Του Αντώνιου Λιανού Ph.D. νομικού, πολιτικού επιστήμονα και διευθυντή του Γραφείου Υφυπουργού Κοινωνικής Ασφάλισης
ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ στάδιο της παγκοσμιοποίησης (globalism) κυριαρχούσε η φράση «The West and the rest» («Η Δύση και οι υπόλοιποι»), η οποία αποτύπωνε και κατεδείκνυε την πρωτοκαθεδρία και τον κυριαρχικό ρόλο της Δύσης στη νέα υπερεθνική πραγματικότητα, η οποία διαμορφωνόταν και επικρατούσε στις αρχές του 21ου αιώνα. Υπήρχε κάτι υποτιμητικό στην εν λόγω φράση ή απλώς αποτύπωνε μια πραγματικότητα στην οποία η Δύση πρωταγωνιστούσε; Στη σημερινή πραγματικότητα, στο τρίτο στάδιο της παγκοσμιοποημένης κοινωνίας, διερωτάται κανείς αν αυτή η εμβληματική φράση ισχύει ή αν τα δεδομένα έχουν διαφοροποιηθεί.
ΑΡΧΙΚΑ είναι αναγκαίο να διευκρινίσουμε τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στη Δύση και να προσδιορίσουμε με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά της.
Οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούν τον πυρήνα της Δύσης και με την οικονομική κυρίως δραστηριοποίηση επιτελούν έναν καθοριστικό ρόλο στο σύγχρονο περιβάλλον. Με την αξιοποίηση της επιστημονικής έκρηξης, καθώς διανύουμε την 4η βιομηχανική επανάσταση, οι παραγωγικές δυνατότητες πολλαπλασιάστηκαν και η οικονομική κυριαρχία της Δύσης επεκτάθηκε. Βέβαια, σε αυτό το σημείο χρειάζεται να προσθέσουμε ότι τα τελευταία χρόνια η αταλάντευτη πρόοδος του Δυτικού Κόσμου βρίσκεται σε αντίφαση με την οικονομική στασιμότητα της Δύσης, η οποία δεν μπορεί να παρουσιάζεται συνέχεια και με πειστικό τρόπο ως προσωρινό ατύχημα. Σε αυτό το περιβάλλον της ύστερης νεωτερικότητας, πολλοί από τους πολίτες της Δύσης διαμορφώνουν μια αυτάρεσκη εικόνα για τον εαυτό τους, βασισμένη στην πλάνη ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι ανώτερος από τον ασιατικό και τον αφρικανικό.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ πλευρά, η παγκοσμιοποίηση ανέδειξε νέες δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ινδία, που εκμεταλλευόμενες τις προκλήσεις του παγκόσμιου περιβάλλοντος και της κοινωνίας της διαδικτύωσης -με όρους Castells- πρόβαλλαν μια αξιοσημείωτη αρχικά και στη συνέχεια εκπληκτική οικονομική δραστηριοποίηση, με αποτέλεσμα τη ραγδαία μετατόπιση της παραγωγικής δραστηριότητας από τη Δύση προς την Ασία. Επιπροσθέτως, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει τον ρόλο της Ρωσίας, η οποία με έναν άκρως αμφιλεγόμενο τρόπο επιδιώκει να επανακτήσει τον αποφασιστικό ρόλο της στο παγκόσμιο στερέωμα. Τέλος, χώρες όπως η Νότια Κορέα, το Βιετνάμ, η Μαλαισία, η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, η Σιγκαπούρη, η Νιγηρία, η Αιθιοπία και η Γκάνα έχουν παρουσιάσει σημαντικά επιτεύγματα και έχουν ακολουθήσει μια πορεία προόδου, συγκριτικά με την κατάσταση που βρίσκονταν πριν από ορισμένες δεκαετίες.
ΕΙΝΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΟ ότι στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης ανέπτυξαν μια σημαντική οικονομική δυναμική, με ρυθμούς ανάπτυξης που τους οδήγησαν σε ρόλο πρωταγωνιστή. Όμως, οι αλληλεξαρτήσεις σε όλα τα πεδία επιβάλλουν σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης, αλληλοσεβασμού, δημιουργικής συνεργασίας και προσέγγισης με αμοιβαία επωφελείς όρους, ανάμεσα στη Δύση και στην Ασία. Άλλωστε, εκτός από την οικονομική κυριαρχία υπάρχει και η πολιτισμική εμβέλεια, η οποία είναι δυνατόν να επηρεάσει τις εξελίξεις. Χρειάζεται να γίνει κατανοητό από όλες τις πλευρές ότι η απόλυτη επικράτηση είναι ψευδαίσθηση και ουτοπικός στόχος, σε μια περίοδο που προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες αλλά εγκυμονεί και μεγάλους κινδύνους, καθώς οι προνομιακές υλικοτεχνικές δυνατότητες συγκρούονται με τις αυτοκαταστροφικές πιθανότητες. Βέβαια, το ερώτημα που πλανάται είναι αν μπορεί να καταργηθεί ο ανταγωνισμός και η δυναμική των συγκρούσεων, όταν δυνάμεις αναπτύσσονται και επιδιώκουν την πρωτοκαθεδρία στην εντεινόμενη αλλά διαφορετικού τύπου πλέον παγκοσμιοποίηση. Ο κίνδυνος της παγίδας του Θουκυδίδη ελλοχεύει.
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ της Δύσης σε θέματα διεθνούς δικαίου, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σεβασμού προς τον άνθρωπο και τις απεριόριστες δυνατότητές του, η αντιδογματική κουλτούρα του διαφωτισμού, οι φιλοσοφικές αρχές του ορθολογισμού και οι πολιτικές παραδόσεις του φιλελευθερισμού είναι στοιχεία που πρέπει να αξιοποιηθούν εκ νέου. Το ευρωπαϊκό κεκτημένο, τα θεμελιώδη και απαράγραπτα δικαιώματα του ανθρώπου, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία χρειάζεται να λειτουργήσουν ως εξελικτικές καθολικότητες. Από την άλλη πλευρά, οι παραγωγικές δυνατότητες της Ασίας, η ραγδαία οικονομική εξάπλωση και η κουλτούρα των έντονων πνευματικών προσανατολισμών δεν μπορούν ούτε να αγνοηθούν ούτε να υποτιμηθούν. Επίσης, σε φιλοσοφικό επίπεδο ο ασιατικός πολιτισμός σε όλες του τις εκφάνσεις στηρίζεται στην εσωτερική αναζήτηση που είναι δυνατόν να μας οδηγήσει πιο πέρα από τα όρια που επιβάλλει ο υλικός κόσμος, ο ανταγωνισμός, οι διανοητικές συγκρούσεις, οι προσκολλήσεις, οι φόβοι και οι ανασφάλειες που βιώνουμε στη δυτική κοινωνία. Η προσέγγισή μας στη σοφία και τον πολιτισμό της αρχαίας Ανατολής, της Ιαπωνίας, της αρχαίας Κίνας, της Ινδίας είναι μία μεγάλη βοήθεια για μας εφόσον αυτοί οι λαοί της Ανατολής διατηρούν μέχρι σήμερα την ουσία της πνευματικότητας και της εσωτερικής ηρεμίας, που τόσο πολύ χρειαζόμαστε στη Δύση.
ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΗ η σύνθεση, η σύζευξη, ο συγκερασμός και η ποιοτική αναδιαμόρφωση των δημιουργικών στοιχείων Δύσης και Ασίας; Πολλές φορές η πραγματικότητα μας διαψεύδει, καθώς ο δρόμος της σύγκρουσης, αρχικά στο οικονομικό πεδίο, φαίνεται να είναι η νομοτελειακή επιλογή, αν και η πρόοδος επιβάλλει τη συναίνεση, την ισορροπία του συμβιβασμού με διακριτούς και οριοθετημένους ρόλους. Ο προσανατολισμός σε συναινετικές προσεγγίσεις μπορεί να αποτελέσει τον κυριαρχικό και θεμελιακό στόχο, χωρίς αυτό να σημαίνει επονείδιστους συμβιβασμούς, υποχωρήσεις και παραίτηση από επιδιώξεις και σκοπιμότητες. Άλλωστε, τίποτε δεν παραμένει αμετακίνητο, τα πράγματα αλλάζουν και η επικαιροποιημένη γνώση ανοίγει τον δρόμο σε επαναστατικούς μετασχηματισμούς, με διεργασίες οι οποίες διαρκώς συντελούνται, έστω και αν δεν είναι ορατές. Οι βράχοι με όρους Rosling μετακινούνται, τα δεδομένα αλλάζουν, μεταμορφώνονται και μετασχηματίζονται συνεχώς. Ήδη στο πλαίσιο των υπερεθνικών οικονομικών οργανισμών η συνύπαρξη αυτή και η συνεργασία υφίσταται και διαρκώς εντείνεται. Είναι δυνατόν να επικρατήσει σε πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο; Δεν το ξέρουμε. Όμως, οφείλουμε να το προσπαθήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις.
