει να με σκέφτεσαι, δε φτάνει να με θες/ νερό που χάνεται οι όμορφες στιγμές/ κι ο χρόνος που δεν πιάνεται δε δίνει δυο ζωές”».
