Σε θετική κατεύθυνση κινείται η πρόθεση να ενταχθούν οι κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες στις Εμβληματικές Επενδύσεις Εξαιρετικής Σημασίας, όμως ο εξορυκτικός κλάδος επισημαίνει ότι υπάρχουν σοβαρά εμπόδια, τα οποία δεν ξεπερνιούνται με το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο. Πρέπει να επανεξετασθεί, συγκεκριμένα, το θέμα natura και εξόρυξη ιδιαίτερα των κρίσιμων πρώτων υλών.
Πρέπει να γίνουν σημαντικές κανονιστικές αλλαγές για την αδειοδότηση των εξορυκτικών έργων, ιδιαίτερα των κρίσιμων πρώτων υλών, ώστε να μειωθεί ο απαιτούμενος χρόνος, όπως προβλέπει και το CRM ACT. Επιπλέον, απαιτείται διάλογος του ΥΠΕΝ, της πολιτείας με τις τοπικές κοινωνίες, προκειμένου να αρθούν οι μεγάλες αντιρρήσεις για την ανάπτυξη των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών. Επίσης, υπάρχει ανάγκη ολοκλήρωσης και δημοσίευσης του Ειδικού Χωροταξικού για τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες που αφορά και τις κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες.
Χωρίς τα παραπάνω, οι υπάρχουσες πρωτοβουλίες δεν αρκούν για την ανάπτυξη του εξορυκτικού κλάδου και την ενίσχυση της θέσης της χώρας μας στον ευρωπαϊκό χάρτη των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών.
Σε διαβούλευση μέχρι την Πέμπτη, 28 Νοεμβρίου έθεσε το Yπουργείο Ανάπτυξης σχέδιο νόμου για την προώθηση εμβληματικών επενδύσεων κρίσιμων ορυκτών και γεωθερμικής ηλεκτροπαραγωγής, ένταξη στον νόμο 4864/2021 και συγκεκριμένα “για την ενίσχυση της διαφάνειας των πληροφοριών εταιρικής βιωσιμότητας, την απλούστευση ορισμένων κανόνων του Γενικού Εμπορικού Μητρώου, την προώθηση των εμβληματικών επενδύσεων, ιδίως στον τομέα των κρίσιμων πρώτων υλών κ.ά.”. Ειδικότερα η Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΝ έχει προτείνει στο συγκεκριμένο σχέδιο νόμου να προστεθούν στις Εμβληματικές Επενδύσεις Εξαιρετικής Σημασίας και οι επενδύσεις για την παραγωγή, ανάκτηση, εξόρυξη, διαχωρισμό, εμπλουτισμό και μεταλλουργική επεξεργασία ή/και ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών και πρώτων υλών στρατηγικής σημασίας και έχουν άμεση σχέση με το πλαίσιο για την εξασφάλιση ασφαλούς και βιώσιμου εφοδιασμού με κρίσιμες πρώτες ύλες και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ). Καθώς και οι επενδύσεις αναφορικά με συστήματα έρευνας και αξιοποίησης γεωθερμικού δυναμικού για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Η συγκεκριμένη κίνηση εντάσσεται στις υποχρεώσεις της Ελλάδας να προχωρήσει στις απαιτούμενες δράσεις σύμφωνα με τον Κανονισμό για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (CRM ACT) που έχει εγκρίνει η Ευρώπη και θέτει 4 στόχους, τουλάχιστον το 10% της ετήσιας κατανάλωσης της Ε.Ε. σε κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες θα προέρχεται από εξόρυξη εντός Ε.Ε., τουλάχιστον το 40 % της ετήσιας κατανάλωσης της Ε.Ε. θα προέρχεται από επεξεργασία εντός Ε.Ε., τουλάχιστον το 15 % της ετήσιας κατανάλωσης της ΕΕ θα προέρχεται από εγχώρια ανακύκλωση, το ποσοστό της ετήσιας ενωσιακής κατανάλωσης κάθε πρώτης ύλης στρατηγικής σημασίας σε οποιοδήποτε σχετικό στάδιο επεξεργασίας που προέρχεται από μία τρίτη χώρα δεν μπορεί να ξεπερνά το 65%.
Το νομοσχέδιο εστιάζει στην ταχεία αδειοδότηση, που αφορά στην επιτάχυνση της έκδοσης των απαιτούμενων αδειών ή εγκρίσεων για την εκτέλεση των έργων, την εγκατάσταση ή τη λειτουργία στρατηγικής επένδυσης, συμπεριλαμβανομένων των χωροταξικών αδειών. Ειδικότερα ορίζονται συγκεκριμένες προθεσμίες από την ημερομηνία υποβολής του φακέλου για την έκδοση της αιτούμενης άδειας. Καθώς καις την παροχή κινήτρων με έμφαση τα φορολογικά κίνητρα και την ενίσχυση δαπανών.
Τι λέει ο εξορυκτικός κλάδος
Ωστόσο, όπως τονίζουν στη «Ν» στελέχη του εξορυκτικού κλάδου, απαιτούνται επιπλέον σημαντικές πρωτοβουλίες. Είναι απαραίτητη η αλλαγή στη νομοθεσία για τον εντοπισμό νέων κοιτασμάτων με ενίσχυση των ερευνών και ειδικά των υπόγειων ερευνών που είναι απαραίτητες για τον εντοπισμό, την εξακρίβωση και κατόπιν την αξιοποίηση νέων κοιτασμάτων, με έμφαση στις κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες όπως είναι για παράδειγμα ο βωξίτης.
Σύμφωνα με τους ανθρώπους του χώρου υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν ώστε να περιοριστεί το ρίσκο των επενδύσεων και να υπάρχει σύμπνοια μεταξύ πολιτείας, επιχειρήσεων και τοπικών κοινωνιών προκειμένου να επιτευχθεί η μακροπρόθεσμη προοπτική των επενδυτικών σχεδίων των εξορυκτικών εταιρειών.
Όπως τονίζει ο Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) για την ανάπτυξη του εξορυκτικού κλάδου στο πλαίσιο και του CRM ACT απαιτείται προσδιορισµός του κοιτασµατολογικού δυναµικού εντός προστατευόµενων περιοχών και προτεραιοποίηση αξιοποίησής του χωρίς να διακινδυνεύονται τα προστατευόµενα είδη. Επίσης είναι απαραίτητος ο επανασχεδιασµός όλων των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) ως προς τους όρους αξιοποίησης των ΟΠΥ εντός προστατευόµενων περιοχών καθώς και ο επαναπροσδιορισµός των ειδών προστασίας µε ειδικές µελέτες που θα αναδεικνύουν την ανάγκη προστασίας τους ανά περιοχή.
Αντικατάσταση των οριζόντιων απαγορεύσεων µε συγκεκριµένες υποχρεώσεις ανά περιοχή που θα διασφαλίζουν την προστασία και την βιώσιµη ανάπτυξη. Καθοριστικής σημασίας είναι η επαύξηση της πληρότητας και της σαφήνειας Στόχων ∆ιατήρησης µε αξιοποίηση σύγχρονων επιστηµονικών δεδοµένων, παρατηρήσεων, µετρήσεων. Απαραίτητη είναι η πρόβλεψη στα σχέδια διαχείρισης προστατευόµενων περιοχών για απρόσκοπτη λειτουργία εξορυκτικών έργων µε βάσει τις εγκεκριµένες ΜΠΕ.
Χρήσιμη είναι η λειτουργία υπόγειων εκµεταλλεύσεων ΟΠΥ εντός περιοχών προστασίας, όταν από το βάθος και το είδος των πετρωµάτων δεν αναµένονται πιθανές επιφανειακές διαταράξεις καθώς και οι νοµοθετικές ρυθµίσεις για την εξασφάλιση πρόσβασης σε περιοχές κοιτασµατολογικού ενδιαφέροντος εντός περιοχών προστασίας, καθώς και η δυνατότητα πραγµατοποίησης κοιτασµατολογικών ερευνών εντός αυτών. Χρειάζεται ένα σαφές και ενιαίο πλαίσιο κανόνων και όρων για την αδειοδότηση νέων έργων, τη συνέχιση λειτουργίας υφιστάµενων και την υπό αδειοδότηση δραστηριοτήτων στις διάφορες ζώνες προστασίας.
Όπως τόνισε ο Κωνσταντίνος Γιαζιτζόγλου, Πρόεδρος του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ), και CEO της ΓΕΩΕΛΛΑΣ, στις εργασίες του 28ου Ετήσιου Εθνικού Συνεδρίου «Ενέργεια & Ανάπτυξη 2024» του ΙΕΝΕ, στην Ευρώπη “η ελπίδα δεν συνιστά στρατηγική!”. Επεσήμανε πως «αν υποτεθεί ότι ήθελαν να πάμε στο net zero, χωρίς τα ορυκτά καύσιμα, έως το 2050, θα χρειαζόμασταν σε χαλκό, τη διπλή ποσότητα από εκείνη που είχε παραγάγει η ανθρωπότητα τα τελευταία 3.000 χρόνια από τότε που άρχισε να εξορύσσει το μέταλλο! Ακόμη, πρόσθεσε, σε άλλα, λιγότερο “δημοφιλή” και κοινά ορυκτά, το πολλαπλάσιο είναι επί 5, επί 10, επί 12 και διερωτήθηκε το κατά πόσο είναι αυτό εφικτό». Με βάση στοιχεία από το World Mining Data την πρώτη 20ετία του 21ου αιώνα καταγράφηκε στην Ευρώπη, 33% μείωση στην παραγωγή ορυκτών πρώτων υλών, όταν σε άλλες περιοχές του κόσμου υπήρξε αύξηση μέχρι και 150%! Ακόμη χειρότερα, σύμφωνα με το Critical Raw Materials Act της ΕΕ, η Ευρώπη για πέντε κρίσιμα ορυκτά εξαρτάται από 4 χώρες: το Κονγκό, την Κίνα, την Ν. Αφρική και την Τουρκία.
Από την πλευρά της η ΕΑΓΜΕ (Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) γνωρίζοντας τις κύριες προκλήσεις που σχετίζονται με την προμήθεια κρίσιμων ορυκτών από πρωτογενείς και δευτερογενείς πόρους στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, έθεσε ως προτεραιότητα σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) την θέσπιση πλαισίου για τη διασφάλιση ασφαλούς και βιώσιμου εφοδιασμού κρίσιμων πρώτων υλών, όπως προβλέπει, πλέον και επίσημα ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες, το CRMAct. Οι δράσεις χρηματοδοτούνται από τα έσοδα από πλειστηριασμούς δικαιωμάτων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, όπου για πρώτη φορά το 2024, συμπεριλήφθηκε η ΕΑΓΜΕ.
Σύμφωνα με τον Δρ Κωνσταντίνο Λασκαρίδη, Διευθυντή Ορυκτών Πόρων και Μεταλλευτικής της Ε.Α.Γ.Μ.Ε. «η γεωλογική έρευνα της χώρας μας, έχει τις δυνατότητες για τον εντοπισμό καίριων κοιτασμάτων κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών, και μπορεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη της πράσινης μετάβασης, συνδυαζόμενη με τη βελτιωμένη ψηφιακή πρόσβαση σε ενημερωμένες, υψηλής ποιότητας, γεωεπιστημονικές πληροφορίες και τεχνογνωσία. Οι τέσσερις άξονες δράσης που άρχισαν να υλοποιούνται είναι η αξιολόγηση επιλεγμένων Κρίσιμων και Στρατηγικών Ορυκτών Πρώτων Υλών σε Δημόσιους Μεταλλευτικούς Χώρους, η έρευνα και αξιολόγηση επιλεγμένων εμφανίσεων Κρίσιμων Πρώτων Υλών (CRMs) και Σπανίων Γαιών, η μελέτη καταγραφής και αξιολόγησης εξορυκτικών απορριμμάτων πετρωμάτων & άλλων ρευμάτων αποβλήτων στο πλαίσιο της Κυκλικής Οικονομίας, η οικονομοτεχνική επαναξιολόγηση για τη βιώσιμη αξιοποίηση του αποθεματικού δυναμικού επιλεγμένων κοιτασμάτων».
Εμπόδια
Το 2023, η ΕΕ κατέγραψε στον κατάλογο 34 κρίσιμες πρώτες ύλες, εκ των οποίων, ταυτόχρονα, 17 κρίσιμες πρώτες ύλες θεωρούνται επίσης στρατηγικές πρώτες ύλες. Στην τελική λίστα των κρίσιμων και στρατηγικών ορυκτών εντάσσονται και σημαντικές πρώτες ύλες που υπάρχουν ή παράγονται στην Ελλάδα, όπως Βωξίτης-Αλουμίνα-Αλουμίνιο, Κοβάλτιο, Χαλκός, Άστριοι, Γάλλιο και Γερμάνιο, Μεταλλικό πυρίτιο. Σύμφωνα με τη Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΝ οι πρώτες ύλες είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία και τη βιομηχανία της Ευρώπης, επειδή χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα αγαθών και εφαρμογών που χρησιμοποιούνται τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην τεχνολογία. Η απρόσκοπτη πρόσβαση σε ορισμένες πρώτες ύλες επιτυγχάνεται όλο και πιο δύσκολα και υφίσταται αυξανόμενη ανησυχία στην ΕΕ και παγκοσμίως.
Όπως τονίζεται αρκετούς μήνες μετά την ψήφιση και επικύρωση του κανονισμού, τον Μάιο του 2024, η Visual Capitalist Elements υπογραμμίζει την κλίμακα της πρόκλησης που στοχεύει με κάθε τρόπο να ξεπεράσει η ΕΕ.
Συμπερασματικά με εξαίρεση την εξόρυξη νικελίου, κανένα από τα ορυκτά μπαταριών που θεωρούνται στρατηγικά από την ΕΕ δεν είναι σε καλό δρόμο για την επίτευξη αυτών των στόχων. Ο γραφίτης, το κυρίαρχο ορυκτό συστατικό που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες, προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Μέχρι το 2030, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να εξορύσσει 16.000 τόνους γραφίτη , σε σύγκριση με τους 45.000 τόνους που θα χρειαζόταν για να εκπληρώσει τον στόχο εξόρυξης του 10%.
Ο γραφίτης, εν τω μεταξύ, δεν ανακυκλώνεται ευρέως σε εμπορική κλίμακα. Δεν υπάρχει προμήθεια μεταλλεύματος μαγγανίου ή οπτάνθρακα που εξορύσσεται από την ΕΕ, του προδρόμου του συνθετικού γραφίτη.Η ΕΕ αναμένεται επίσης, μέχρι το 2030,να εξορύξει 29.000 τόνους LCE (ισοδύναμο ανθρακικού λιθίου) σε σύγκριση με τους 46.000 τόνους που απαιτούνται για την επίτευξη του στόχου εξόρυξης του 10%. Όσον αφορά την επεξεργασία ορυκτών,η ΕΕ αναμένεται να επεξεργάζεται το 25% των αναγκών της σε λίθιο, 76% νικέλιο, 51% κοβάλτιο, 36% μαγγάνιο και 20% σε γραφίτη.
Τέλος, ως προς την ανακύκλωση, η ΕΕ αναμένεται να ανακυκλώσει μόνο το 22% των αναγκών της σε λίθιο, 25% νικέλιο, 26% κοβάλτιο και 14% μαγγάνιο.
Ζητούμενο η επιτάχυνση αδειοδοτήσεων
Στο μεταξύ, σύμφωνα με τον κ. Ν. Αρβανιτίδη, Δρ Οικονομικό Γεωλόγο, οι ευρωπαϊκοί Σύνδεσμοι Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) οδηγούν την κούρσα προς την υλοποίηση του Κανονισμού Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΣΚΟΠΥ) με βασικό στόχο την βιώσιμη παραγωγική τους αξιοποίηση. Μια από τις ιδιαίτερα σημαντικές παρεμβάσεις της πρωτοβουλίας Nordic Forum on Raw Materials (Δανίας, Ισλανδίας, Φινλανδίας, Νορβηγίας, Σουηδίας, αλλά και Γροιλανδίας) είναι η δημιουργία δικτύου όπου έχουν προσκληθεί να συμμετέχουν όλες τις ειδικότητες που αντιστοιχούν στα διάφορα στάδια/πεδία των αλυσίδων αξίας ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ), όπως για παράδειγμα είναι η κοιτασματολογική έρευνα, η εξορυκτική διαδικασία και οι τεχνολογίες εμπλουτισμού και μεταλλουργίας.
Για παράδειγμα στην Φινλανδία δραστηριοποιούνται σήμερα 60 διαφορετικές εταιρείες σε έργα προχωρημένου σταδίου κοιτασματολογικής έρευνας. Όπως τονίζει ο κ. Αρβανιτίδης «όλες οι χώρες αναζητούν τρόπους για αποτελεσματικότερη και ταχύτερη διαδικασία αδειοδότησης, σε μια περίοδο μάλιστα που υπάρχει ευρύτερη πολιτική στήριξη και οι κυβερνήσεις τους αντιλαμβάνονται και ασπάζονται και οι ίδιες την ανάγκη άμεσης παραγωγικής αξιοποίησης των ΣΚΟΠΥ που διαθέτουν οι χώρες τους.
Τα θέματα γεωπολιτικής σχετικά με τις αλυσίδες αξίας και τροφοδοσίας των ΣΚΟΠΥ έχουν κυρίαρχη σημασία τόσο για τις βόρειες χώρες όσο και για την ΕΕ. Η αύξηση εξόρυξης ευρωπαίκών κοιτασμάτων από μόνη της δεν θα έχει καμιά αξία αν δεν συνοδεύεται από την εντός της ΕΕ περαιτέρω επεξεργασίας τους». Σημαντικό ρόλο επίσης στην εξόρυξη των ΣΚΟΠΥ έρχονται να παίξουν και οι κανόνες γεωηθικής. Ο Κανονισμός ΣΚΟΠΥ της ΕΕ επιβάλλει τη χρήση του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών για την προώθηση της παγκόσμιας συνεργασίας, της κυκλικότητας και της ολιστικής κοιτασματολογικής αξιοποίησης, ενισχύοντας τις παγκόσμιες προσπάθειες για την επίτευξη μιας δίκαιης και βιώσιμης ενεργειακής μετάβασης.
