Του Γρηγόριου Γκίκα, καθηγητή Χρηματοοικονομικής Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
ΤΑ ΚΡΥΠΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ είναι εικονικά ψηφιακά νομίσματα. Δεν υπάρχουν επισήμως σε καμία φυσική μορφή (κερμάτων ή χαρτονομισμάτων).
Τα κρυπτονομίσματα στηρίζονται σε ένα σύστημα πληρωμών χωρίς μεσάζοντες, και λειτουργούν με λογισμικό ανοιχτού κώδικα. Χρησιμοποιούν μεθόδους κρυπτογραφίας για τη δημιουργία και διαχείριση των νομισμάτων, καθώς και για την επιβεβαίωση της εγκυρότητας των συναλλαγών.
Η δημοτικότητα των κρυπτονομισμάτων αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια.
ΤΑ ΚΡΥΠΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ θεωρούνται από τις περισσότερες χώρες ως ιδιωτικό χρήμα, δεν απαιτείται δηλαδή η παρέμβαση και ο έλεγχος από τις Κεντρικές Τράπεζες των χωρών. Τα εικονικά νομίσματα μπορούν να αγοραστούν σε πλατφόρμα ανταλλαγής, με τη χρήση συμβατικών νομισμάτων. Ακολούθως εμβάζονται σε εξατομικευμένο λογαριασμό, ο οποίος καλείται «ψηφιακό πορτοφόλι». Χρησιμοποιώντας το πορτοφόλι αυτό, οι χρήστες μπορούν να συναλλάσσονται online με οποιονδήποτε άλλον είναι πρόθυμος να τα αποδεχθεί ή να τα μετατρέπουν σε συμβατικό, «επίσημο» νόμισμα, όπως είναι το ευρώ ή το δολάριο.
ΟΙ ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ ανταλλαγής, οι οποίες τηρούν τα εικονικά νομίσματα υπό μορφή καταθέσεων, δεν είναι τράπεζες. Εάν μια πλατφόρμα ανταλλαγής χάσει χρήματα ή καταρρεύσει, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη νομική προστασία -για παράδειγμα, κάποιο σύστημα εγγύησης καταθέσεων- που να καλύπτει τυχόν ζημιές, ακόμα και αν η πλατφόρμα ανταλλαγής είναι καταχωρημένη σε μητρώο κάποιας εθνικής αρχής.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ κρυπτονόμισμα που δημιουργήθηκε είναι το bitcoin (BTC), ενώ στη συνέχεια δημιουργήθηκαν πολλά άλλα, όπως το ethereum, litecoin κ.λπ. Η πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Facebook εξέταζε το 2020, και ενδέχεται να συνεχίζει να εξετάζει, τη δημιουργία του δικού της κρυπτονομίσματος, με την ονομασία libra.
Σήμερα στην αγορά κυκλοφορούν περισσότερα από 10.000 κρυπτονομίσματα, ωστόσο το bitcoin, που δημιουργήθηκε πρώτο στον κόσμο, παραμένει το πιο διαδεδομένο και το πιο δημοφιλές.
Η εμπιστοσύνη το θεμέλιο
Το βασικό ερώτημα που τίθεται, από οικονομικής σκοπιάς, είναι αν τα κρυπτονομίσματα μπορούν να θεωρηθούν χρήμα. Στην οικονομική βιβλιογραφία ως χρήμα θεωρούμε οτιδήποτε γίνεται γενικά αποδεκτό στις συναλλαγές και ειδικότερα θεωρούμε χρήμα κάθε αγαθό που έχει τις ιδιότητες του χρήματος και επιτελεί τις λειτουργίες του με τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό.
Ως εκ τούτου, για να θεωρηθεί ένα κρυπτονόμισμα αξιόπιστο και ευρέως αποδεκτό ως χρήμα, είναι απαραίτητο να εκπληρώνει πλήρως όλες τις λειτουργίες του χρήματος. Διαφορετικά, θα περιοριστεί στην «γκρίζα ζώνη».
ΠΡΕΠΕΙ, λοιπόν, να λειτουργεί ως «μέσο αποθεματοποίησης του πλούτου», παρέχοντας στους χρήστες τη δυνατότητα αποταμίευσης και χρήσης του στο μέλλον χωρίς απώλεια αξίας, δηλαδή χωρίς να μειώνεται η αξία του με την πάροδο του χρόνου. Τα κρυπτονομίσματα δεν αποτελούν, προς το παρόν, ασφαλές καταφύγιο αξίας, αλλά μέσο παράγωγο προϊόν κερδοσκοπίας.
ΠΡΕΠΕΙ, επίσης, να λειτουργούν ως «μέσο μέτρησης των αξιών», δηλαδή να χρησιμεύουν ως λογιστική μονάδα. Οι υψηλές διακυμάνσεις στην αξία τους αποθαρρύνουν τις οικονομικές μονάδες από τη χρήση των κρυπτονομισμάτων για την τιμολόγηση αγαθών και υπηρεσιών. Φανταστείτε τα προβλήματα που θα δημιουργούνταν αν η τιμολόγηση του πετρελαίου γινόταν σε bitcoins.
ΚΑΙ, ΤΕΛΟΣ, να λειτουργούν ως «μέσο πληρωμών». Χάριν του έξυπνου τεχνικού σχεδιασμού τους, προσφέρουν στους χρήστες τους τη δυνατότητα να μεταφέρουν αξία οπουδήποτε στον κόσμο. Αντί να βασίζεται σε κεντρικούς οίκους εκκαθάρισης, η πιστοποίηση της συναλλαγής γίνεται μέσω ατόμων που έχουν ειδικές γνώσεις πληροφορικής και αμείβονται για την εργασία τους με καινούργια bitcoin.
ΤΟ ΔΟΛΑΡΙΟ και το ευρώ πληρούν και τις τρεις αυτές λειτουργίες. Ωστόσο, τα κρυπτονομίσματα έχουν ακόμη δρόμο μπροστά τους.
ΓΙΑ ΝΑ καταστούν τα κρυπτονομίσματα αποδεκτά στις συναλλαγές, είναι απαραίτητο να εμπνέουν εμπιστοσύνη στους συναλλασσόμενους. Στα συμβατικά νομίσματα (όπως το ευρώ και το δολάριο) η εμπιστοσύνη αυτή βασίζεται στην οικονομική σταθερότητα και την ισχύ της χώρας ή της ομάδας χωρών που τα εκδίδουν. Αντίθετα, τα κρυπτονομίσματα εξαρτώνται αποκλειστικά από την εμπιστοσύνη των χρηστών τους, γεγονός που αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις τους.
Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ των παραδοσιακών νομισμάτων δεν βασίζεται μόνο στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, αλλά και στην ύπαρξη ενός ισχυρού εγγυητή -του κράτους- που μπορεί να την επιβάλει. Αυτό το στοιχείο απουσιάζει από τα κρυπτονομίσματα, δυσχεραίνοντας την ευρύτερη αποδοχή τους.
Αν οι χρήστες τους ήταν απόλυτα ειλικρινείς και ανιδιοτελείς, το πρόβλημα αυτό ίσως να μην υπήρχε. Τότε, το bitcoin θα μπορούσε να λειτουργεί ως ένα αποτελεσματικό μέσο πληρωμής, με τη σταθερότητα και τη δύναμη ενός σημαντικού σύγχρονου νομίσματος. Μια αξιόπιστη παγκόσμια αρχή θα μπορούσε να διασφαλίσει την επιτυχία του.
ΩΣΤΟΣΟ, το γεγονός ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ανιδιοτελείς ή ορθολογιστές δημιουργεί αυξημένους κινδύνους. Η αξία του bitcoin δεν διαμορφώνεται πάντα φυσιολογικά από άτομα που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξή του, αλλά συχνά επηρεάζεται από κερδοσκοπικές πρακτικές.
Επιπλέον, οι πρώτοι χρήστες -ή δημιουργοί- του bitcoin κατέχουν μεγάλες ποσότητες BTC, γεγονός που ενέχει τον κίνδυνο να επωφεληθούν κερδοσκοπικά όταν η αξία τους φτάσει σε υψηλά επίπεδα. Ενδεικτικό είναι ότι μεγάλο μέρος των πρώτων εξορυχθέντων BTC παραμένει ανενεργό, καθώς δεν έχει αλλάξει ιδιοκτησία ούτε έχει χρησιμοποιηθεί για συναλλαγές. Σημειώνεται ότι περισσότερα από τα μισά bitcoin που έχουν εκδοθεί παραμένουν εκτός κυκλοφορίας.
ΤΕΛΟΣ, η αγορά του bitcoin παραμένει ανώριμη, με σχετικά χαμηλό όγκο συναλλαγών. Ως αποτέλεσμα, η συναλλαγματική του ισοτιμία είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητη, με ξαφνικές αυξήσεις ή πτώσεις που ενισχύουν την αστάθεια και την κερδοσκοπία.
Κερδοσκόποι και κυβερνήσεις
Τα κρυπτονομίσματα κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερη αναγνώριση. Πλέον, πολλές διαδικτυακές πλατφόρμες πωλήσεων προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και ορισμένα εστιατόρια ή μηχανήματα αυτόματης πώλησης, δέχονται πληρωμές με bitcoin.
Ωστόσο, οι χρήστες του πρέπει να γνωρίζουν ότι τα κρυπτονομίσματα λειτουργούν βάσει κανόνων παρόμοιων με εκείνους μιας οικονομικής πυραμίδας: η ισχύς τους αυξάνεται όσο εισέρχονται νέοι χρήστες. Όταν οι τιμές φτάσουν σε αρκετά υψηλά επίπεδα, κάτοχοι μεγάλων ποσοτήτων κρυπτονομισμάτων ενδέχεται να προβούν σε μαζικές πωλήσεις, προκαλώντας απότομη πτώση των τιμών και υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη σε αυτά, ενώ οι ίδιοι αποκομίζουν τεράστια κέρδη σε συμβατικά νομίσματα.
ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ απειλή που ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο το μέλλον των κρυπτονομισμάτων σχετίζεται με τη φοροδιαφυγή. Καθώς τα κράτη δυσκολεύονται να επιβάλουν φόρους στις ανώνυμες συναλλαγές μεταξύ χρηστών του bitcoin, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι κυβερνήσεις θα αντιδράσουν για να περιορίσουν την απώλεια φορολογικών εσόδων.
ΕΠΙΠΛΕΟΝ, οι συναλλαγές peer-to-peer έχουν τραβήξει την προσοχή εγκληματικών και τρομοκρατικών οργανώσεων, γεγονός που ενισχύει τη διστακτικότητα των κυβερνήσεων απέναντι στην περαιτέρω εξάπλωση των κρυπτονομισμάτων. Η ανωνυμία, η ταχύτητα και η απουσία ελέγχου από κρατικούς και διεθνείς οργανισμούς καθιστούν τα κρυπτονομίσματα ελκυστικά για παράνομες δραστηριότητες.
ΤΈΛΟΣ, οι κυβερνήσεις έχουν έναν ακόμη λόγο να αντιταχθούν στη χρήση του bitcoin στις διεθνείς συναλλαγές: την απώλεια των νομισματοκοπικών εσόδων (seigniorage) που αποκομίζουν οι Κεντρικές Τράπεζες μέσω του εκδοτικού τους προνομίου, ιδίως σε χώρες με νομίσματα διεθνούς χρήσης, όπως το δολάριο και το ευρώ.
ΠΟΛΛEΣ οικονομικές αρχές πιστεύουν ότι το bitcoin είναι απλά μια κερδοσκοπική φούσκα που σύντομα θα εκραγεί. Ο Alan Greenspan, πρώην επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων που συμμερίζονται αυτή την άποψη.
Εξετάζοντας τα διαγράμματα της συναλλαγματικής ισοτιμίας του bitcoin, είναι εντυπωσιακή η έντονη μεταβλητότητα της αξίας του. Παρατηρείται μια αλματώδης αύξηση, τροφοδοτούμενη από τον ενθουσιασμό της online κοινότητας, ακολουθούμενη από μια απότομη πτώση – σχεδόν στο ήμισυ της αξίας του. Η υψηλή μεταβλητότητα του bitcoin συνεπάγεται σημαντικό κίνδυνο για τους επενδυτές, καθώς τα κρυπτονομίσματα μπορεί να χάσουν ξαφνικά την αξία τους από τη μια μέρα στην άλλη.
Αβέβαιο το μέλλον
Τα κρυπτονομίσματα διαθέτουν πολλά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, ενώ το μέλλον τους παραμένει σίγουρα αβέβαιο. Οι απαισιόδοξοι αναλυτές τονίζουν ότι πρόκειται για μια επενδυτική φούσκα, ωστόσο υπάρχουν και πολλοί ενθουσιώδεις υποστηρικτές τους, που τα αντιμετωπίζουν ως νομίσματα που μπορούν να καταστούν παγκόσμια. Οι αισιόδοξοι υποστηρικτές τους αυξάνουν τη ζήτησή τους, ενθαρρύνουν νέους χρήστες και προτρέπουν τα ηλεκτρονικά καταστήματα να εισαγάγουν στις συναλλαγές τους πληρωμές με κρυπτονομίσματα.
Στο παρελθόν, τα κρυπτονομίσματα, όπως το bitcoin, έχουν δώσει στους επενδυτές που τα εμπιστεύτηκαν τεράστια κέρδη. Στο προσεχές μέλλον, πιθανόν να αποτελέσουν αιτία δραματικών ζημιών. Η ιστορία μάς διδάσκει ότι οι πρωτοπόροι που διερευνούν νέες ευκαιρίες και αναλαμβάνουν υψηλούς κινδύνους, αμείβονται με υψηλές αποδόσεις.
Η λογική απάντηση, όμως, είναι να περιμένουμε την πλήρη ανάπτυξή τουs, να δούμε αν θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια οικονομία και τότε θα είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε πλήρως κατά πόσο τα νομίσματα του διαδικτύου είναι αποτελεσματικά και αξιόπιστα.
Εν αναμονή για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, το σίγουρο είναι ότι τα κρυπτονομίσματα έχουν πολλά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τα οποία δεν μπορούν να αγνοηθούν, και ότι τα τραπεζικά συστήματα έχουν ήδη αρχίσει να διερευνούν την τεχνολογία τους.
Οι τράπεζες, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία blockchain, μπορούν να εξοικονομήσουν αρκετά δισεκατομμύρια κάθε χρόνο για την ελαχιστοποίηση του χρόνου διακανονισμού αλλά και την κατάργηση μίας σειράς διαδικασιών που κοστίζουν σε χρόνο και χρήμα.
Μάλιστα, βρίσκεται σε εξέλιξη ένας προβληματισμός και μια ανταλλαγή απόψεων μεταξύ μεγάλων κεντρικών τραπεζών για το πώς μπορούν να διαχειριστούν την τεχνολογία της ψηφιακής χρηματοδότησης και τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούν τα κρυπτονομίσματα όπως το bitcoin.
Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ της Facebook, που φιλοδοξούσε να εκδώσει και να προωθήσει το ψηφιακό νόμισμα libra, ενέσπειρε ανησυχία στις κεντρικές τράπεζες σχετικά με τους κινδύνους που θα μπορούσε να εγκυμονεί η χρήση ενός ψηφιακού νομίσματος από το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει λογαριασμούς στη Facebook, και εξετάζουν ακόμη και την έκδοση των δικών τους ψηφιακών νομισμάτων.
Οι παραπάνω εξελίξεις δημιουργούν νέες προκλήσεις και ευκαιρίες και επιβεβαιώνουν δυστυχώς ότι τα τραπεζικά συστήματα παγκοσμίως παρέμειναν, για μεγάλο χρονικό διάστημα, «θεατές» της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (Fintech) ενώ οι κερδοσκόποι προηγούνται αυτών.
Η συνεχώς αυξανόμενη διείσδυση της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (Fintech) δημιουργεί ερωτήματα και προβληματισμούς στις ρυθμιστικές αρχές και τους φορείς της αγοράς, σχετικά με τα πιθανά οφέλη και τους πιθανούς κινδύνους που ενέχει η χρήση της νέας τεχνολογίας.
Τα κύρια ερωτήματα που εγείρονται είναι: Ποιος θα είναι ο ρόλος των παραδοσιακών τραπεζών στο μέλλον; Πώς θα διαμορφωθεί ο χρηματοπιστωτικός κλάδος με την εξέλιξη της τεχνολογίας της πληροφορικής και την ψηφιοποίηση όλων των διαδικασιών;
