Ως η μακροβιότερη μονάρχης της Βρετανίας, η βασίλισσα Ελισάβετ έγινε παγκόσμιο σύμβολο ακλόνητων αρχών και σταθερότητας. Βίωσε όμως και τεράστιες αλλαγές σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο κόσμο. Αυτές αποτυπώθηκαν στην προφορά της. «Η Ελισάβετ άφησε πίσω της μια μοναδική και πολύτιμη κληρονομιά που άλλαξε με την εποχή: τη φωνή της, που αιχμαλωτίστηκε από ηχογραφήσεις δεκαετιών» αναφέρει σε εκτενές ρεπορτάζ του το BBC.
Η χαρακτηριστική προφορά της Αυτού Μεγαλειότητος, όπως αποτυπώθηκε σε δημόσιες ομιλίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, τηλεόραση και τελικά στο Διαδίκτυο, μας παρέχει μια μοναδική «εικόνα» για το πώς άλλαξε ο κόσμος κατά τη μακρόχρονη βασιλεία της. Είναι μία πιστοποίηση ότι τα μοτίβα ομιλίας, η εκφορά του λόγου, παραμένουν πιο ευέλικτα σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, απορροφώντας και αντανακλώντας τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις μας – ακόμα και μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Λίγοι αφήνουν τόσο πλούσιο και λεπτομερές αρχείο της φωνής τους. Τις τελευταίες ημέρες, εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο παρακολούθησαν και άκουσαν την εκπομπή της αείμνηστης βασίλισσας στα 21α γενέθλιά της το 1947, αφού μεταδόθηκε από δεκάδες τηλεοπτικά δίκτυα. Τότε, ήταν ακόμα πριγκίπισσα, αλλά ήδη αποφασισμένη να δώσει μια υπόσχεση στους δικούς της: «Δηλώνω ενώπιόν σας ότι ολόκληρη η ζωή μου, είτε είναι μεγάλη είτε σύντομη, θα είναι αφιερωμένη στην υπηρεσία σας».
Πολλές μεταδόσεις είχε και το πρώτο της χριστουγεννιάτικο μήνυμα ως βασίλισσας το 1957.
Άλμα προς τα εμπρός στον 21ο αιώνα και την τελευταία της χριστουγεννιάτικη εκπομπή, κατά την οποία θυμήθηκε με θλίψη τον εκλιπόντα σύζυγό της και είπε θερμά λόγια σε μια χώρα τραυματισμένη από την πανδημία Covid-19. «Αν και είναι μια περίοδος μεγάλης ευτυχίας και χαράς για πολλούς, τα Χριστούγεννα μπορεί να είναι δύσκολα για όσους έχουν χάσει αγαπημένα πρόσωπα. Φέτος, ειδικά, καταλαβαίνω γιατί» είπε. Ακόμη και για το ανεκπαίδευτο αυτί, η διαφορά μεταξύ αυτών των δύο ηχογραφήσεων είναι ξεκάθαρη. Πρώτα είναι η αλλαγή στην ίδια τη φωνή της, η οποία γινόταν βαθύτερη και ωρίμαζε σωματικά καθώς γερνούσε, αντανακλώντας αυτό που συμβαίνει στους περισσότερους ανθρώπους καθώς μεγαλώνουμε.
Αλλά υπάρχουν και άλλες, πιο λεπτές αλλαγές που μπορούν να καταγραφούν στις ηχογραφήσεις των Βασίλισσας ανά τις δεκαετίες. Επιτρέπουν στους επιστήμονες να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο η προφορά της εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου και το πώς επηρεάστηκε από τις κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές εξελίξεις.
Η λεγόμενη Received Pronunciation θεωρήθηκε ο κανόνας στα τέλη του 19ου αιώνα- τουλάχιστον για την αριστοκρατία. Συνδέθηκε άρρηκτα με τη βασιλική οικογένεια και το κατεστημένο της χώρας, όπως και με τις πομπώδεις πολεμικές ανακοινώσεις ή άλλες επίσημες δηλώσεις. Οι Βρετανοί εξακολουθούν να τη θεωρούν «προφορά κύρους» λέει στο BBC η Jane Setter, καθηγήτρια φωνητικής στο Πανεπιστήμιο του Reading στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο τρόπος ομιλίας της Βασίλισσας έγινε κάτι σαν χαρακτηριστικό γνώρισμα της Received Pronunciation – με αποτέλεσμα πολλοί να αναφέρονται σε αυτήν την προφορά και με τον όρο «The Queen’s English».
Τα χριστουγεννιάτικα μηνύματα της βασίλισσας έχουν αποδειχθεί ένας ιδιαίτερα αξιόπιστος τρόπος παρακολούθησης της φωνής και της προφοράς της στην πάροδο του χρόνου. Οι καθηγητές φωνητικής Jonathan Harrington και Ulrich Reubold μελέτησαν σε βάθος τα χριστουγεννιάτικα τηλεοπτικά μηνύματα της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ για να καταλάβουν πώς άλλαξε η προφορά της σε διάφορα σημεία της ζωής της και γιατί.
Κατά τη διάρκεια πολλών ξεχωριστών μελετών, ανέλυσαν 35 χριστουγεννιάτικα μηνύματα της Βασίλισσας μεταξύ 26 και 91 ετών. «Αν βρούμε αλλαγή στη βασίλισσα, τότε είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι παρόμοιες αλλαγές είναι πιθανό να συμβούν στους περισσότερους ενήλικες κατά τη διάρκεια της ζωής τους», λέει ο Χάρινγκτον, εξηγώντας γιατί επέλεξαν να επικεντρωθούν στην προφορά της Βασίλισσας.
Η έρευνά τους βοήθησε να αμφισβητηθεί η ιδέα ότι οι προφορές μας παραμένουν σε γενικές γραμμές σταθερές μόλις φτάσουμε στην ενηλικίωση. Αντίθετα, φαίνεται ότι υφίστανται συνεχείς αλλαγές. Η προφορά της Βασίλισσας έγινε λιγότερο έντονα μία προφορά “ανώτερης τάξης” και κάπως πιο “mainstream”. Σε γενικές γραμμές, οι παράγοντες που διαμορφώνουν μια ανθρώπινη φωνή και προφορά κατά τη διάρκεια μιας ζωής εμπίπτουν σε δύο τομείς. Ορισμένες αλλαγές συμβαίνουν απλώς λόγω φυσιολογικών διεργασιών – η φωνητική μας οδός αλλάζει σχήμα καθώς γερνάμε, ενώ οι φωνητικές χορδές μας λεπταίνουν και σκληραίνουν όσο μεγαλώνουμε.
Εξωτερικοί παράγοντες όμως έχουν επίσης αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο εκφέρουμε τον λόγο. Η ανάλυση των μηνυμάτων της Βασίλισσας αποκαλύπτει ότι τις πρώτες δεκαετίες της βασιλείας της, καθώς η προφορά της γινόταν πιο mainstream, άλλαξε για παράδειγμα ο ήχος του φωνήεντος στο τέλος της λέξης «happy», ώστε να μοιάζει περισσότερο με το “ee” στο “freeze” από τον ήχο “eh” στο “bit”. Η ανάλυση των Harrington και Reubold, ωστόσο, αποκάλυψε και κάτι πιο περίεργο: στα τελευταία χρόνια της ζωής της βασίλισσας, η προφορά της άρχισε και πάλι να μοιάζει περισσότερο με τον τρόπο που μιλούσε στα νιάτα της. Ως νεαρή γυναίκα στη δεκαετία του 1950, η Βασίλισσα είχε μια χαρακτηριστική προφορά ανώτερης τάξης. Το “a” στο “sat”, για παράδειγμα, θα προφερόταν περισσότερο σαν “set”, ενώ το “family” θα ακουγόταν περισσότερο ως “famileh”.
Αλλά καθώς η βασιλεία προχωρούσε της η προφορά της άλλάξε. «Ένας δείκτης της προφοράς της ανώτερης τάξης της δεκαετίας του 1950 ήταν να προφέρεται το “often” και το lost με το φωνήεν του “caught” αντί όπως σήμερα με το φωνήεν του “cot”», εξηγεί ο Harrington. «Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι, ενώ στα μηνύματα της δεκαετίας του 1950, η βασίλισσα χρησιμοποιούσε το «often» και το «lost» αποκλειστικά με το φωνήεν στο «caugth», χρησιμοποιεί και τις δύο εκδοχές στα μηνύματα της δεκαετίας του 1970».
Αυτό το «στένεμα» στην εκφορά των φωνηέντων συναντάται περισσότερο στην προφορά της μεσαίας τάξης της Βρετανίας. Η περίοδος μεταξύ 1950 και 1970 χαρακτηρίστηκε από τεράστια κοινωνική επανάσταση στη Βρετανία, σημειώνουν οι ερευνητές. Τα όρια μεταξύ των τάξεων έγιναν πιο «θολά» και η Βασίλισσα ίσως συνομιλούσε με περισσότερους ομιλητές της μεσαίας τάξης.
Και αυτές οι αλλαγές στην προφορά της συνεχίστηκαν κατά τη δεκαετία του 1990, αντανακλώντας τις ευρύτερες αλλαγές στον πληθυσμό και τη βρετανική κοινωνία.
