Του Δημήτρη Καψή, δικηγόρου, συνεργάτη της εταιρείας myETHOS ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ E.E.
O Ν. 4990/2022 (ΦΕΚ A’ τ. 210) («ο Νόμος») κύρωσε την Οδηγία για την Προστασία των Προσώπων που αναφέρουν Παραβιάσεις του Δικαίου της Ε.Ε. [Οδηγία (Ε.Ε.) 2019/1937] («η Οδηγία Whistleblowing»). Εκείνων δηλαδή που, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, καταγγέλλουν (blow) παραβιάσεις που αφορούν τις δημόσιες συμβάσεις, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, την περιβαλλοντική προστασία, την προστασία του καταναλωτή, των προσωπικών δεδομένων αλλά ακόμη και ποινικά αδικήματα, όπως η παρακώλυση της δικαιοσύνης, η απάτη, η πρόκληση κινδύνου για την υγεία και τη ζωή. Τα πρόσωπα αυτά προστατεύονται έναντι πιθανών αντιποίνων από εργοδότες ή συναδέλφους.
ΠΟΙΟΥΣ ΑΦΟΡΑ: Ο Νόμος εφαρμόζεται σε όλα τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού ή Δημοσίου Δικαίου. Η ύπαρξη διαύλων επικοινωνίας είναι υποχρεωτική σε νομικές οντότητες ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα με περισσότερους από 50 εργαζόμενους και στους ΟΤΑ με περισσότερους από 10.000 κατοίκους.
ΠΟΙΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΤΑΙ: Πρακτικά άπαντες. Δηλαδή οι νυν και πρώην εργαζόμενοι ή υποψήφιοι για εργασία, μέτοχοι, διευθυντές, εκτελεστικά ή μη μέλη της διοίκησης, καθώς και εθελοντές και αμειβόμενοι ή μη, ασκούμενοι, μη μισθωτοί, πρόσωπα που εργάζονται υπό την εποπτεία και τις οδηγίες αναδόχων, υπεργολάβων και προμηθευτών, διαμεσολαβητές για την αποκάλυψη των παραβιάσεων, τρίτα πρόσωπα, όπως συγγενείς και συνάδελφοι των ανωτέρω, που θα μπορούσαν να υποστούν αντίποινα σε εργασιακό πλαίσιο και νομικές οντότητες που ανήκουν στους ανωτέρω ή για τις οποίες εργάζονται ή συνδέονται με άλλον τρόπο με εργασιακή σχέση.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΔΙΑΥΛΟΙ ΑΝΑΦΟΡΑΣ: Οι νομικές οντότητες υποχρεούνται να καθιερώσουν εσωτερικούς διαύλους επικοινωνίας και διαδικασίες για εσωτερική αναφορά παραβιάσεων και παρακολούθησή τους με συγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές, καθώς και να ορίσουν αμερόληπτο, εμπιστευτικό και ανεξάρτητο πρόσωπο ή υπηρεσίες για την παρακολούθηση της υποβαλλόμενης αναφοράς, δηλαδή του Υπεύθυνου Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών («ΥΠΠΑ»).
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΔΙΑΥΛΟΙ ΑΝΑΦΟΡΑΣ: Η διαχείριση των εξωτερικών διαύλων αναφοράς ανατίθεται σύμφωνα με το άρθρο 11 του Νόμου στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας («ΕΑΔ»).
ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ: Στην περίπτωση που ο αναφέρων υπέβαλε πρώτα αναφορά εσωτερικά και εξωτερικά ή κατευθείαν εξωτερικά, αλλά δεν αναλαμβάνεται καμία ενδεδειγμένη ενέργεια ως ανταπόκριση στην αναφορά αυτή εντός του προβλεπόμενου χρονικού διαστήματος και, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ο αναφέρων δικαιούται να προβεί σε δημόσια αποκάλυψη στον Τύπο ή τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
ΤΗΡΗΣΗ ΑΡΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: Στο άρθρο 10, 12, 14 και 15 του Νόμου προβλέπονται συγκεκριμένες υποχρεώσεις που αφορούν τη διαδικασία υποβολής αναφοράς, όπως:
(Α) η καταγραφή της συνομιλίας σε σταθερή και ανακτήσιμη μορφή,
(Β) η πλήρης και ακριβής μεταγραφή της συνομιλίας ή σύνταξη πρακτικού συνάντησης και
(Γ) η παροχή δυνατότητας επαλήθευσης, διόρθωσης και συμφωνίας με τα πρακτικά συνομιλίας.
Η ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ της εμπιστευτικότητας είναι βασική προτεραιότητα της Οδηγίας και οι νομικές οντότητες οφείλουν να μην αποκαλύπτουν την ταυτότητα του αναφέροντος και οποιαδήποτε σχετική πληροφορία, παρά μόνο εφόσον η αποκάλυψη αυτή συνιστά αναγκαία και αναλογική υποχρέωση του εθνικού ή ευρωπαϊκού δικαίου.
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΟΣ: Οι αναφέροντες, καθώς και οι συγγενείς τους προστατεύονται κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 17 του Νόμου, έναντι κάθε μορφής αντιποίνων από τον αναφερόμενο, όπως ενδεικτικά η απόλυση ή αναστολή εργασίας, στέρηση προαγωγής ή κατάρτισης, αρνητική αξιολόγηση επίδοσης, μείωση μισθού, εκφοβισμός και παρενόχληση, μη ανανέωση ή πρόωρη διακοπή σύμβασης ορισμένου χρόνου.
Ο αναφερόμενος εξοπλίζεται με το τεκμήριο της αθωότητας, ενώ παράλληλα έχει δικαίωμα πρόσβασης στον σχηματισθέντα φάκελο και δικαίωμα υπεράσπισης στο πλαίσιο μίας δίκαιης και αμερόληπτης δίκης.
Σε κάθε περίπτωση, η προστασία της ταυτότητάς του διατηρείται καθ’ όλη τη διάρκεια εξέτασης της αναφοράς.
Ο αναφερόμενος πρέπει να ενημερώνεται αμέσως για την υποβληθείσα αναφορά, καθώς και για τα δικαιώματά του σχετικά με την προστασία των προσωπικών του δεδομένων.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΣΦΑΛΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΝΩΝΥΜΩΝ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΩΝ: Δεδομένου ότι η εκτεταμένη χρήση των διαύλων αναφοράς μπορεί πολλές φορές να αποβεί καταχρηστική και κακόβουλη, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 23 παρ. 3 του Νόμου, προς αποτροπή αυτής της τακτικής, επιφυλάσσεται ποινή φυλάκισης δύο (2) τουλάχιστον ετών και χρηματική ποινή για τα πρόσωπα τα οποία εν γνώσει τους προέβησαν σε ψευδείς αναφορές ή ψευδείς δημόσιες αποκαλύψεις.
ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ: Οι διατάξεις του Ν. 4990/2022 είναι gamechange της όζουσας ελληνικής πραγματικότητας με τα καθημερινά περιστατικά πολυεπίπεδης σήψης και διαφθοράς που προκαλούν συνταρακτικά γεγονότα και επιχειρούν να βάλουν επιτέλους τέλος σε μια κουλτούρα σιωπηρής ανοχής και ανευθυνότητας.
ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ, η εφαρμογή του Νόμου απασχολεί πολλά συναρμόδια υπουργεία, όμως τούτο δεν πρέπει να ισχύει ως δικαιολογία για τη μη έκδοση των ΚΥΑ που θα ρυθμίζουν διάφορα κρίσιμα θέματα, λ.χ. το ύψος του προστίμου για τη παραβίαση της υποχρέωσης ορισμού ΥΠΠΑ.
ΥΠΟ ΤΟ ΟΜΙΧΛΩΔΕΣ σημερινό τοπίο, η πλειονότητα των εταιρειών δεν έχει εγκαταστήσει ηλεκτρονική πλατφόρμα (προσβάσιμη και σε άτομα με αναπηρία) αναφοράς καταγγελιών, αντιθέτως προτρέπει τους εργαζόμενους να προβαίνουν σε αναφορές, είτε με αποστολή ηλεκτρονικού μηνύματος, είτε τηλεφωνικώς, είτε ταχυδρομικώς που δεν διασφαλίζουν τεχνικά την εμπιστευτικότητα, την ανωνυμία και την παρακολούθηση της εξέλιξης της καταγγελίας (αμφίδρομη επικοινωνία).
ΕΞΥΠΑΚΟΥΕΤΑΙ ότι ουδεμία συμμόρφωση συναντάται μέχρι σήμερα από τους φορείς του Δημοσίου και τους ΟΤΑ.
