Των Γαβριήλ Αμίτση, καθηγητή Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας / διευθυντή του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης (https://sarl.uniwa.gr) του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, και Χρήστου Νούνη, οικονομολόγου / προέδρου Δ.Σ. της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (https://eletea.com.gr)
ΑΝΑΤΡΕΧΟΝΤΑΣ κανείς στην ιστοσελίδα της 88ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (7-15 Σεπτεμβρίου 2024) θα παρατηρήσει ότι «η φετινή διοργάνωση θα επικεντρωθεί στις σύγχρονες προκλήσεις για τη χώρα και στους κρίσιμους τομείς της οικονομίας που επηρεάζουν άμεσα την καθημερινότητα και την ευημερία των πολιτών δίνοντας έμφαση στα νέα τεχνολογικά μέσα, την καινοτομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη».
Αποκτά, επομένως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, στο πλαίσιο του σχετικού κοινωνικοπολιτικού διαλόγου, να αναθερμάνουμε τη συζήτηση για την αντιμετώπιση μίας σημαντικής πρόκλησης στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας, η οποία αφορά την ανάπτυξη του δεύτερου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας (Επαγγελματική Ασφάλιση) στη χώρα μας.
Και τούτο γιατί η ορθολογική προώθηση του πυλώνα της επαγγελματικής ασφάλισης αποτελεί κρίσιμο εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, την ενίσχυση του εισοδήματος των ηλικιωμένων πολιτών, τη διαμόρφωση μίας «αποταμιευτικής κουλτούρας μαζικής βάσης» και τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, συμβάλλοντας πολύπλευρα στην «έξυπνη» αντιμετώπιση των σύνθετων προκλήσεων της δημογραφικής κατάρρευσης της χώρας.
ΑΦΕΤΗΡΙΑ της σχετικής συζήτησης αποτελεί αναμφισβήτητα η συμβολή των σχετικά πρόσφατων θεσμικών πρωτοβουλιών (Νόμος 5078/2023 «Αναμόρφωση επαγγελματικής ασφάλισης, εξορθολογισμός ασφαλιστικής νομοθεσίας, συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις, σύστημα διορισμού και προσλήψεων των εκπαιδευτικών της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης και λοιπές διατάξεις») στην ουσιαστική ενίσχυση του θεσμού της Επαγγελματικής Ασφάλισης, ο οποίος εξακολουθεί να λειτουργεί ως ο «φτωχός συγγενής» του ελληνικού συστήματος συνταξιοδοτικής προστασίας.
Παρά τη ραγδαία αύξηση του αριθμού των Ταμείων Προαιρετικής Επαγγελματικής Ασφάλισης (Τ.Ε.Α.) την περίοδο 2019-2024, από 14 σε 28, ή σε ποσοστό 50%, το ελληνικό οικοσύστημα επαγγελματικής ασφάλισης εξακολουθεί να παρουσιάζει πολύ χαμηλά ποσοστά σε δύο κρίσιμους δείκτες, που το καθιστούν ουραγό ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ: α) τον δείκτη της κάλυψης των εργαζομένων από παροχές επαγγελματικής ασφάλισης (κάτω από 5%) και β) τον δείκτη των συνολικών περιουσιακών στοιχείων (ενεργητικού) των υφιστάμενων ΤΕΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ (μόλις 0,1%).
Ο Ν. 5078/2023 (ΦΕΚ Α’ 211/20.12.2023) ψηφίσθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο τον Δεκέμβριο του 2023 μετά από νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Περιλαμβάνει πολύ συγκεκριμένες ρυθμίσεις (άρθρα 1-99, 103-109) για τον θεσμό της Επαγγελματικής Ασφάλισης, οι οποίες επικεντρώνονται σε τρία κύρια πεδία:
α) αναθεώρηση του μοντέλου ίδρυσης, οργάνωσης και εποπτείας των ΤΕΑ μέσω της (εκ νέου) μεταφοράς της Οδηγίας 2016/2341 σχετικά με τα ιδρύματα επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών («ΙΕΣΠ II») στην ελληνική έννομη τάξη,
β) αλλαγή του μοντέλου φορολόγησης των εισφορών και παροχών των ΤΕΑ,
γ) ατελή εξομοίωση των (μη κερδοσκοπικών) ΤΕΑ με τις (κερδοσκοπικές) ασφαλιστικές επιχειρήσεις του κλάδου ζωής που παρέχουν υπηρεσίες Ομαδικών Ασφαλιστηρίων Συνταξιοδοτικών Συμβολαίων.
Οκτώ, μόλις, μήνες μετά την έναρξη ισχύος του Ν. 5078/2023, οι επιπτώσεις των κρίσιμων ρυθμίσεών του στο πεδίο της επαγγελματικής ασφάλισης αρχίζουν να γίνονται ορατές σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο:
α) Υφιστάμενα ΤΕΑ ξεκινούν εσωτερικές διαδικασίες λύσης τους εξαιτίας των δυσανάλογων (διοικητικών και χρηματοδοτικών) βαρών που επιβάλλονται αδικαιολόγητα στην οργάνωση, λειτουργία και εποπτεία τους,
β) Ασφαλισμένοι υφιστάμενων ΤΕΑ ξεκινούν διαδικασίες αποχώρησής τους εξαιτίας της αδικαιολόγητης και επιβλαβούς κατάργησης κρίσιμων πλεονεκτημάτων που ίσχυαν κατά την έναρξη υπαγωγής τους στην ασφάλιση των οικείων ΤΕΑ,
γ) Οι διοικήσεις μεγάλων ελληνικών επιχειρήσεων «παγώνουν» τις διαδικασίες σύστασης ΤΕΑ στην Ελλάδα λόγω των σημαντικών προβλημάτων και της ανασφάλειας δικαίου που δημιουργούν συγκεκριμένες ρυθμίσεις του νόμου,
δ) Οι διοικήσεις πολυεθνικών επιχειρήσεων που ενδιαφέρονται να μετακινήσουν στελέχη τους στην Ελλάδα εντοπίζουν προβλήματα αποτελεσματικής κάλυψής τους από το νέο ελληνικό μόρφωμα.
ΕΙΝΑΙ, ΕΠΟΜΕΝΩΣ, προφανές ότι ο Ν. 5078/2023 αποτελεί de facto τροχοπέδη στην ανάπτυξη και βιωσιμότητα του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης στη χώρα μας, δημιουργώντας σημαντικά προβλήματα ως προς την εφαρμογή του αυστηρού θεσμικού κεκτημένου της Ε.Ε. και την τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών.
Υπό το πρίσμα αυτό, η ελληνική πολιτεία δεν προσεγγίζει την επαγγελματική ασφάλιση ως έναν αυτόνομο, μη κερδοσκοπικό πυλώνα συμπληρωματικής προστασίας των εργαζομένων σε περίπτωση εμφάνισης κινδύνων που προκαλούν μείωση ή απώλεια του εισοδήματός τους, ο οποίος δεν πρέπει να συγχέεται αφενός με τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης (υποχρεωτική και αυτοδίκαια κάλυψη), αφετέρου με τα ιδιωτικά κερδοσκοπικά προγράμματα που σχεδιάζονται και διαχειρίζονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις της ασφαλιστικής αγοράς.
Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ της θεσμικής μεταρρύθμισης του δεύτερου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας παραμένει, επομένως, μία κρίσιμη εκσυγχρονιστική προτεραιότητα της ελληνικής κυβέρνησης προς όφελος των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και της εθνικής οικονομίας, αποτρέποντας τη δημιουργία μη αναστρέψιμων καταστάσεων σε βάρος του κοινωνικού ρόλου των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης.
Ούτως ή άλλως, η διεθνής εμπειρία διδάσκει ότι η ποιότητα της ρύθμισης του πυλώνα της επαγγελματικής ασφάλισης αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη βελτίωση της επενδυτικής βαθμίδας μίας χώρας, καθώς επηρεάζει σημαντικά τις επιλογές ημεδαπών και αλλοδαπών επιχειρήσεων να αυξήσουν τις επενδύσεις, προσφέροντας πρόσθετες, ανταποδοτικές συνταξιοδοτικές παροχές για την προσέλκυση και ανταμοιβή του ανθρώπινου δυναμικού τους ως κρίσιμου συντελεστή ενίσχυσης της παραγωγικής τους διαδικασίας.
