Του Kωνσταντίνου Βουδούρη, καθηγητή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ διάστημα, πολλές περιοχές της χώρας μας κηρύσσονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, λόγω της λειψυδρίας, ή αντιμετωπίζουν προβλήματα επάρκειας νερού -πολλά ελληνικά νησιά, κυρίως του Αιγαίου αλλά και του Ιονίου (π.χ. Λέρος, Σίφνος, Σέριφος, Νάξος, Σάμη Κεφαλονιάς, περιοχές της Κρήτης, Κορινθία) αλλά και περιοχές της Βόρειας Ελλάδας (Χαλκιδική, Νέα Ζίχνη Σερρών).
Αυτό έχει επιπτώσεις στην τουριστική ανάπτυξη και την αγροτική παραγωγή των περιοχών αυτών που βρίσκονται στα όρια κατάρρευσης.
Η ΛΕΙΨΥΔΡΙΑ είναι προφανώς αποτέλεσμα της παρατεταμένης ανομβρίας των 2-3 τελευταίων ετών, όπως προκύπτει από τις καταγραφές του ύψους βροχόπτωσης και χιονόπτωσης. Η μείωση αυτή ανέρχεται περίπου σε 20%-30% σε ετήσια βάση, αλλά και σε μείωση των ημερών βροχόπτωσης. Αυτό αντικατοπτρίζεται στα αποθέματα των ταμιευτήρων που βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά, όπως π.χ. τα φράγματα Αποσελέμη και Φανερωμένης στην Κρήτη.
Αλλά και στο πολλαπλό σύστημα ταμιευτήρων (Εύηνος, Μόρνος, Μαραθώνας, Υλίκη), που τροφοδοτούν με νερό το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας, τα αποθέματα είναι μειωμένα κατά 400 εκατ. κυβικά μέτρα.
Επίσης, η αναπλήρωση των υπόγειων υδροφορέων είναι μειωμένη και αυτό συνεπάγεται πτώση της στάθμης του υπόγειου νερού και προβλήματα υφαλμύρινσης στις παράκτιες περιοχές.
Να σημειωθεί ότι εκτός από τα τρία μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα (Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Ηρακλείου) που υδρεύονται σε μεγάλο ποσοστό από επιφανειακά νερά, οι υπόλοιπες πόλεις και χωριά υδρεύονται από υπόγεια και πηγαία νερά.
Σε νησιά του Αιγαίου, λειτουργούν και μονάδες αφαλάτωσης για την κάλυψη των οικιακών αναγκών.
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ είναι αν αυτό συνέβη πρώτη φορά. Οι μεγαλύτεροι θυμούνται την ισχυρή ξηρασία της περιόδου 1989-1992, όταν ο φόβος της μεγάλης λειψυδρίας σκέπασε την Αθήνα. Το τούβλο στο καζανάκι και η εκστρατεία ενημέρωσης «προσέχουμε για να έχουμε» βοήθησαν, ώστε να μειωθεί η κατανάλωση νερού κατά 25%.
ΣΥΝΕΠΩΣ, η ξηρασία είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα, που εμφανίζεται με μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια τα τελευταία χρόνια, λόγω της κλιματικής κρίσης.
ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ κρίσιμο ερώτημα: η ανομβρία είναι το μοναδικό αίτιο της λειψυδρίας; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά «όχι», καθώς είναι αποτέλεσμα της ανομβρίας και της κακής διαχείρισης των υδατικών πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της απουσίας έργων υποδομής.
Επιπρόσθετα, η αυξημένη ζήτηση, λόγω της μη ορθολογικής τουριστικής ανάπτυξης, υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των υδατικών συστημάτων πολλών περιοχών, οδηγώντας στη λειψυδρία.
Πολύ απλά, δεν μπορεί να δίνονται άδειες για εγκατάσταση μεγάλων τουριστικών μονάδων και γηπέδων golf με μεγάλες απαιτήσεις σε νερό σε περιοχές με έλλειψη νερού.
ΤΑ ΒΑΛΤΩΜΕΝΑ έργα υποδομής, όπως μικρά φράγματα και λιμνοδεξαμενές, έργα τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειων υδροφορέων, έργα επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων λυμάτων, για τα οποία υπάρχουν μελέτες, επιτείνουν το υδατικό πρόβλημα.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ οι βιώσιμες προτάσεις; Οι παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης των νερών έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης και την αντιμετώπιση των αναδυόμενων προκλήσεων.
Ως εκ τούτου, υπάρχει μια άμεση επιτακτική ανάγκη για σύγχρονες προσεγγίσεις που αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα της προσαρμοστικότητας και στρατηγικές ικανές να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα και μεταβλητότητα που συνδέεται με την κλιματική κρίση. Στη συνέχεια, προτείνονται κωδικοποιημένα μέτρα για την αύξηση της διαθεσιμότητας των υδατικών πόρων, την εξοικονόμηση, καθώς και την ορθολογική και οικολογική διαχείριση του νερού:
- Διαχείριση της ζήτησης για εξοικονόμηση και αύξηση της αποδοτικότητας στη χρήση νερού (μείωση απωλειών των δικτύων μεταφοράς, εφαρμογή ορθής αρδευτικής πρακτικής κ.λπ.). Έλεγχος του υπερτουρισμού σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους σε νησιά με υδατικά προβλήματα.
- Επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση που εντάσσεται στην κυκλική οικονομία.
- Μέτρα ταμίευσης και εμπλουτισμού (αποθήκευση νερού, τεχνητός εμπλουτισμός, αξιοποίηση του βρόχινου νερού κ.λπ.). Να σημειωθεί ότι συστήματα συλλογής βρόχινου νερού εφαρμόζονταν από την αρχαιότητα σε περιοχές με χαμηλή διαθεσιμότητα νερού. Έκδοση νέων οικοδομικών αδειών στα νησιά ή σε περιοχές με έλλειψη νερού μόνο με την προϋπόθεση παράλληλης κατασκευής υπόγειας δεξαμενής αποθήκευσης νερού (στέρνας).
- Αφαλάτωση υφάλμυρων νερών, κυρίως υποθαλάσσιων πηγών, που μειώνει σημαντικά το λειτουργικό κόστος, το οποίο είναι πολύ μικρότερο (λιγότερο από το ήμισυ) από αυτό της αφαλάτωσης θαλασσινού νερού με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολική, γεωθερμική, φωτοβολταϊκά, αντλησιοταμίευση ή συνδυασμός αυτών).
- Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων με παράλληλα έργα ορεινής υδρονομίας, γιατί συμβάλλουν στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων και στη μείωση των πλημμυρικών φαινομένων.
ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ μέτρα πρέπει να σχεδιασθούν άμεσα σε κάθε περιοχή και νησί, ανάλογα με τις τοπικές κλιματικές και υδρογεωλογικές συνθήκες, καθώς και το μοντέλο ανάπτυξης. Η αντιμετώπιση της λειψυδρίας, λοιπόν, θέλει και σχεδιασμό έργων και, κυρίως, πολιτική βούληση.
