Της Έφης Λαζαρίδου
Διευθύνουσας συμβούλου, «Νέα Γεωργία Νέα Γενιά»*
Η ΑΝΑΓΚΗ για εξασφάλιση ποιοτικής, επαρκούς και προσβάσιμης τροφής από βιώσιμες πρακτικές αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την ανθρωπότητα συνολικά. Οι εκτιμήσεις για το 2050 μιλούν για ανάγκη αύξησης παραγόμενης τροφή παγκοσμίως κατά 70%, ενώ ήδη, σύμφωνα με το «Soil Deal for Europe», το 60%-70% όλων των εδαφών στην Ε.Ε. είναι υποβαθμισμένο, κυρίως λόγω κακών καλλιεργητικών πρακτικών, ρύπανσης και αστικοποίησης. Στο πλαίσιο αυτό, η επισιτιστική επάρκεια για ένα κράτος ανάγεται πλέον σε ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Ταυτόχρονα, η κλιματική κρίση έρχεται να κάνει ακόμη δυσκολότερο το στοίχημα, καθώς επηρεάζει την παραγωγικότητα, ενώ ανατρέπει τα δεδομένα με εντατικοποίηση των ακραίων καιρικών φαινόμενων και την πρόκληση φυσικών καταστροφών πρωτοφανούς κλίμακας.
ΓΙΑ ΤΗΝ Ελλάδα, η αλυσίδα αξίας της αγροδιατροφής παίζει ακόμη κρισιμότερο ρόλο, αφού πρόκειται για τον 2ο μεγαλύτερο τομέα απασχόλησης, με σημαντική συνεισφορά στο ΑΕΠ και τις εξαγωγές. Επίσης, κατέχει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της υπαίθρου και την επιβίωση των κοινοτήτων της περιφέρειας. Συγχρόνως, αποτελεί τον κλάδο στον οποίο η χώρα διαθέτει δυνητικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, που εφόσον αξιοποιηθούν μπορεί να δημιουργηθεί ένα ανθεκτικότερο παραγωγικό μοντέλο που δεν θα εξαρτάται δυσανάλογα από τον τουρισμό. Σε αυτές τις συνθήκες πολλαπλών προκλήσεων, ο ελληνικός αγροδιατροφικός κλάδος καλείται να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του στην οικονομία και την κοινωνία, να δημιουργήσει νέο όραμα και να εφαρμόσει νέες στρατηγικές. Αυτό απαιτεί αλλαγή σελίδας και τον πλήρη μετασχηματισμό του, βασιζόμενο στο τρίπτυχο Εκπαίδευση, Τεχνολογία και Ηγεσία.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Πριν από έναν χρόνο περίπου, η Κοινή Διακήρυξη για τη Βιώσιμη Γεωργία και τα Ανθεκτικά Συστήματα Τροφίμων της COP28, που προσυπέγραψαν 159 κράτη, αναγνώρισε τη σπουδαιότητα της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού στην προσπάθεια ανάσχεσης της κλιματικής κρίσης. Οι αγρότες είναι οι ουσιαστικοί διαχειριστές του φυσικού περιβάλλοντος και χρειάζονται εργαλεία και τις κατάλληλες δεξιότητες για να να πρωταγωνιστήσουν σε αυτή την πράσινη μετάβαση. Σήμερα, στην Ελλάδα, μόλις το 2,9% των νέων αγροτών (<35 ετών) έχει πλήρη γεωργική εκπαίδευση έναντι 21,7% στην Ε.Ε., ενώ ως χώρα έχουμε το πιο κατακερματισμένο, ασθενές και αναποτελεσματικό σύστημα μεταφοράς τεχνογνωσίας στον πρωτογενή τομέα. Χρειαζόμαστε άμεση αναμόρφωση του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης στον γεωργικό τομέα, με συνδυασμό μοντέλων τυπικής, μη τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Επιπλέον, είναι επείγουσα εθνική ανάγκη η εκκίνηση ενός συγκροτημένου Εθνικού Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας (AKIS – Agricultural Knowledge & Innovation System) σύμφωνα με τον Στρατηγικό Σχεδιασμό Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, με κεντρικό συντονισμό, αποκεντρωμένη εφαρμογή και εφαρμογή σύγχρονων μεθοδολογιών, όπως το Farmer-to-Farmer learning.
Σε αυτό το πλαίσιο απαιτείται να εμπλακούν ενεργά και να διασυνδεθούν τα πανεπιστήμια και οι ερευνητικοί φορείς με τους παραγωγούς, τα συνεργατικά σχήματα και τις εταιρείες, ώστε να δημιουργηθούν τοπικά δίκτυα μεταφοράς τεχνογνωσίας, τεχνολογικής καινοτομίας και βέλτιστων πρακτικών που θα λειτουργούν αποτελεσματικά και με ταχύτητα τόσο σε επίπεδο απόκρισης όσο και πρόληψης. Εδώ είναι αναγκαία και η συμβολή της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, με πρωτοβουλίες που θα απαντούν στις παραγωγικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες της κάθε περιοχής και σύμφωνα με τα κατά τόπους Regional Innovation Schemes.
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Ο δίδυμος μετασχηματισμός του αγροδιατροφικού μοντέλου προς ένα «πράσινο» και «ψηφιακό» πρότυπο είναι μονόδρομος. Η υιοθέτηση της τεχνολογίας είναι αναγκαία συνθήκη προκειμένου να πάμε σε αειφόρες πρακτικές, που συνδράμουν στην αναστροφή της κλιματικής κρίσης, βελτιστοποιούν την αποδοτικότητα των καλλιεργειών, ενώ ταυτόχρονα μειώνουν το κόστος παραγωγής, καθιστώντας τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις βιώσιμες και ανταγωνιστικές. Οι διαθέσιμες λύσεις περιλαμβάνουν πρακτικές όπως είναι η γεωργία ακριβείας, όπου μέσα από ψηφιακές λύσεις δίνεται η δυνατότητα ελαχιστοποίησης των εισροών, όπως νερό, φυτοπροστατευτικά και λίπανση, μειώνοντας έτσι δραστικά τη σπατάλη πόρων, αλλά και την επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
Σημαντικό ρόλο μπορούν επίσης να έχουν και οι σύγχρονες εφαρμογές των ΑΠΕ, όπως τα αγρο-βολταϊκά, τα οποία συνδυάζουν μείωση στο ενεργειακό κόστος της παραγωγής με ταυτόχρονη προστασία των καλλιεργειών από φυσικά φαινόμενα. Επιπρόσθετα, εφαρμόζονται σταδιακά και νέα πρότυπα παραγωγής, όπως η αναγεννητική γεωργία, τα οποία συντελούν στην εξυγίανση του εδάφους και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Και εδώ η τεχνολογία μπορεί να συμβάλει στην ευρύτερη υιοθέτηση και παρακολούθησή τους. Επίσης, είναι αναγκαίος ο συνολικός παραγωγικός σχεδιασμός στις αρχές της κυκλικότητας και προσανατολισμός σε zero waste μοντέλα αξιοποίησης υποπροϊόντων και αποβλήτων που μπορούν, με την αξιοποίηση συγκεκριμένων τεχνολογικών λύσεων, να αυξήσουν κατακόρυφα την απόδοση ενός αγροκτήματος. Σε αυτή την κατεύθυνση εφαρμόζονται σύγχρονα συστήματα ελεγχόμενου περιβάλλοντος που περιλαμβάνουν θερμοκηπιακές και υδροπονικές καλλιέργειες, αλλά και ελπιδοφόρες νέες μεθόδους όπως η κάθετη καλλιέργεια, η οποία έχει αρχίσει να εφαρμόζεται και στη χώρα μας, και η ενυδρειοπονία (aquaponics), μοντέλα που εξασφαλίζουν, επιπλέον, και προστασία από ακραίες κλιματικές συνθήκες. Με γνώμονα την ευρύτερη και επιταχυνόμενη υιοθέτηση τεχνολογικών λύσεων αιχμής, είναι αναγκαία η συνεργασία έρευνας και παραγωγής και η ενθάρρυνση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας μέσω λειτουργικών δομών διασύνδεσης, κινήτρων, χρηματοδότησης και στήριξης spin-offs και startups.
ΗΓΕΣΙΑ: Για την αποτελεσματική αξιοποίηση των δύο παραπάνω κρίσιμων συνιστωσών χρειάζονται πολλαπλές δεξιότητες και εμπνευσμένη Ηγεσία σε όλα τα επίπεδα, και κυρίως στο επίπεδο παραγωγών και επαγγελματιών. Τώρα περισσότερο από ποτέ πρέπει να επενδύσουμε στην ανάπτυξη Ηγεσίας στο γεωργικό ανθρώπινο δυναμικό του αύριο. Χρειαζόμαστε επαγγελματίες, γυναίκες και άνδρες, που συνδυάζουν γνώσεις και ικανότητες, αντίληψη των λειτουργιών του οικοσυστήματος, μάκρο- και μίκρο-, οδηγούν πρωτοβουλίες, προκαλούν καινοτομίες, συνεργάζονται, και δημιουργούν δραστήρια, ευέλικτα και εξελίξιμα επιχειρηματικά παραγωγικά σχήματα.
Αυτό απαιτεί συνεχή επιμόρφωση σε τεχνικά και επιχειρηματικά θέματα αιχμής, καλλιέργεια ήπιων δεξιοτήτων, ενδυνάμωση και αποτελεσματική δικτύωση στο υψηλότερο επίπεδο. Πάνω από όλα απαιτείται η εμφύσηση μιας νέας νοοτροπίας που θα είναι δεκτική στην εξέλιξη και τη συστημική αντίληψη του κλάδου, προκειμένου να αξιοποιούνται και να δημιουργούνται ευκαιρίες που προκύπτουν από τεχνολογικές και οικονομικές εξελίξεις. Είναι αναγκαίο ο κλάδος να αναλάβει γενναίες και φιλόδοξες συλλογικές πρωτοβουλίες, προκειμένου να δημιουργούμε τους επαγγελματίες που θα διαπρέψουν σε ηγετικούς ρόλους στον τομέα της γεωργίας.
ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ, ας αντιληφθούμε ότι η επένδυση στην ανάπτυξη του ευρύτερου αγροδιατροφικού τομέα στη χώρα μας είναι εθνική επιταγή. Οι τρεις συνιστώσες που μπορούν να συντελέσουν στην αναγέννηση του τομέα στη χώρα μας είναι συγκεκριμένες: Εκπαίδευση, Τεχνολογία, Ηγεσία. Οι διεθνείς πρακτικές υπάρχουν και μπορούν να εμπνεύσουν μία εθνική προσπάθεια διασφάλισης της μελλοντικής βιωσιμότητας του κλάδου, της επισιτιστικής επάρκειας της χώρας και της επιβίωσης των κοινοτήτων της υπαίθρου. Χρειάζεται βούληση, αποφασιστικότητα και συνειδητοποίηση ότι ο χρόνος δεν είναι με το μέρος μας.
