Τoυ δρ. Γεωργίου Κόσυβα, συμβούλου Εκπαίδευσης Μαθηματικών Β’ Αθήνας, π. περιφερειακού διευθυντή Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αττικής
ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ 2023 ανακοινώθηκαν από το ΙΕΠ τα αποτελέσματα του Προγράμματος Διεθνούς Αξιολόγησης των μαθητών, γνωστού ως PISA, το οποίο διεξάγεται από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) κάθε τρία χρόνια.
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ PISA αποσκοπεί στην αξιολόγηση των γνώσεων και ικανοτήτων των 15χρονων μαθητών σε τρεις βασικούς τομείς: Κατανόηση Κειμένου, Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες. Η Ελλάδα συμμετέχει στο πρόγραμμα από το 2000. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των μαθητών μας είναι σε πτωτική πορεία και βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Αυτό αναφέρεται συχνά ως μία ένδειξη αποτυχίας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος να προετοιμάσει επαρκώς τους μαθητές.
ΟΠΩΣ φαίνεται από το ακόλουθο ραβδόγραμμα, τα ποσοστά των μαθητών που σημείωσαν στην αξιολόγηση PISA 2022 χαμηλές επιδόσεις κάτω από το Επίπεδο επάρκειας 2 ήταν: στα Μαθηματικά 47,3%, την Κατανόηση Κειμένου 37,6% και τις Φυσικές Επιστήμες 37,4% (οι αντίστοιχοι μ.ό. του ΟΟΣΑ ήταν 31,1%, 26,3% και 24,5%).
Από την έκθεση PISA 2022 συνάγεται ότι οι διαφορές μονάδων στα τρία μαθήματα μεταξύ Ελλάδας και του μ.ό. των χωρών του ΟΟΣΑ ισοδυναμεί με περισσότερα από δύο έτη σχολικής φοίτησης.
ΑΠΟ την άλλη πλευρά, τα ποσοστά των μαθητών στην Ελλάδα οι οποίοι στην αξιολόγηση PISA 2022 σημείωσαν υψηλές επιδόσεις, διαθέτουν δηλαδή εξαιρετικές γνώσεις και δεξιότητες (Επίπεδο 5 ή Επίπεδο 6), ήταν: στα Μαθηματικά 1,9%, στην Κατανόηση Κειμένου 2% και στις Φυσικές Επιστήμες 1,5% (οι αντίστοιχοι μ.ό. του ΟΟΣΑ ήταν 8,7%, 7,2% και 7,5%).
ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ των μαθητών με χαμηλή επίδοση (κάτω από το επίπεδο 2) και στα τρία εξεταζόμενα μαθήματα ήταν 25,7% (μ.ό. ΟΟΣΑ 16,4%). Παρόμοια είναι τα ποσοστά αποτυχίας των μαθητών της Γ’ Γυμνασίου κατά τις ετήσιες εξετάσεις διαγνωστικού χαρακτήρα που διενεργούνται σε εθνικό επίπεδο πάνω στην ύλη των ΠΣ. Οι λανθασμένες απαντήσεις το 2023 ήταν: στη Νεοελληνική Γλώσσα 26,9% και στα Μαθηματικά 32%.
ΤΟΣΟ η διεθνής αξιολόγηση PISA όσο και η λεγόμενη «ελληνική PISA» δείχνουν ότι περίπου ένα στα τρία 15χρονα παιδιά είναι λειτουργικά αναλφάβητο, δηλαδή δεν διαθέτει τις βασικές γνώσεις και δεξιότητες οι οποίες είναι αναγκαίες για τη συμμετοχή του στον σύγχρονο κόσμο. Οι μόνιμα χαμηλές επιδόσεις των μαθητών στην Ελλάδα καταδεικνύουν την αποτυχία των εκπαιδευτικών μέτρων τα τελευταία 25 χρόνια. Κάτω από αυτές τις συνθήκες πολλοί απόφοιτοι του Γυμνασίου έχουν πολλές πιθανότητες να συνεχίσουν τις σπουδές τους ως λειτουργικά αναλφάβητοι.
Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό και θα έπρεπε να μελετηθεί σε βάθος. Όχι να μένουμε απλώς στις διαπιστώσεις κάθε φορά που ανακοινώνονται τα αποτελέσματα.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ οι αιτίες των ανησυχητικών επιδόσεων; Πολλές απόψεις διατυπώνονται κάθε φορά για το θέμα. Τελευταία η αποτυχία αποδόθηκε στην πανδημία. Το άλλοθι της πανδημίας για τις χαμηλές επιδόσεις των μαθητών στην Ελλάδα δηλώνει στενότητα και μονομέρεια. Η πανδημία έχει διαδραματίσει τον ρόλο της στα αποτελέσματα του PISA, αλλά δεν είναι ο καθοριστικός παράγοντας της σχολικής αποτυχίας.
ΣΤΟΝ ΣΧΕΤΙΚΟ διάλογο έχουν αναφερθεί πολλοί παράγοντες που συνδιαμορφώνουν τις χαμηλές επιδόσεις των μαθητών μας. Πρωτίστως θεωρείται ως ολέθρια αποτυχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος και όχι των ίδιων των μαθητών. Στη σχετική συζήτηση δίνονται διάφορες εξηγήσεις, όπως τα ακατάλληλα Προγράμματα Σπουδών τα οποία είναι προσανατολισμένα στην παπαγαλία αντί της κατανόησης και της κριτικής σκέψης.
Κατά την τελευταία εικοσαετία, η εκπαίδευσή μας σε όλες τις βαθμίδες έχει μετατραπεί σε ένα «απέραντο φροντιστήριο» που από πολύ νωρίς προπονεί τους νέους στις τυποποιημένες συνταγές για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Τα κοινωνικά δίκτυα, οι οικογενειακές συνθήκες και το «μορφωτικό κεφάλαιο» της οικογένειας καθορίζουν την απόδοση των μαθητών στο σχολείο. Πολλές σχολικές μονάδες στην Ελλάδα έχουν προβλήματα υποδομών και τεχνολογικού εξοπλισμού.
Οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν τη στήριξη και την επιμόρφωση που χρειάζονται για να βελτιώσουν τη μάθηση των μαθητών τους. Επιπλέον, υιοθετούν σε μεγάλο βαθμό την πρακτική της «ήσσονος προσπάθειας» των μαθητών τους, την οποία συχνά επιβραβεύουν με υψηλούς βαθμούς. Η οικονομική κρίση και η μείωση της χρηματοδότησης έχει επηρεάσει την ποιότητα της εκπαίδευσης.
Υπάρχουν όμως και άλλες αιτίες που σπάνια αναφέρονται σε άρθρα γνώμης επειδή, νομίζω, είναι λιγότερο αρεστές, όπως για παράδειγμα ο λιγοστός χρόνος πραγματικής διδασκαλίας των μαθητών του Γυμνασίου και η χρόνια απουσία αποτελεσματικών αντισταθμιστικών δομών.
Τέλος, ο συλλογικός προγραμματισμός των σχολικών μονάδων δεν εστιάζει σε ικανοποιητικό βαθμό στην επίλυση των αδύνατων σημείων που αναδεικνύονται από την εσωτερική και εξωτερική αξιολόγηση αυτών.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ δεν είναι πια επίκαιρο και ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι μια ενδημική πληγή, είναι θέμα εθνικής προτεραιότητας που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Τις διαστάσεις του φαινομένου δεν φαίνεται ότι θέλει καν να αγγίξει η πολιτεία. Οι 15χρονοι μαθητές δεν ξέρουν ούτε τα βασικά και αν η κατάσταση παραμείνει αμετάβλητη, το μέλλον της νέας γενιάς προοιωνίζεται ζοφερό.
ΣΥΝΟΛΙΚΑ, η αποτυχία των μαθητών είναι πολυπαραγοντική και αντικατοπτρίζει βαθύτερα προβλήματα του εκπαιδευτικού μας συστήματος, τα οποία απαιτούν ολιστική και συστηματική αντιμετώπιση. Το ΙΕΠ και η ΑΔΙΠΠΔΕ οφείλουν να προσκομίσουν μελετημένες ρεαλιστικές λύσεις. Το ίδιο πρέπει να κάνει σε κάθε ΠΔΕ το Συμβούλιο των Περιφερειακών Εποπτών Ποιότητας της Εκπαίδευσης.
Όλοι πρέπει να δούμε κατάματα την εκπαίδευσή μας, να κάνουμε αυτοκριτική, να αρνηθούμε τις εύκολες λύσεις, και αναλαμβάνοντας ο καθένας την ευθύνη του να συμβάλουμε σε μια ρηξικέλευθη μεταρρύθμιση.
