Του Βασίλη Θεοτοκάτου
Επιτ. δικηγόρου, προέδρου της Ανωτάτης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδος (ΑΣΠΕ)
Φέτος, πλησιάζουμε σε ένα ιστορικό αρνητικό ρεκόρ, τον διπλασιασμό των θανάτων (100.000) έναντι των γεννήσεων (50.000). Στον δημόσιο διάλογο το φαινόμενο τείνει να θεωρείται φυσιολογικό, με την προσχηματική αιτιολογία ότι οι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν παρόμοιο πρόβλημα.
Η κατάργηση των περισσότερων θετικών πλεονεκτημάτων των πολυτέκνων εύγλωττα περιγράφεται με τον τίτλο σχετικού άρθρου του Γιάννη Μαρίνου «Εμμονή σε απερίσκεπτα λάθη» (Το Βήμα, 2012).
Τα μέτρα της πρόταξης των πολύτεκνων εκπαιδευτικών στις προσλήψεις του υπουργείου Παιδείας, των ελεύθερων μετεγγραφών των παιδιών των πολυτέκνων στα ΑΕΙ, η πρόσληψη των πολυτέκνων σε ποσοστό 20% των προκηρυσσόμενων θέσεων στο Δημόσιο, το αφορολόγητο όριο εισοδήματος των πολυτέκνων κ.ά. έφεραν γεννήσεις -όπως σαφώς τεκμηριώνεται από τα στατιστικά στοιχεία γεννήσεων 1999-2009-, αλλά έχουν καταργηθεί ή περιορισθεί δραστικά.
Η στήριξη πολυτέκνων και τριτέκνων είναι δημογραφικά αναγκαία λόγω του παράγοντα προδιάθεσης-επιθυμίας απόκτησης παιδιού, παράγοντα που παίζει μεγάλο ρόλο στην τεκνογονία, σύμφωνα με σχετικές έρευνες. Η σύγκλιση των πλεονεκτημάτων τριτέκνων και πολυτέκνων οικογενειών που πρόσφατα παρουσιάζεται ως μέτρο δημογραφικής πολιτικής, ουδέν έχει να προσφέρει, αφενός μεν διότι τα ισχύοντα πλεονεκτήματα των πολυτέκνων είναι πλέον απελπιστικά πενιχρά, αφετέρου δε η τακτική αυτή μειώνει σοβαρά κάθε εναπομείναν κίνητρο για την απόκτηση 4ου παιδιού, σημαντικού για την πληθυσμιακή αντιστάθμιση των άτεκνων οικογενειών. Άλλωστε, ενδεχόμενη συνεχής μείωση του αριθμού των παιδιών για τον χαρακτηρισμό μιας οικογένειας ως πολύτεκνης θα οδηγούσε στον τίτλο άρθρου του Γιάννη Πρετεντέρη (Βήμα 23-1-2004) «Πολύτεκνοι χωρίς παιδιά».
Νέο μοντέλο
Το νέο μοντέλο άσκησης δημογραφικής και οικογενειακής πολιτικής πρέπει να προωθήσει δύο θεματικές προτεραιότητες-στόχους, (α) μία γενική οικογενειακή και δημογραφική πολιτική με στόχο την απόκτηση και στήριξη του 1ου, 2ου και 3ου παιδιού, και (β) την Ειδική Οικογενειακή και Δημογραφική πολιτική με στόχο την απόκτηση του 4ου παιδιού και τη στήριξη των πολύτεκνων οικογενειών.
Και θα περιλαμβάνει τρεις πυλώνες: (α) μία Εθνική Στρατηγική για τις πολύτεκνες οικογένειες που δικαιούνται ειδική φροντίδα από το Κράτος σύμφωνα με το άρθρο 21 του Συντάγματος, (β) Νόμο-Πλαίσιο για την ενίσχυση της οικογένειας, (γ) υπουργείο Οικογένειας που θα συντονίζει οριζόντια όλες τις δημόσιες πολιτικές με αντίκτυπο στην οικογένεια.
Η υπαγωγή των δημογραφικών και οικογενειακών πολιτικών στις προνοιακές για δεκαετίες ήταν μια λανθασμένη επιλογή, καθώς οι πρώτες έχουν καθαρά αναπτυξιακό πρόσημο και πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μια μακροχρόνια δημόσια επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, ενώ οι δεύτερες στοχεύουν στη μείωση της φτώχειας και την αποτροπή του κοινωνικού αποκλεισμού για τους οικονομικά αδύναμους. Μια οικογένεια είναι προφανές ότι μπορεί να υποστηρίζεται και από τις δύο αυτές ομάδες πολιτικής εφόσον συντρέχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις.
Το υπουργείο Οικογένειας θα πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία χάραξης Εθνικής Στρατηγικής για τις πολύτεκνες οικογένειες, όπως έχει γίνει ήδη για άλλες ευπαθείς ομάδες, π.χ. αναπήρους, ρομά, κ.λπ. Η στρατηγική πρέπει να επαναφέρει όλα τα πλεονεκτήματα που είχαν οι πολύτεκνες οικογένειες έως το 2009, οι οποίες όχι μόνο απέδωσαν πλήθος γεννήσεων αλλά και απέτρεψαν την είσοδο αρκετών πολύτεκνων οικογενειών στο φάσμα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
Η πολιτική έναντι της πολύτεκνης οικογένειας πρέπει να διέπεται από καθολικότητα (δικαιούχοι όλες οι πολύτεκνες οικογένειες, χωρίς αποκλεισμούς με ηλιακά κ.λπ. κριτήρια), αναλογικότητα (ισχυρότερη στήριξη με βάση το πλήθος των παιδιών) και να μην περιορίζεται από εισοδηματικά ή άλλα κριτήρια, όπως έχει νομολογήσει και το Συμβούλιο της Επικρατείας κατ’ επανάληψη. Η υποχρέωση του Κράτους, σύμφωνα με το Σύνταγμα, για άσκηση δημογραφικής πολιτικής και ειδική φροντίδα προς τις πολύτεκνες οικογένειες πρέπει να εκτείνεται και στα τρία επίπεδα κρατικής οργάνωσης: δήμοι, περιφέρειες, κυβέρνηση. Για τους δήμους, η ΑΣΠΕ εκπόνησε ειδική μελέτη για τις δημογραφικές και οικογενειακές πολιτικές των δήμων, για λογαριασμό του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) της ΚΕΔΕ (διαθέσιμη στον ιστότοπο του Ι.Τ.Α. με τίτλο: «Προτάσεις για τον Σχεδιασμό Πολιτικών Υποστήριξης των Οικογενειών με Παιδιά για τους Δήμους»).
Ο ρόλος του υπουργείου Οικογένειας
Το υπουργείο Οικογένειας θα πρέπει να πιστωθεί με την αρμοδιότητα και την ευθύνη ελέγχου και επιβολής δημογραφικής ρήτρας σε κάθε νομοσχέδιο, προκειμένου να επιτελέσει τον ρόλο του αποτελεσματικά. Αν είχε τέτοια αρμοδιότητα, θα μπορούσε να παρέμβει, π.χ. στο πρόσφατο φορολογικό νομοσχέδιο, ζητώντας τη λήψη μέτρων αναπτυξιακής πολιτικής σε ό,τι αφορά το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας, για να πάψει η Ελλάδα να αποτελεί παγκόσμιο πρωταθλητή στη βαρύτερη φορολόγηση των οικογενειών με παιδιά. Στην κατεύθυνση αυτή, μπορεί να αξιοποιήσει σχετική μελέτη και πρόταση προς το Κράτος που εκπόνησαν τον Ιανουάριο 2023 το Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδος και η ΑΣΠΕ, στο οποίο αναλύονται όλες οι βασικές προτάσεις φορολογικής και οικονομικής πολιτικής που μπορούν να έχουν θετική επίπτωση στις δημογραφικές και οικογενειακές πολιτικές.
Η κυοφορούμενη αναμόρφωση του προνοιακού (και όχι δημογραφικού) επιδόματος παιδιού του ΟΠΕΚΑ (Α21) θα επιφέρει επιβολή περιουσιακών κριτηρίων όπως έχει ανακοινωθεί. Η επιβολή εισοδηματικών, περιουσιακών ή άλλων κριτηρίων στις πολύτεκνες οικογένειες είναι αντισυνταγματική, όπως πολλές φορές έχει νομολογήσει το Συμβούλιο της Επικρατείας (πιο πρόσφατη Απ. Ολ. ΣτΕ 430/2022). Καμία πολύτεκνη οικογένεια χωρίς επίδομα παιδιού, είναι η εύλογη θέση και απαίτησή μας. Αν το Κράτος ζητούσε την υποβολή του Πιστοποιητικού Πολυτεκνικής Ιδιότητας της ΑΣΠΕ για τη λήψη του επιδόματος παιδιού θα είχε την εγγύηση ότι το άνευ κριτηρίων επίδομα παιδιού δεν θα το λαμβάνουν πολύτεκνες οικογένειες που δεν το έχουν ανάγκη.
Η Ελλάδα έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα οικογενειών με πρόθεση απόκτησης περισσότερων τέκνων απ’ ό,τι άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Επίσης διαθέτει ένα από τα υψηλότερα στην Ευρώπη ποσοστά πολύτεκνων οικογενειών έναντι του γενικού πληθυσμού. Η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων αυτών θα πρέπει να αποτελέσει οδηγό για τις κρατικές πολιτικές, μήπως και μπει φρένο στον δημογραφικό κατήφορο της χώρας.
Του Βασίλη Θεοτοκάτου
Επιτ. δικηγόρος, πρόεδρος της Ανωτάτης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδος (ΑΣΠΕ)
