Οι μέγα-δυνάμεις (mega-forces) της διεθνούς οικονομίας από την ψηφιοποίηση μέχρι και τους γεωοικονομικούς κατακερματισμούς αναμένεται να επηρεάσουν τις επιδόσεις του κλάδου του λιανικού εμπορίου επιταχύνοντας το μετασχηματισμό του, όπως τονίστηκε στο συνέδριο FUTURE OF RETAIL 2024 που διοργάνωσε για τρίτη χρονιά η Ελληνική Συνομοσπονδία Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας (ΕΣΕΕ).
Όπως τόνισε ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Γ. Καρανίκας, «ενημερωνόμαστε για τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές απέναντι στις προκλήσεις του ψηφιακού και πράσινου μετασχηματισμού».
Η Διασύνδεση του Εμπορίου και του Τουρισμού ως Πυλώνας της Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης, ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός του Λιανικού Εμπορίου, η Διασύνδεση Έρευνας και Αγοράς στο Λιανικό Εμπόριο, οι Δεξιότητες για το Λιανικό Εμπόριο και το Χονδρικό Εμπόριο, το Empowering Tomorrow‘s Leaders: A Focus on Skills and Entrepreneurship, τα Κέντρα πόλεων, εμπόριο και Last – Mile, οι Ευκαιρίες και προκλήσεις στο ελληνικό Λιανικό Εμπόριο, From Policy to Practice: A multi-faceletAppoach to tackle illicit Tobacco Trade and Preserve Market Sustainability, Greek Brands as Ambassadors, The power of Retail Analytics και η τεχνητή νοημοσύνη στο εμπόριο ήταν οι βασικές ενότητες του φετινού συνεδρίου σε μια προσπάθεια της ΕΣΕΕ να χαρτογραφήσει και να αναλύσει τις νέες κοινωνικές, θεσμικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις και τους προβληματισμούς που διαδραματίζονται σε μια εποχή διαρκούς αβεβαιότητας.
Σύμφωνα με την κ. Βάλια Αρανίτου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΕΚΠΑ και διευθύντρια του ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ, ο στόχος του συνεδρίου αλλά και άλλων παρόμοιων πρωτοβουλιών της ΕΣΕΕ είναι η χάραξη πολιτικών για τις εμπορικές επιχειρήσεις, η παραγωγή δεδομένων και η διανομή τους σε όσους ενδιαφέρονται.
Στα 14 σημαντικότερα οικοσυστήματα που θεωρούνται απαραίτητα για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας περιλαμβάνεται πλέον το λιανικό εμπόριο σύμφωνα με τη Βιομηχανική Στρατηγική της Κομισιόν. Πρόκειται για μια κρίσιμη απόφαση, ενώ ήδη τα τελευταία χρόνια ευρωπαϊκές οργανώσεις όπως οι EuroCommerce, Business Europe, ERT, DIGITALEUROPE και EUROCHAMBERS εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την απουσία πρωτοβουλίας εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κατεύθυνση της εμβάθυνσης της Ενιαίας Αγοράς. Όπως τονίζεται, η ευρωπαϊκή νομοθεσία πολύ συχνά επιτρέπει διαφοροποιήσεις στους κανόνες κατά τη μεταφορά τους στο εθνικό δίκαιο των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αποτέλεσμα η αγορά να οδηγείται σε περαιτέρω κατακερματισμό. Οι επιχειρήσεις δεν μπορούν εύκολα να κάνουν scaleup σε άλλες χώρες, χωρίς να αντιμετωπίσουν φραγμούς, και η καινοτομία συχνά εμποδίζεται από μια σειρά περιορισμών, υπονομεύοντας την Ε.Ε. να γίνει ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις παλεύουν με τις αυξανόμενες υποχρεώσεις κανονιστικής συμμόρφωσης και το κόστος που αυτές συνεπάγονται, γεγονός που περιορίζει την ανταγωνιστικότητά τους.
Η ελληνική πλευρά συμμετέχει στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα του λιανικού εμπορίου με περισσότερες από 141.000 επιχειρήσεις, με τον κύκλο εργασιών τους να διαμορφώνεται στα 51,3 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με τον Χαράλαμπο Αράχωβα, Οικονομολόγο, Συντονιστή του Τμήματος Οικονομικής Ανάλυσης ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ περίπου 1 στα 8 ευρώ που κυκλοφορεί στην ελληνική οικονομία προέρχεται από το λιανικό εμπόριο και ο τζίρος του κλάδου το 2023 διαμορφώθηκε στα 56,2 δις ευρώ. Το οικοσύστημα του ελληνικού λιανικού εμπορίου υφίσταται έναν ευρύ μετασχηματισμό, ο οποίος απαιτεί τεράστιες επενδύσεις για να επιτευχθούν οι στόχοι σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η επιτυχία των στόχων αυτών στην ελληνική αγορά, εντοπίζεται σε πέντε τομείς που είναι απαραίτητοι για τη βελτίωση του τρόπου λειτουργίας των επιχειρήσεων (α) επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού, (β) εκσυγχρονισμός των καταστημάτων και των αποθηκών και ενίσχυση του ρόλου τους στα κέντρα των πόλεων, (γ) επιδίωξη για μηδενικές εκπομπές CO2, (δ) προτεραιότητα στην κυκλικότητα και τη μείωση των απορριμμάτων και (ε) ανάπτυξη και δημιουργία δεξιοτήτων στο εμπόριο. Στην ελληνική αγορά η δίδυμη μετάβαση «πράσινου» και «ψηφιακού» μετασχηματισμού απαιτεί συγκεκριμένο σχέδιο δράσης για τη χρηματοδότηση και την υλοποίησή του, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας για την αύξηση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας και την αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων.
Παράλληλα η παραγωγή, ενδυνάμωση και ανάπτυξη εμπορικών προϊόντων και δραστηριοτήτων που βασίζονται στην ανάδειξη της ελληνικής κουλτούρας, θεωρείται ότι μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην εξωστρέφεια της χώρας και την ανάδειξη του ελληνικού εμπορίου αλλά και συνδεδεμένων κλάδων όπως του τουρισμού. Σήμερα, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις δημιουργούν ελκυστικά brands που αντλούν στοιχεία από την πολιτισμική παράδοση της Ελλάδας και λειτουργούν ως πρεσβευτές της ιστορίας και της μεσογειακής κουλτούρας. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δόμηση δικτύων εξωτερικών συνεργατών, η συμμετοχή σε ελληνικές ή διεθνείς πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου και πολυκαταστήματα, ή και η δημιουργία αυτόνομων φυσικών καταστημάτων σε εμβληματικές εμπορικές πόλεις.
Για να παραμείνουν όμως ανταγωνιστικές οι επιχειρήσεις του κλάδου, σύμφωνα με τη μελέτη της Εurocommerce και της McKinsey & Company, θα χρειαστεί να επενδύσουν την επόμενη δεκαετία έως και 230 δισ. ευρώ σε πληροφορική και τεχνολογία, συμπεριλαμβάνοντας την ανάπτυξη ψηφιακών καναλιών, αυτοματοποίησης, ρομποτικής και κυβερνοασφάλειας. Μέχρι το 2030, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της Euro Commerce, το 90% της ανάπτυξης σε λιανικό και χονδρικό εμπόριο αναμένεται να προέλθει από τις διαδικτυακές πωλήσεις. Το μερίδιο των ηλεκτρονικών πωλήσεων αναμένεται να αυξηθεί από το 20%, το 2025, στο 30%, το 2030. Βάσει ερευνών 5 στους 10 χρήστες του διαδικτύου στην Ελλάδα είναι συστηματικοί online αγοραστές συχνά από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Σύμφωνα με την Μαρία Ηλιάδου, MarketingManager της KlarnaGreece το 29% των Ελλήνων κάνει τουλάχιστον μια αγορά αυτή τη στιγμή ανά βδομάδα online. Στην ερώτηση πού θα ξοδεύουνε το περισσότερο μπάτζετ τους τον επόμενο χρόνο, το 40% απαντάει online. Ωστόσο, όπως επεσήμανε ο Αριστοτέλης Σταμούλας, Διευθυντής Συνηγόρου Καταναλωτή στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Καταναλωτή, «ο καταναλωτής αυτό που έχει ανάγκη είναι εμπιστοσύνη για να μπορεί να συναλλάσσεται ηλεκτρονικά». Σήμερα, το λιανεμπόριο βρίσκεται μπροστά από ένα ακόμη μεγάλο κύμα ψηφιακής διαφήμισης, μετά το search και τα social media, που αποκαλείται “retail media”.
Το τέλος των thirdparty cookies δίνει χώρο στα first-party data που θα είναι μια πλουτοπαραγωγική πηγή για τις επιχειρήσεις που μπορούν και συλλέγουν τα δεδομένα εκεί που παράγονται και συγκεκριμένα στα καταστήματά τους. Με τα retail media δημιουργούνται νέοι ψηφιακοί διαφημιστικοί χώροι σε off-site, on-site και in-store, που διατίθενται σε τρίτα μέρη για την υλοποίηση διαφημιστικών καμπανιών. Μέχρι στιγμής, τα έσοδα από τα retail media συναγωνίζονται αυτά από τη διαφήμιση στα τηλεοπτικά κανάλια. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι πολλές μεγάλες επιχειρήσεις του παγκόσμιου λιανικού εμπορίου, όπως η Walgreens ή η Walmart, αποφάσισαν να ξεκινήσουν τα δικά τους δίκτυα πολυμέσων λιανικού εμπορίου. Προσφέρουν, δηλαδή, στους διαφημιζόμενους την ευκαιρία να συνδέσουν το εμπορικό προϊόν τους με δημιουργικό περιεχόμενο που απευθύνεται στους καταναλωτές, παρέχοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν και να αγοράσουν απευθείας.
Το κατάστημα του μέλλοντος
Σε αυτό το πλαίσιο το κατάστημα του μέλλοντος (Store of Future) τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη συμπυκνώνει τις καινοτόμες στρατηγικές και την υιοθέτηση της τεχνολογίας που στοχεύει στη βελτίωση της καταναλωτικής εμπειρίας, της αποτελεσματικότητας και της ανταγωνιστικότητας κατά την περίοδο της ψηφιακής εποχής. Πιο συγκεκριμένα, η ενσωμάτωση τεχνολογικών καινοτομιών (AR/VR, AI, Βιομετρικές τεχνολογίες κ.α.), η μετάβαση στο παν-καναλικό εμπόριο (omni-channel retailing), οι πρωτοβουλίες βιωσιμότητας (πράσινα καταστήματα, ανακύκλωση, μείωση χρήσης νερού κ.λπ.), αλλά και η επένδυση στην καταναλωτική εμπειρία συνιστούν τους άξονες στους οποίους εδράζεται η διαμόρφωση του καταστήματος του μέλλοντος. Για να μπορεί ένα κατάστημα να δημιουργήσει μια «εμπειρία χωρίς εμπόδια» για τους πελάτες του, χρειάζεται, πέρα από μια συστηματική και ολοκληρωμένη στρατηγική στα social media για την καλύτερη διαχείριση και επικοινωνία της εταιρικής του ταυτότητας, να επενδύσει σε ψηφιακές τεχνολογίες.
Σύμφωνα με την κ. Ιωάννα Ιωαννίδου, Πρόεδρο και Διευθύνουσα Σύμβουλο της Allweb και μέλος ΔΣ του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Καινοτόμων Εφαρμογών Ελλάδας (ΣΕΚΕΕ), «πριν από κάποια χρόνια πιθανώς το να λέγαμε ότι θα χρησιμοποιήσουμε ας πούμε εικονικούς συνεργάτες για να μας βοηθήσουν στο να διαλέξουμε ένα ρούχο, μάλλον κάποιος θα έλεγε ότι είμαστε τρελοί ή κάτι τέτοιο. Τώρα όμως υπάρχουν όλες οι καταλύτες οι οποίοι μπορούν να μας βοηθήσουν σ αυτό το κομμάτι». Χρειάζεται, επίσης, να προσφέρει πολλούς και διαφορετικούς τρόπους πληρωμών και να βελτιώσει τις υπηρεσίες παράδοσης που προσφέρει, με στόχο καλύτερους χρόνους, διευκολύνσεις που συνηθίζονται στις μεγάλες επιχειρήσεις, όπως αυτή της live tracking παραγγελίας ή της αυτοματοποιημένης παράδοσης μέσω ρομποτικής τεχνολογίας. Όμως, για ένα μικρό εμπορικό κατάστημα ή γενικότερα για το αποκαλούμενο «ανεξάρτητο εμπόριο» οι ψηφιακές υποδομές, η διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων, το ψηφιακό μάρκετινγκ και οι ψηφιακές πληρωμές απαιτούν πόρους και γνώση.
Ο Μανόλης Μανιούδης, Οικονομικός Αναλυτής, Συντονιστής του Τμήματος Οικονομικής Ανάπτυξης ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ, επεσήμανε πως όλο και περισσότερο, η χρηματοδότηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων προέρχεται από τα κεφάλαια της επιχείρησης ή το προσωπικό κεφάλαιο του επιχειρηματία, καθώς η πρόσβαση στα επίσημα τραπεζικά κανάλια και τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς παραμένει προβληματική. Ακριβώς λόγω της περιορισμένης ρευστότητας, οι μικροί και μεσαίοι έμποροι προτεραιοποιούν την επιβίωσή τους έναντι των πιο μακροπρόθεσμων μετασχηματισμών που θα έπρεπε κανονικά να επιχειρούν.
Διπλός ο μετασχηματισμός του εμπορίου, ψηφιακός και πράσινος, σύμφωνα με το Future of Retail 2024
Το λιανεμπόριο και η ζωτικότητα των αστικών κέντρων
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση στην Ευρώπη αναφορικά με τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το οικοσύστημα του λιανικού εμπορίου στην ενίσχυση της ζωτικότητας των ευρωπαϊκών αστικών κέντρων. Η τάση επιστροφής των καταναλωτών για τις αγορές τους στα κέντρα των πόλεων, παράλληλα με την αύξηση των “dark stores” που βρίσκονται δίπλα σε εμπορικά καταστήματα, αλλά εξυπηρετούν το ηλεκτρονικό εμπόριο διευκολύνοντας την επιτυχή διαχείριση του last-mile delivery, δημιουργούν νέες προκλήσεις. Παρατηρείται ότι τα τελευταία χρόνια, σε αρκετούς μεγάλους δήμους της χώρας, οι πιο πολυσύχναστοι εμπορικοί δρόμοι έχουν αυξημένα ποσοστά κενών εμπορικών καταστημάτων και πολλαπλασιασμό «έξυπνων θυρίδων» (smart lockers).
Ανάλογο φαινόμενο συμβαίνει και με τα εστιατόρια. Ενώ μέχρι τώρα αυξάνονταν με ταχύ ρυθμό στα κέντρα των πόλεων οι επιχειρήσεις εστίασης, τα τελευταία χρόνια βλέπουμε και “dark kitchens” να προετοιμάζουν γεύματα προς παράδοση. Ένα από τα στοιχήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Δήμων, ειδικότερα, είναι να συμβάλουν στη διαμόρφωση πολιτικών για την ενίσχυση της ζωτικότητας των πόλεων και την αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων. Μέτρα, όπως η ορθολογική διαμόρφωση των ωραρίων τροφοδοσίας, η χωροθέτηση των «έξυπνων θυρίδων» (smart lockers), η δημιουργία ζωνών χαμηλών εκπομπών και η πιο αποτελεσματική οργάνωση και διαχείριση των αστικών logistics θα μπορούσαν να βελτιώσουν την καθημερινότητα των πόλεων. Παράλληλα, η ενίσχυση της καθαριότητας, της κυκλικής διαχείρισης των απορριμμάτων, ο έλεγχος της στάθμευσης και η λήψη μέτρων κατά της εγκληματικότητας θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αναζωογόνηση των πόλεων γεγονός που ωφελεί και την ανάπτυξη του λιανικού εμπορίου.
Ομαλός μετασχηματισμός
Για τον ομαλό και διατηρήσιμο μετασχηματισμό των εμπορικών επιχειρήσεων καθώς και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου του λιανικού εμπορίου, κρίσιμος παράγοντας είναι η διασύνδεση της έρευνας και του εμπορίου αποτελεί μια κρίσιμη συνθήκη.
Ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης, πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ)και Καθηγητής Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, εξήγησε ότι μια συνέργεια έρευνας και αγοράς είναι σημαντική και «νομιμοποιημένη», καθώς προσφέρει πλεονεκτήματα τόσοστους επιχειρηματίες όσο και στον καταναλωτή. Είναι, κοινώς, ένα «win-win». Ειδικότερα, τα ερευνητικά αποτελέσματα μπορούν να συνεισφέρουν σε διάφορα επίπεδα της εμπορικής επιχειρηματικότητας, όπως είναι η ανάπτυξη προϊόντων, η βελτιστοποίηση της λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας, η βελτίωση της καταναλωτικής εμπειρίας και η πρόβλεψη των τάσεων που επιδρούν στην λειτουργία του κλάδου. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και τα θέματα δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού του κλάδου. ‘
Σύμφωνα με την ΕΣΕΕ, τόσο το λιανικό όσο και το χονδρικό εμπόριο προϋποθέτουν μια πλειάδα δεξιοτήτων από την πλευρά των εργαζομένων αλλά και των ίδιων των επιχειρηματιών. Σύμφωνα με τον Χρήστο Γούλα, Γενικό Διευθυντή Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, «παρά το τεράστιο ποσό χρημάτων που διατέθηκε από το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας στον τομέα της εκπαίδευσης, η χρησιμοποίησή του, κατά τον Γενικό Διευθυντή, είναι μάλλον αναποτελεσματική, καθώς τα άτομα που επωφελούνται δεν απορροφώνται από την αγορά εργασίας». Οι ψηφιακές και πράσινες δεξιότητες, που αποτελούν τον πυρήνα της προσαρμογής στις απαιτήσεις των mega-trends, προϋποθέτουν την επανακατάρτιση (reskilling) και την αναβάθμιση δεξιοτήτων (upskilling) των απασχολούμενων στον κλάδο. Στη βάση αυτή, οι πολιτικές κατάρτισης είναι κρίσιμης σημασίας για την απορρόφηση των κραδασμών που προκαλούν οι μετασχηματισμοί των mega-trends. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εμπόριο προσφέρει το 16,5% της συνολικής απασχόλησης. Από την πλευρά του ο κ. Μάριος Παπαγεωργίου – SeniorAccountExecutive, Salesforce τόνισε πως «στις ψηφιακές δεξιότητες υπάρχει κενό, ειδικά στις μικρές επιχειρήσεις. Ο ανταγωνισμός από τις μεγάλες επιχειρήσεις είναι μεγάλος και έτσι συχνά οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις».
Ισχυροί δεσμοί με την κυκλική οικονομία
Πέραν των παραπάνω παράγοντας κλειδί για το λιανικό εμπόριο αποτελεί η κυκλική οικονομία που τα τελευταία χρόνια αναπτύσσει ισχυρούς δεσμούς με τον κλάδο του λιανικού εμπορίου καθώς οι εμπορικές επιχειρήσεις είναι κρίσιμοι κρίκοι στην αλυσίδα της παραγωγής, της διανομής και της κατανάλωσης αγαθών.
Σύμφωνα με τον Στυλιανό Ηλιάδη, Γενικό Διευθυντή, RetailSegments, Strategy&Sales της Τράπεζας Πειραιώς οι κανόνες προσαρμογής του ESG Risk θα ενσωματώνονται σε τέτοια πρότυπα που αν δεν τα εφαρμόζει έκαστος επιχειρηματίας θα δυσχεραίνει τη δανειοληπτική ικανότητά του. Αν τα εφαρμόζει θα καταστεί πιο εύκολη η χρηματοδότηση. Στην Τράπεζα Πειραιώς υπάρχει το “GreenBanking”, που έχει χρηματοδοτήσει 17.000 μικρές επιχειρήσεις που έκαναν αυτή την πράσινη μετάβαση. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Νίκος Αυλώνας,Πρόεδρος Κέντρου Αειφορίας, (CSE), Επισκέπτης καθηγητής Βιωσιμότητας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο, σημείωσε ότι οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να θεσπίσουν πάνω από 30 κριτήρια εφαρμογής ESG. Στην πραγματικότητα αλλάζει πίστα η χρηματοδότηση των μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα και όλα περνάνε μέσα από τα κριτήρια τα οποία είναι πολύ συγκεκριμένα.
Κeynotes
Πρόεδρος της ΕΣΕΕ Γ. Καρανίκας: «Ενημερωνόμαστε για τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές απέναντι στις προκλήσεις του ψηφιακού και πράσινου μετασχηματισμού».
Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης κ. Δημήτρης Παπαστεργίου «Γινόμαστε μέρος μίας νέας ψηφιακής πραγματικότητας για το κράτος και το επιχειρείν».
Ιωάννα Λυτρίβη, Υφυπουργός Παιδείας, «Η στροφή στις ειδικότητες του μέλλοντος», συνόψισε η Υφυπουργός, «είναι αναγκαία και πρέπει να συντελεστεί γρήγορα, ευέλικτα και ποιοτικά».
Υφυπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης κ. Κωνσταντίνος Κυρανάκης, «Ψηφίστηκε νομοσχέδιο στη Βουλή για τη λειτουργία του ActionBot, με το οποίο ο πολίτης θα μπορεί με μία απλή φωνητική εντολή να ζητά απλές διοικητικές πράξεις αυτόματα, απουσία παρέμβασης ανθρώπινης χείρας από το gov.gr στο πρότυπο του e-gov και το οποία παρουσιάζεται επίσημα την επόμενη εβδομάδα».
Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ –ΚΙΝΑΛ Ν. Ανδρουλάκης: «Η ακρίβεια υπονομεύει την καθημερινότητα του λαού και δείχνει πως η οικονομία δεν είναι ανθεκτική».
Γενική Διευθύντρια της EuroCommerce C.Delberghe (Eurocommerce): «Ο πόλεμος, ο πληθωρισμός και η διαμόρφωση διαφορετικών καταναλωτικών προτύπων οι μεγαλύτερες προκλήσεις του κλάδου».
Πρόεδρος του ChinaChainStore&FranchiseAssociation(CCFA), Kevin Peng «Οι πιο καινοτόμες επιχειρήσεις είναι αυτές που ασχολούνται με τις short form video platforms(όπως το TikTok), το live streaminge-commerce, δηλαδή την «ζωντανή»πώληση αγαθών στο διαδίκτυο, το instant retail ή αλλιώς quicke-commerce, δηλαδή τις αγορές με άμεση ανταπόκριση (όπως η διανομή φαγητού), και το cross-bordere-commerce, δηλαδή τις πωλήσεις σε άλλες χώρες».
