Τoυ Δημήτρη Εμβαλωμένου, δικηγόρου, LL.M. (QMUL), διαπιστευμένου διαμεσολαβητή του υπουργείου Δικαιοσύνης και του Centre of Effective Dispute Resolution (CEDR), Λονδίνο, Η.Β., αναπλ. διευθύνοντος εταίρου της Μπαχάς, Γραμματίδης και Συνεταίροι (BGP)
ΠΟΛYΣ ΛΟΓΟΣ για τη βιωσιμότητα (SUSTAINABILITY) τα τελευταία χρόνια: Υπάρχει ειδικό νομικό πλαίσιο; Ποιο είναι σε γενικές γραμμές και ποια η σημασία του στη διαμόρφωση των επιχειρηματικών πρακτικών; Ποια τα βασικά ζητήματα για τις επιχειρήσεις; Τι σημαίνει βιωσιμότητα στην επίλυση διαφορών; Ποιες οι κύριες επιχειρηματικές προκλήσεις; Ποιες νομοθετικές εξελίξεις αναμένονται;
ΣΤΟ ΑΚΡΩΝYΜΙΟ ESG (Environmental, Social, Governance) κωδικοποιείται η συζήτηση περί βιωσιμότητας και περιλαμβάνει τρεις πυλώνες εφαρμογής Περιβαλλοντικών, Κοινωνικο(πολιτικών) και Εταιρικο(οικονομικών) σχετικών ρυθμίσεων. Το ESG αποτελεί μετεξέλιξη και ποσοτικοποίηση του CSR (Corporate Social Responsibility), που ξεκίνησε ως soft law, δηλ. ως καλές πρακτικές και μη δεσμευτικά πρότυπα, σύντομα όμως εξελίχθηκε σε hard law και πλέον σε εκτεταμένο σύνολο νομικών κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.).
ΑΠΟ ΤΟ ΠΛHΘΟΣ των ESG νομοθετημάτων της Ε.Ε. σταχυολογούμε τα εξής:
- Οι Οδηγίες 2014/95/ΕΕ (NFRD) και (ΕΕ) 2022/2464 (CSRD) για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών και υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας.
- Οι Κανονισμοί (ΕΕ) 2019/2088 (SFDR) και 2019/2089 σχετικά με τους δείκτες αειφορίας.
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2020/852 (Taxonomy Regulation) για την ταξινόμηση.
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/2631 για τα πράσινα ομόλογα (European Green Bonds).
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/2772 για τα πρότυπα υποβολής εκθέσεων βιωσιμότητας (ESRS).
- Η Οδηγία (ΕΕ) 2024/1760 (CSDDD ή CS3D) για την εταιρική δέουσα επιμέλεια στη βιωσιμότητα.
- Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/3005 για τους παρόχους αξιολογήσεων ESG (ESG rating activities).
- Οι Οδηγίες για το Greenwashing και δη η Οδηγία (ΕΕ) 2024/825 (Οδηγία ECGT) ενίσχυσης των δικαιωμάτων των καταναλωτών για την πράσινη μετάβαση και η πρόταση Οδηγίας του Μαρτίου 2023 για τα Green Claims.
ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ πλαίσιο ESG διαφοροποιείται λόγω κόστους συμμόρφωσης με κατηγοριοποίηση των εταιρειών σε «μεγάλες» (Δημοσίου και μη ενδιαφέροντος), «μεσαίες», «μικρές» και «πολύ μικρές» στη βάση τριών κριτηρίων: συνόλου ενεργητικού, καθαρού ύψους κύκλου εργασιών και μέσου όρου απασχολούμενων ανά οικονομικό έτος (Οδηγία 2013/34/ΕΕ και ν. 4308/2014).
ΒΑΣΙΚΑ ESG ζητήματα για τις επιχειρήσεις είναι:
1. Υποχρεωτικότητα: Το νομικό πλαίσιο είναι αναγκαστικού δικαίου για τις υπόχρεες επιχειρήσεις και η συμμόρφωση με αυτό μονόδρομος.
2. Συμμόρφωση (compliance): Ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης, η συμμόρφωση με τους κανόνες ESG απαιτεί τη θέσπιση και διατήρηση κατάλληλων εσωτερικών διαδικασιών και την παρακολούθησή τους από εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό (ESG Officers).
3. Κόστος: Η ESG συμμόρφωση ενέχει ιδιαίτερα σημαντικό κόστος, που αποτελεί τον βασικό λόγο της πρόσφατης συζήτησης στην Ε.Ε. για χαλάρωση του νομικού πλαισίου.
4. Ανταγωνιστικότητα: Το κόστος ESG συμμόρφωσης συνεπάγεται προφανή επιβάρυνση του κόστους προϊόντων και υπηρεσιών για τις υπόχρεες κοινοτικές επιχειρήσεις έναντι αυτών τρίτων χωρών (ιδίως κινεζικών και των ΗΠΑ).
5. Δίκαιο ανταγωνισμού: Προκύπτουν συγκρούσεις μεταξύ της αυστηρής εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού της Ε.Ε. και των κανόνων ESG, έτσι ώστε διαμορφώνεται ειδικό πλαίσιο για τον συγκερασμό τους, υπό το πρίσμα της στάθμισης των εκατέρωθεν κοινοτικών πολιτικών.
6. Χρηματοδότηση: Η ESG συμμόρφωση ως βασικός παράγοντας δυνατότητας χρηματοδότησης καθιστά αναγκαία την απόδειξη εφαρμογής από τις υπόχρεες επιχειρήσεις των κριτηρίων βιωσιμότητας. Ενδεικτικά, η ελληνική διατραπεζική πλατφόρμα ESGr /ESG Ερωτηματολόγιο και ο δείκτης του Χρηματιστηρίου Αθηνών ATHEX ESG.
7. Ευθύνη: Η παράβαση του νομικού πλαισίου συνεπάγεται σημαντική και διαφόρων ειδών ευθύνη: α) αστική, έναντι τρίτων (ESG /climate change litigation), με αυξητικές τάσεις λόγω των συλλογικών αγωγών (collective redress) και της χρηματοδότησής τους από τρίτους (TPLF – third party litigation funding), β) διοικητική, έναντι του κατά περίπτωση επόπτη του κανονιστικού πλαισίου και γ) ποινική, υπό ειδικότερες προϋποθέσεις.
ΟΙ ESG ΔΙΑΦΟΡEΣ απαιτούν «ESG επίλυση» και τέτοια μπορεί να είναι μόνο η εξωδικαστική και η διαμεσολάβηση, επειδή:
- η διαμεσολάβηση δίνει τη δυνατότητα γρήγορων και βιώσιμων λύσεων που έχουν κομβική σημασία ιδίως σε διαρκείς συμβατικές σχέσεις (π.χ. προμήθεια προϊόντων, συμβάσεις δικτύου, εργασιακές και πελατειακές σχέσεις) και
- οι αντιδικίες είναι μακροχρόνιες στην Ελλάδα (αλλά όχι μόνο) και, ρεαλιστικά, πολύ συχνά δεν επιλύουν τις διαφορές.
ΔΕΝ ΕIΝΑΙ τυχαίο ότι διεθνείς οργανισμοί έχουν θεσπίσει ειδικούς μηχανισμούς επίλυσης ESG διαφορών κατά βάση με διαμεσολάβηση, όπως η πλατφόρμα ESG Resolve του CEDR (Centre for Effective Dispute Resolution).
ΚYΡΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚH πρόσκληση είναι η συμπερίληψη όλων των ανωτέρω βασικών ESG ζητημάτων σε νόμιμη και βιώσιμη επιχειρηματική πρακτική, με βασικό δεδομένο τη σταδιακή μέχρι σήμερα επέκταση της ιδιαίτερα απαιτητικής κοινοτικής νομοθεσίας ESG, ολοένα:
- σε περισσότερες και μικρότερες επιχειρήσεις,
- με περισσότερες απαιτήσεις παροχής στοιχείων και δεδομένων (reporting).
ΕΞΑΙΤΙΑΣ των σοβαρών ζητημάτων της ESG συμμόρφωσης και στο πλαίσιο απλοποίησης και εξορθολογισμού των ESG κανόνων της Ε.Ε. προς ένα ευνοϊκότερο και ανταγωνιστικότερο επιχειρηματικό περιβάλλον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στις 26 Φεβρουαρίου 2025 πακέτο προτάσεων για τον Κανονισμό Οmnibus ESG.
Οι προτάσεις αυτές, που υποστηρίζονται σθεναρά από τη Γαλλία και τη Γερμανία, έχουν λάβει υπόψη την «Έκθεση Draghi» του 2024 για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε. και αναπόφευκτα το νέο πολιτικό περιβάλλον με την προεδρία Donald Trump στις ΗΠΑ. Η ολοκλήρωση της νομοθετικής αυτής διαδικασίας αναμένεται μετά από έξι μήνες περίπου.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, το νομικό πλαίσιο βιωσιμότητας /ESG, κοινοτικής προέλευσης και αναγκαστικού δικαίου, παραμένει ιδιαίτερα κοστοβόρο και πολύπλοκο για τις επιχειρήσεις, αναμένεται όμως απλοποίηση και ελάφρυνσή του. Οι απαιτήσεις ESG συμμόρφωσης των επιχειρήσεων είναι σημαντικές καθώς και οι αντίστοιχες προκλήσεις αντιμετώπισης δυνητικής επιχειρηματικής ευθύνης.
Για την τελευταία, η έγκαιρη θέσπιση από τις επιχειρήσεις και λειτουργία κατάλληλων μηχανισμών τόσο συμμόρφωσης όσο και εξώδικης επίλυσης των σχετικών διαφορών, ιδίως με διαμεσολάβηση (όπου είναι δυνατή), αποτελεί μονόδρομο περιορισμού κόστους και των αρνητικών συνεπειών σε χρήμα και καλή φήμη.
