Τoυ Γιάννη Τσουκαλά, επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, καθηγητή Οικονομικών στο Adam Smith Business School, Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης
ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ αποτελούν τον θεμέλιο λίθο για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των πολιτών. Όταν η οικονομία διοχετεύει πόρους σε παραγωγικό κεφάλαιο δημιουργεί το υπόβαθρο για τη διάχυση νέων ιδεών και καινοτομιών που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και την αύξηση της παραγωγικότητας.
Ακολουθούν με μαθηματική σχεδόν ακρίβεια η δημιουργία καλύτερων και υψηλότερα αμειβομένων θέσεων εργασίας. Οι επενδύσεις δίνουν το έναυσμα για τη δημιουργία του ενάρετου κύκλου: επενδύσεις – παραγωγικότητα με νέες θέσεις εργασίας – ισχυρή και διατηρήσιμη οικονομική ανάπτυξη – υψηλότεροι μισθοί και βιοτικό επίπεδο.
ΓΙΑΤΙ ΟΜΩΣ είναι κρίσιμες οι επενδύσεις; Η απάντηση εμπεριέχει τις εξής διαστάσεις: Η δαπάνη για επενδύσεις δημιουργεί άμεσα αυξημένο εισόδημα οδηγώντας σε βραχυχρόνια τόνωση του ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ. Αλλά και η μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται καθοριστικά από τις επενδύσεις σε πάγιο και ανθρώπινο κεφάλαιο.
Ιστορικά -για παράδειγμα- χώρες της Ανατολικής Ασίας, όπως Κορέα, Σιγκαπούρη, Ινδονησία, Ταϊβάν, Χονγκ Κονγκ κατά την περίοδο 1965-1990, αλλά και ευρωπαϊκές, όπως η Ιρλανδία και Φινλανδία, βασίστηκαν στις επενδύσεις ως μοχλό για να επιτύχουν μικρά οικονομικά θαύματα.
Ο μακροχρόνιος ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας καθορίζεται αφενός από τον ρυθμό αύξησης των ωρών εργασίας του ανθρώπινου δυναμικού, αφετέρου από τον ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας.
Στην Ελλάδα, μακροχρόνια η γήρανση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα αναμένεται να οδηγήσει σε αναιμική αύξηση του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού φρενάροντας τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας. Αυτό σημαίνει ότι μόνο η παραγωγικότητα μέσω των επενδύσεων μπορεί να εξασφαλίσει ισχυρούς και διατηρήσιμους ρυθμούς ανάπτυξης.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ τρεις κύριοι μηχανισμοί μέσω των οποίων οι επενδύσεις επιταχύνουν την ανάπτυξη και συντελούν στην αύξηση της ευημερίας.
Πρώτον, οι επενδύσεις σε υποδομές ενέργειας, μεταφορών, υγείας προσφέρουν τις αναγκαίες υπηρεσίες προκειμένου να λειτουργούν ομαλά η κοινωνία και η οικονομική δραστηριότητα.
Δεύτερον, οι επενδύσεις δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι τελευταίες απαιτούν επενδύσεις σε κατοικίες, κεφαλαιουχικό εξοπλισμό και ευρύτερο στοκ κεφαλαίου για τους νέους εργαζόμενους. Οι επενδύσεις σε νέο πάγιο κεφάλαιο παραγωγής οδηγεί σε καλύτερες θέσεις εργασίας με υψηλότερη παραγωγικότητα και υψηλότερους μισθούς. Αντίθετα χαμηλές επενδύσεις σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι δουλεύουν με παλιό εξοπλισμό και μεθόδους εργασίας με συνέπεια να εγκλωβίζονται σε ένα καθεστώς με χαμηλή παραγωγικότητα.
Τρίτον, οι επενδύσεις δίνουν πρόσβαση-ξεκλειδώνουν-τις νέες τεχνολογίες. Επενδύσεις σε νέο πάγιο κεφάλαιο (π.χ. κατασκευές, βιομηχανικός και μεταφορικός εξοπλισμός, εξοπλισμός σε τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών) ενσωματώνουν νέες τεχνολογίες. Επίσης νέες τεχνολογίες ενσωματώνονται και στο λεγόμενο άυλο κεφάλαιο (intangible capital), όπως το λογισμικό και τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, π.χ. οι online υπηρεσίες και η τεχνητή νοημοσύνη. Το άυλο κεφάλαιο παίζει πλέον πολύ σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη πρωτοπόρων επιχειρήσεων και κλάδων που χρησιμοποιούν τεχνολογίες αιχμής.
Για την ελληνική οικονομία, που δεν είναι χώρα παραγωγής νέων τεχνολογιών, οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) που τις ενσωματώνουν είναι εξαιρετικά χρήσιμες. Ακόμα και για τις ΑΞΕ σε κατοικίες όμως, και ιδιαίτερα κατοικίες για τις οποίες γίνεται πολύς λόγος τελευταία, ας λάβουμε υπόψη την ολοκληρωτική κατάρρευση της οικοδομικής δραστηριότητας κατά την περίοδο της κρίσης: οι επενδύσεις σε κατοικίες (σταθερές τιμές 2015, στοιχεία Eurostat) κατά την περίοδο 2009-2017 μειώθηκαν σωρευτικά κατά 92,3%, με συνέπεια την έλλειψη προσφοράς ποιοτικών κατοικιών σε σχέση με τη ζήτηση που παρατηρούμε σήμερα. Αν μη τι άλλο θα θέλαμε περισσότερες επενδύσεις σε κατοικίες για την κάλυψη της ζήτησης που πιθανόν θα ενεργούσε και ανασχετικά στην άνοδο των τιμών για κατοικίες.
ΣΕ ΠΟΙΟ στάδιο βρίσκεται η Ελλάδα στο κρίσιμο πεδίο των επενδύσεων; H δεκαετής κρίση άφησε ανεξίτηλα σημάδια στον παραγωγικό ιστό της χώρας. Από το 2010 έως το 2015, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (σταθερές τιμές 2015), η σωρευτική μείωση του ακαθάριστου ρυθμού σχηματισμού παγίου κεφαλαίου ανήλθε στο 47%. Ενώ από το 2015 έως το 2019 οι επενδύσεις ήταν σχεδόν ανύπαρκτες και δεν επαρκούσαν ούτε για την απόσβεση του υπάρχοντος κεφαλαιακού αποθέματος της χώρας: ο σωρευτικός ακαθάριστος ρυθμός σχηματισμού παγίου κεφαλαίου ήταν μόλις 3,8%. Έκτοτε, και μέχρι το 2023, ο αντίστοιχος σωρευτικός ρυθμός ήταν 41,3%. Σε αυτό συνετέλεσαν τρεις καθοριστικοί παράγοντες: η πολιτική σταθερότητα, η δημοσιονομική και διεθνής αξιοπιστία και η εμπέδωση ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Αυτοί οι παράγοντες είναι προϋπόθεση για τη συνέχιση της ανάκαμψης των επενδύσεων, ιδιαίτερα σε ένα διεθνές περιβάλλον με έντονες αβεβαιότητες και πρέπει να διαφυλαχθούν ως κόρη οφθαλμού. Εξαιτίας αυτής της επίδοσης ο λόγος επενδύσεων προς ΑΕΠ, που έφτασε στο ιστορικό χαμηλό του 10,8% του ΑΕΠ το 2019, βρίσκεται το 2023 στο 13,9% του ΑΕΠ.
ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ πλεονέκτημα της χώρας είναι τα 36 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που μπορούν να χρηματοδοτήσουν ένα σημαντικό μέρος του επενδυτικού κενού της χώρας, χωρίς να απαιτούνται σημαντικοί εσωτερικοί πόροι και δημοσιονομική πίεση. Με τις επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που θα ολοκληρωθούν μέχρι το 2026 θα μπορούμε να μιλάμε με μεγαλύτερη ασφάλεια για τη μεταστροφή της ελληνικής οικονομίας προς ένα παραγωγικό μοντέλο υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, που σταδιακά απομακρύνεται από την ιδιωτική κατανάλωση και κατευθύνεται στις επενδύσεις και τις εξαγωγές. Είμαστε ακόμα στα πρώτα κρίσιμα στάδια της αρχής του ενάρετου κύκλου που συνδέει τις επενδύσεις με την παραγωγικότητα. Διακρίνονται πολύ θετικά σημάδια, ιδιαίτερα στον τομέα της μεταποίησης, όπου η παραγωγικότητα έχει αυξηθεί σωρευτικά για την περίοδο 2019-2023 κατά 20,5% και διαμορφώθηκε σε 51.750 ευρώ ανά εργαζόμενο.
Η ΔΕΚΑΕΤΗΣ απώλεια επενδύσεων σημαίνει ότι ξεκινάμε από πολύ χαμηλή βάση σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και απαιτείται προσπάθεια και χρόνος προκειμένου να συγκλίνουμε με τον μέσο όρο επενδύσεων προς ΑΕΠ που βρίσκεται στο 22,1% για την Ευρωζώνη. Έχουμε μοναδική ευκαιρία και τα εργαλεία για να τα καταφέρουμε, ας μην τη σπαταλήσουμε.
