Τoυ Γαβριήλ Αμίτση, καθηγητή Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας / διευθυντή του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ σε οικονομικά προσιτή και βιώσιμη στέγαση αναγνωρίζεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 ως μία κρίσιμη κοινωνικοοικονομική πρόκληση στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.).
ΕΑΝ ΚΑΙ η άσκηση στεγαστικών πολιτικών παραμένει αποκλειστική αρμοδιότητα των εθνικών κυβερνήσεων, τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. έχουν υιοθετήσει -ιδίως υπό το πρίσμα των οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων της πανδημίας του COVID-19 και της ενεργειακής κρίσης- μία σειρά υποστηρικτικών επιχειρησιακών και χρηματοδοτικών πρωτοβουλιών, με πλέον χαρακτηριστικές τη χρηματοδότηση προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας από πόρους του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και τη δημιουργία χαρτοφυλακίου για την Ενέργεια και τη Στέγαση στη νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή της περιόδου 2024-2029.Ο
Ο ΒΑΘΜΟΣ δυσκολίας απόκτησης ιδιόκτητης κατοικίας έχει αυξηθεί ραγδαία σε σύγκριση με τη δεκαετία
του 2000 στην Ελλάδα, με τα ποσοστά ιδιοκατοίκησης να έχουν μειωθεί κατακόρυφα κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες (από το 84,6% το 2005 στο 69,6% το 2022).
ΟΙ ΤΙΜΕΣ των ακινήτων εκτινάχθηκαν εξαιτίας της αυξημένης ζήτησης, της έλλειψης προσφοράς και του πληθωρισμού, ακολουθώντας τις σχετικές τάσεις στην Ε.Ε. (οι τιμές των ακινήτων αυξήθηκαν κατά 47% την περίοδο 2010-2022).
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, ανέκυψαν σημαντικά προβλήματα σε σχέση με την πρόσβαση σε μισθωμένες κατοικίες, καθώς το ύψος των ενοικίων αυξήθηκε την περίοδο 2018-2022 τουλάχιστον κατά 37%.
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ αυτό, η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και βιώσιμη στέγαση (affordable and sustainable housing) πρέπει να προσεγγίζεται από τις πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα υπό το πρίσμα των συνθηκών μίας οξείας στεγαστικής κρίσης που επιδεινώνεται από τον σημαντικό σταδιακό περιορισμό της στεγαστικής πίστης (ο αριθμός των στεγαστικών δανείων το 2023 δεν υπερέβη τις 13 χιλιάδες).
Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ έχει, πλέον, το υψηλότερο κόστος στέγασης σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα στην Ε.Ε. Σύμφωνα, μάλιστα, με τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, το ποσοστό αυτό ξεπέρασε το 2023 το 35%, σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με το 2022.
Τα ποσοστά υπερβολικής στεγαστικής επιβάρυνσης (περιπτώσεις ατόμων που δαπανούν άνω του 40% του εισοδήματός τους για στέγαση) αγγίζουν το 40,5% για την κατηγορία των ενοικιαστών.
Για όσους μένουν σε ιδιόκτητη κατοικία, το ποσοστό υπερβολικής στεγαστικής επιβάρυνσης είναι 22,3%.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ προκλήσεις ανακύπτουν, μάλιστα, σε σχέση με την πρόσβαση των νέων σε προσιτή και βιώσιμη στέγαση, επηρεάζοντας ήδη όχι μόνο τη δημιουργία οικογένειας, αλλά και τον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν κατά μέσο όρο οι νέες γενεές.
ΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ των προσώπων 18-34 ετών που διαμένουν στη γονική κατοικία έχουν αυξηθεί ταχύτατα (κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες την περίοδο 2010-2022), με αποτέλεσμα η Ελλάδα να βρίσκεται σήμερα ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. με τα υψηλότερα ποσοστά νέων που συμβιώνουν με τους γονείς τους (σχεδόν 72%, έναντι 50% του μέσου όρου στην Ε.Ε.).
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ πλευρά, ένα σημαντικό ποσοστό νέων που δεν παραμένουν -για διάφορους λόγους- στη γονική κατοικία αντιμετωπίζουν αυξημένες δυσχέρειες απόκτησης ιδιόκτητης στέγης ή ανταπόκρισης στις δαπάνες μισθωμένης επαρκούς στέγης.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ πολιτεία δεν έχει υιοθετήσει ένα Νόμο – Πλαίσιο για τη διασφάλιση οικονομικά προσιτής και βιώσιμης στέγασης, όπως για παράδειγμα η Γαλλία (ELAN Law on Housing 2018), το Ηνωμένο Βασίλειο (Social Housing Act 2023) και η Ιρλανδία (Affordable Housing Act 2021).
ΠΡΟΩΘΕΙ, όμως, για πρώτη φορά από τις αρχές της δεκαετίας του 2020 ένα πλέγμα νομοθετικών πρωτοβουλιών με υψηλή επίδραση στον τομέα της στέγασης, όπως ιδίως ο Ν. 4921/2022 «Δουλειές Ξανά: Αναδιοργάνωση Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης και ψηφιοποίηση των υπηρεσιών της, αναβάθμιση δεξιοτήτων εργατικού δυναμικού και διάγνωσης των αναγκών εργασίας και άλλες διατάξεις» (άρθρα 43-44), ο Ν. 5006/2022 «Σπίτι μου – Στεγαστική πολιτική για τους νέους, αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας για κοινωνική κατοικία, στεγαστική αποκατάσταση πυρόπληκτων στην περιοχή “Μάτι” και άλλες διατάξεις» (το άρθρο 10 εισάγει την έννοια της κοινωνικής κατοικίας στην ελληνική έννομη τάξη) και ο Ν. 5107/2024 «Αναμόρφωση του Προγράμματος “Στέγαση και Εργασία για τους αστέγους” και άλλες ρυθμίσεις για τη βελτίωση των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας – Σύσταση οριζόντιων υποστηρικτικών υπηρεσιών του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και άλλες διατάξεις».
ΟΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ παρεμβάσεις αποτελούν de facto προπαρασκευαστικά εργαλεία προώθησης ενός αναπτυξιακού υποδείγματος αντιμετώπισης της στεγαστικής κρίσης στη χώρα μας, το οποίο πρέπει να αποτελέσει τη νέα «μεγάλη προτεραιότητα» της ελληνικής πολιτείας υπό το πρίσμα τεσσάρων βασικών προκλήσεων.
I. ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ: Η υιοθέτηση ενός πρότυπου Νόμου – Πλαισίου που θα θέτει τις αρχές και τους πυλώνες του Εθνικού Συστήματος Προσιτής και Βιώσιμης Στέγασης.
II. ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ: Η οργανωτική θωράκιση του Εθνικού Συστήματος Προσιτής και Βιώσιμης Στέγασης σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης μέσω της ίδρυσης του υπουργείου Στέγασης (όπως το γερμανικό υπουργείο Στέγασης, Αστικής Ανάπτυξης & Κατασκευών ή το ολλανδικό υπουργείο Στέγασης & Εδαφικού Σχεδιασμού), της ενίσχυσης του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και της σύστασης του Εθνικού Οργανισμού Στέγασης (όπως η ιρλανδική Housing Agency και ο Κυπριακός Οργανισμός Αναπτύξεως Γης).
III. ΤΡΙΤΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ: Η ενεργοποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του οικοσυστήματος της κοινωνικής οικονομίας για την ανάπτυξη τοπικών σχεδίων κοινωνικής κατοικίας με αξιοποίηση σε πρώτη φάση των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2021-2027 και των χρηματοδοτικών εργαλείων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
IV. ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ: Η κατοχύρωση της χρηματοδοτικής βιωσιμότητας του Εθνικού Συστήματος Προσιτής και Βιώσιμης Στέγασης, αξιοποιώντας νέους πόρους του κρατικού προϋπολογισμού, τους πόρους της Ε.Ε. (Πολιτική Συνοχής, Μέσο Ανάκαμψης κ.λπ.), τους πόρους του Συμβουλίου της Ευρώπης (Τράπεζα Ανάπτυξης) και την αναμενόμενη υψηλή συνεισφορά των συντελεστών της ιδιωτικής αγοράς στέγασης (ιδιοκτήτες κατοικιών, επενδυτές, τράπεζες, Ανώνυμες Εταιρείες Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία και κατασκευαστικές εταιρείες) στο πλαίσιο υλοποίησης του πρώτου Ευρωπαϊκού Σχεδίου Οικονομικά Προσιτής Στέγασης (European Affordable Housing Plan) και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Kατασκευή Kατοικιών (European Strategy for Housing Construction).
