Σε όλο το μακρύ ταξίδι της ανθρωπότητας, η αλήθεια βρισκόταν πάντα στην καρδιά μεγάλων ιστοριών αγάπης αλλά και τιτάνιων συγκρούσεων, εμπνευσμένων πολιτικών κινημάτων αλλά και συγκλονιστικών δημιουργιών τέχνης, κοινωνικοοικονομικών επαναστάσεων αλλά και μνημειωδών επιστημονικών ή τεχνολογικών αλμάτων.
Από τους Έλληνες φιλοσόφους και τον Κομφούκιο μέχρι τον Γκάντι και την Κοκό Σανέλ, και από τους ιδρυτικούς πατέρες της Αμερικής και τον Ουίνστον Τσόρτσιλ μέχρι τη Μάγια Αγγέλου και τον Ντέιβιντ Μπόουι, εμπνευσμένες προσωπικότητες από όλες τις εποχές της Ιστορίας και όλες τις πτυχές της ζωής προσπάθησαν να αναδείξουν την τεράστια σημασία και δύναμη της αλήθειας.
Ωστόσο, εξίσου καθ’ όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, στη θρησκεία και την πολιτική, στις επιστήμες και την επιχειρηματικότητα, στον αθλητισμό και τις τέχνες, η αλήθεια ήταν πάντα για πολλούς ένα εμπόδιο που έπρεπε να παρακάμψουμε, να κρύψουμε ή ακόμα και να συνθλίψουμε ώστε να εξυπηρετηθούν συμφέροντα, φιλοδοξίες και στόχοι.
Ταυτόχρονα, όμως, υπήρχε πάντα ένα επίπεδο θεσμικής εμπιστοσύνης σε θεμελιώδη αξιώματα και γεγονότα, που δημιουργούσε μια τελευταία γραμμή άμυνας για την αλήθεια και την κοινή λογική.
Σήμερα, γινόμαστε μάρτυρες μίας διαφορετικής, αβυσσαλέας και ολομέτωπης επίθεσης κατά της αλήθειας και κατά όλων όσων θεωρούμε βασικές αξίες.
Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει τις ρίζες του σε ένα σύστημα πολλαπλών «τέλειων καταιγίδων»: την εκθετική και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των τεχνολογιών πληροφορίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την άνοδο του υπερτοξικού λαϊκισμού, την ψυχολογική εξάντληση των ανθρώπων μετά την πανδημία και τις μνημειώδεις κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις της εποχής μας που έχουν κυριολεκτικά συνθλίψει τη μεσαία τάξη, ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες.
Ως αποτέλεσμα, ολοένα και περισσότερο βλέπουμε καλά μορφωμένους, σοβαρούς, λογικούς ανθρώπους να παραδίδονται σε μια καταστροφική αντίληψη του «ποτέ δεν ξέρεις», δεχόμενοι αβίαστα κάθε θεωρία, άποψη, δήθεν αποκάλυψη, αυτοεγκλωβίζοντας τον εαυτό τους σε μια δυστοπική θέση όπου κανείς δεν πιστεύει τίποτα και κανέναν, επιτρέποντας σε ψευδή ή παραπλανητικά αφηγήματα να ανθούν, με αποτέλεσμα έναν φαύλο κύκλο καχυποψίας, φόβου και θυμού να κυριαρχεί στις κοινωνίες μας.
Ο πόλεμος κατά της αλήθειας είναι πολύ πιο βαθύς από τη συχνότητα των ψεμάτων και των θεωριών συνωμοσίας που συναντάμε καθημερινά στη δημόσια σφαίρα και έχει εξαπλωθεί ακόμα και απέναντι σε επιστημονικές ή ιστορικές αλήθειες, γεγονότα, βαθιές αξίες, θεσμούς και αρετές που καθόρισαν τις ζωές μας για αιώνες και επέτρεψαν εν πολλοίς την άνθηση του δυτικού πολιτισμού, των ανοικτών κοινωνιών και της συλλογικής ευημερίας.
Ο μετασχηματισμός των ψηφιακών και παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων μαζί με την αλόγιστη δύναμη τόσο της τεχνητής νοημοσύνης και των αλγορίθμων που υπαγορεύουν τι βλέπουμε, διαβάζουμε και ακούμε, όσο και της απογοήτευσης και ανασφάλειας από τις αλλεπάλληλες και ραγδαίες κρίσεις, δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον όπου η πραγματικότητα βρίσκεται υπό σημαντική πίεση, ο ορθολογισμός αμφισβητείται συνεχώς και οι πυλώνες του δυτικού κόσμου, όπως η φιλελεύθερη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, η ανοιχτή οικονομία, οι ελεύθερες αγορές, η αριστεία και η αξιοκρατία, η συμπερίληψη, η ανοχή και ο κοσμοπολιτισμός, παρουσιάζονται ως ξεπερασμένα ιδανικά που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα σε αυτήν τη νέα εποχή υψηλής μεταβλητότητας και συνεχών προκλήσεων.
Μολονότι πίσω από αυτή την εφιαλτική νέα πραγματικότητα συναντάμε ισχυρά συμφέροντα, ριζοσπαστικούς αναθεωρητές και υπερλαϊκιστές από όλο τον κόσμο, η αλήθεια είναι ότι το «παιχνίδι με την αλήθεια» υπήρξε διαχρονικά μέρος της εργαλειοθήκης τόσο της πολιτικής επιστήμης όσο και του marketing.
Η ανάδειξη συγκεκριμένων ιστοριών ή ειδήσεων, ενώ ταυτόχρονα αποκλείονται από το φως άλλες, η επιρροή της αντίληψης των όποιων κοινών-στόχων μέσω του έμμεσου ελέγχου των ιστοριών που αναδεικνύονται στη δημόσια σφαίρα, η συμμετοχή ειδικών συμφερόντων στη διαμόρφωση και λήψη πολιτικών αποφάσεων, η έλλειψη λογοδοσίας και πολλά άλλα συστημικά λάθη των θεσμών μας, έχουν επιτρέψει στους ανθρώπους να αισθάνονται προδομένοι και ταυτόχρονα δεκτικοί σε βολικές δήθεν αλήθειες.
Τι κάνουμε λοιπόν; Ίσως η απάντηση κρύβεται στη λέξη «κρίση» που την ξεπερνάμε αβίαστα, ξεχνώντας να την προστατεύσουμε και να την ενισχύσουμε.
Σε μία περίοδο εκκωφαντικού θορύβου και αμέτρητων θεωριών, αναλύσεων, «ειδήσεων» και μηνυμάτων, εν μέσω αλληλεπικαλυπτόμενων προκλήσεων και κρίσεων που αναδύονται συνεχώς σε όλους τους τομείς της ζωής μας, το μόνο όπλο που έχουμε είναι η ικανότητα και η πειθαρχία να σκεφτόμαστε και να πράττουμε κριτικά, να κρίνουμε σε βάθος πριν παραδώσουμε την υποστήριξη ή την εμπιστοσύνη μας σε κάποιον ή κάτι και να αναζητήσουμε με κριτική ανάλυση τους καθημερινούς ηγέτες που έχουν την ικανότητα, τις δεξιότητες, τα ταλέντα και την αφοσίωση να εργάζονται και να αγωνίζονται για λύσεις.
Οφείλουμε πρωτίστως σε εμάς τους ίδιους να αναζητάμε και να αναδεικνύουμε την αλήθεια όπως αποτυπώνεται σε ιστορίες, επιτεύγματα, πρωτοβουλίες, απτά αποτελέσματα, πορείες και στάσεις ζωής. Σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η καλύτερη απάντηση στην παραπληροφόρηση και την καχυποψία είναι να επικοινωνούμε την αλήθεια εντός των δικών μας μικρο-κοινωνικών κύκλων φίλων και οικογένειας, συνεργατών και πελατών, να ακούμε, να διαβάζουμε και να συζητούμε περισσότερο μεταξύ μας.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, τις αξίες, τα γεγονότα και την κοινή λογική παίζει κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση των μνημειωδών προκλήσεων στην εποχή μετα-αλήθειας που ζούμε. Η αποστολή δεν είναι καθόλου απλή, αλλά ο ρόλος που θα επιλέξει να παίξει ο καθένας από εμάς θα καθορίσει το μέλλον μας και ιδιαίτερα το μέλλον των παιδιών μας.
* Αλέξανδρος Κωστόπουλος, Γενικός Γραμματέας, Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο – Ιδρυτής/ CEO, Foresight
