Της Κατερίνας Τιτή, αναπληρώτριας καθηγήτριας Έρευνας της Νομικής Centre national de la recherche scientifique (CNRS) (Γαλλία)
ΕΝΩ ΟΙ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ με το Βρετανικό Μουσείο πραγματοποιούνται με μυστικότητα, έχουμε όλο και περισσότερες ενδείξεις για την κατεύθυνσή τους.
Η πιο πρόσφατη ένδειξη προέρχεται από τη συμμετοχή δύο υπουργών (Εξωτερικών και Πολιτισμού) σε εκδήλωση του Parthenon Project, μιας φιλότιμης ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που επιδιώκει συγκεκριμένη λύση στη διαμάχη για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
Η συμμετοχή των δύο υπουργών στην εκδήλωση φαίνεται να «επικυρώνει» τις θέσεις και στόχους του Parthenon Project. Περί τίνος λοιπόν πρόκειται;
Η ΡΗΤΟΡΙΚΗ του Parthenon Project είναι απλή και δελεαστική: ακούμε για μια αμοιβαία επωφελή συμφωνία (win-win) και για μια πολιτιστική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου.
ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΏΣΗ, ο υπουργός Εξωτερικών αναφέρθηκε σε μια συμφωνία που σέβεται τις πάγιες θέσεις των δύο πλευρών. Πρόκειται δηλαδή για μια συμφωνία που δεν θα κάνει νύξη στο ζήτημα της ιδιοκτησίας στα Μάρμαρα, μια και οι θέσεις των δύο πλευρών ως προς αυτό είναι ασυμβίβαστες.
Γι’ αυτόν αλλά και για άλλους λόγους, δεν μιλάμε για «δάνειο» των Μαρμάρων του Παρθενώνα αλλά για «παρακαταθήκη» (deposit).
ΝΟΜΙΚΑ, η παρακαταθήκη είναι φύλαξη ενός αντικειμένου, το οποίο πρέπει να επιστραφεί αν ο καταθέτης το ζητήσει.
Κατ’ εξαίρεση, η παρακαταθήκη χρησιμοποιήθηκε ως πρώτο βήμα για την επιστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως του θραύσματος του Παρθενώνα που κατείχε το Περιφερειακό Αρχαιολογικό Μουσείο Antonio Salinas του Παλέρμο.
ΑΛΛΑ ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ με το Μουσείο του Παλέρμο, το Βρετανικό Μουσείο δεν έχει δείξει διάθεση για επιστροφή.
Η «ΑΜΟΙΒΑΙΑ επωφελής» λύση που προτείνει το Parthenon Project προϋποθέτει ότι η Ελλάδα θα δώσει ως αντάλλαγμα αρχαιότητες που δεν έχουν εκτεθεί εκτός της χώρας, σαν το προσωπείο του Αγαμέμνονα. Από την ελληνική πλευρά γίνεται λόγος για «προσωρινά δάνεια» των ανταλλαγμάτων.
ΘΑ ΔΕΧΤΕΙ το Βρετανικό Μουσείο να μας δώσει όλα τα Μάρμαρα ως παρακαταθήκη αορίστου χρόνου με πρόθεση μόνιμης επιστροφής και να πάρει αλλά αντικείμενα μόνο ως «προσωρινά δάνεια»; Ωραία. Αλλά αν δεν δεχτεί, δεν πρέπει να υπάρξει συμφωνία.
ΓΙΑΤΙ ΟΤΑΝ περάσουν τα πέντε, δεκαπέντε, πενήντα χρόνια της παρακαταθήκης, τι θα γίνουν αυτά τα αντικείμενα; Θα πρέπει ή να επιστρέψουμε τα Μάρμαρα ή να χάσουμε τα ανταλλάγματα;
ΜΟΥ ΑΦΗΝΕΙ πικρή γεύση η δήλωση του υπουργού Εξωτερικών ότι «ήταν, επί δεκαετίες, χρήσιμο τα Γλυπτά να βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο». Ήταν και είναι πολλά πράγματα η παραμονή τους στο Βρετανικό Μουσείο, αλλά «χρήσιμο» δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ.
ΜΕ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ περισσότερο η δήλωση του υπουργού ότι, παρόλο που πολιτική έγκριση της συμφωνίας είναι σημαντική, «δεν είναι θέμα της… βρετανικής κυβέρνησης να προσγειωθεί απλώς σε μια συμφωνία σχετικά με την επανένωση των Γλυπτών». Δεν είναι ξεκάθαρο τι εννοεί.
ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ αυτή η Ελλάδα διαπραγματεύεται με το μουσείο. Όμως η διαφωνία μας για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα φέρει τα στοιχεία κλασικής διακρατικής διαφοράς.
Η Ελλάδα αγωνίστηκε για να αναγνωρίσει με επίσημη απόφαση η UNESCO το 2021 ότι η διαφορά είναι «διακυβερνητική». Για χρόνια η βρετανική κυβέρνηση ένιβε τα χέρια της και μας έλεγε: αυτό είναι θέμα του μουσείου. Και όμως, δεν είναι θέμα του μουσείου.
Καταρχήν, το αγγλικό δίκαιο δεν επιτρέπει στο μουσείο να επιστρέψει τα Μάρμαρα – αν και αν ήθελε, θα είχε βρει τον τρόπο.
Με την ίδια απόφαση η UNESCO δήλωσε ότι η «υποχρέωση» της επιστροφής των Μαρμάρων βαρύνει τη Μεγάλη Βρετανία – όχι το μουσείο.
ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΑΙΡΟΥΜΕ μια τόσο σημαντική απόφαση διεθνούς οργανισμού που είναι υπέρ της επιστροφής. Καλά να διαπραγματευόμαστε με το μουσείο, αλλά, ας μη γελιόμαστε, η επιστροφή είναι απλώς θέμα της βρετανικής κυβέρνησης. Αρκεί ένας νόμος που να επιστρέφει τον διάκοσμο στην Ελλάδα. Και τότε δεν χρειάζονται παρακαταθήκες και ανταλλαγές.
ΚΑΙ ΑΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΜΕ ως Έλληνες να είμαστε εγωιστές. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που έχει χάσει πολιτιστική κληρονομιά. Συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε οι μόνοι. Μια «δύστοπη» συμφωνία δεν θα είναι απλώς σε βάρος της Ελλάδας. Θα είναι σε βάρος όλων των κρατών που χρόνια τώρα υποστηρίζουν τις πάγιες ελληνικές θέσεις για την επιστροφή των Μαρμάρων.
Αν η Ελλάδα τα ανταλλάξει με το προσωπείο του Αγαμέμνονα, δεν θα πάρουν ποτέ πίσω τη δική τους πολιτιστική κληρονομιά, γιατί θα έχουμε δημιουργήσει ένα κακό προηγούμενο.
ΚΑΙ ΑΝ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ Μουσείο επιστρέψει τα Μάρμαρα με «ανταλλαγή» άλλων αρχαιοτήτων, πόσα άλλα ανταλλάγματα θα πρέπει να δώσουμε στο μέλλον για ό,τι άλλο πετύχουμε να μας επιστραφεί;
