Τoυ Γιώργου Λαγαρία, Chief Economist της Mazars
ΤΡΙΤΗ 3 Νοεμβρίου 1992, πρώτες πρωινές ώρες. Η μέρα που άλλαξε ο κόσμος. Ο πρόεδρος της Αμερικής, αδιαμφισβήτητο φαβορί όταν ξεκινούσε η κούρσα, κοιτούσε αποσβολωμένος την οθόνη της τηλεόρασης. Είχε χάσει αυτό που θεωρητικά δεν χανόταν. Την απόλυτη εξουσία.
ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ εκλογές του 1992 ήταν ένας σημαντικός σταθμός στην ανθρώπινη ιστορία. Από τη μια, ο εκλεγμένος πρόεδρος, Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος. Επί χρόνια διευθυντής της CIA, αντιπρόεδρος του Ρίγκαν και μετέπειτα πρόεδρος, νικητής του Ψυχρού Πολέμου, θριαμβευτής στο Ιράκ, μάστερ της γεωπολιτικής, ήδη δώδεκα χρόνια στην κυβέρνηση. Οι Δημοκρατικοί είχαν σχεδόν παραιτηθεί από τη διεκδίκηση, διαλέγοντας τον εν πολλοίς άγνωστο, καίτοι χαρισματικό, νεαρό κυβερνήτη του Άρκανσο, Γουίλιαμ Τζέφερσον «Μπιλ» Κλίντον στο ψηφοδέλτιο.
Ο ΕΝΑΣ, με τις δάφνες του παγκόσμιου νικητή. Ο άλλος, αναγκαστικά επικεντρώθηκε στα οικονομικά. «Είναι η οικονομία, ηλίθιε», έλεγε. Προς μεγάλη έκπληξη των αναλυτών, κέρδισε. Με τις στάχτες της Σοβιετικής Ένωσης ακόμα να καπνίζουν, οι Αμερικανοί τώρα ήθελαν κάποιον που να επικεντρωθεί στην οικονομία. Το μήνυμα ελήφθη, όχι μόνο στον Λευκό Οίκο, αλλά σε όλα τα κέντρα δύναμης. Ο φόβος του κομμουνισμού είχε καταλαγιάσει και η μετα σοβιετική εποχή της παγκοσμιοποίησης είχε αρχίσει.
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ άρχισε να καθοδηγεί τις πολιτικές αποφάσεις. Το ίντερνετ διαδόθηκε. Η Ρωσία άνοιξε τις πύλες της. Η Κίνα μπήκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Η Δύση τη διόρισε φτηνό κατασκευαστή αγαθών και την έβαλε στην καρδιά της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας. Οι δυτικές χώρες θα είχαν φτηνά ρούχα και τηλεοράσεις και η Κίνα θα είχε ανάπτυξη. Ακολούθησαν και άλλες. Ινδία, Βιετνάμ, Ινδονησία, ακόμα και Ρωσία.
Εμπορική συμφωνία με εμπορική συμφωνία, τα τείχη μεταξύ κρατών έπεφταν. Αυτός ήταν ο κόσμος στον οποίο μεγάλωσε η γενιά μου. Χωρίς σημαντικούς πολέμους, με την οικονομία και την τεχνολογία να οδηγούν τις εξελίξεις. Και τώρα έχει έρθει και η δική του σειρά να δύσει. Ο κύκλος παίρνει και πάλι στροφή.
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, τεχνολογική και οικονομική, πραγματοποιήθηκε πολύ γρήγορα και η δημιουργική κατά τα άλλα καταστροφή της άφησε πίσω ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Ίσως κάτι τέτοιο να ήταν πιο ανεκτό στην προηγούμενη μεγάλη βιομηχανική επανάσταση, αυτή του 19ου αιώνα, όταν ακόμα υπήρχαν μοναρχίες και οι εξαθλιωμένοι Βρετανοί αγρότες αναγκάζονταν να μπουν στον στρατό και να πολεμήσουν τον Ναπολέοντα για να ζήσουν. Αλλά ακόμα και αυτή γέννησε και τις επαναστάσεις του 1848 και τον Μαρξισμό. Η τεχνολογική και οικονομική παγκοσμιοποίηση σε δημοκρατικές πλέον κοινωνίες είναι δεδομένο ότι θα έφερνε πολύ μεγαλύτερες και άμεσες αναταραχές.
Η ΑΝΟΔΟΣ του Ντόναλντ Τραμπ, η συνέπεια μάλλον παρά η αιτία, σηματοδότησε το τέλος της Pax Americana. Ένα τέλος που είχε ήδη ξεκινήσει με την πτώση των Πύργων. Το σύστημα δοκιμάστηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και σημαδεύτηκε από την αυξανόμενη ένταση μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον. Η εισβολή στην Κριμαία είχε εξοστρακίσει τη Ρωσία από τα παγκόσμια φόρουμ από το 2014. Η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2016 ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα. Ο Τραμπ κήρυξε και επίσημα την αρχή των εμπορικών πολέμων. Αυτοί εντάθηκαν. Η πανδημία έγινε καταλύτης μεγαλύτερης γεωπολιτικής διάσπασης.
Η ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ διάσπαση, όρος που πλέον χρησιμοποιεί επίσημα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), αναγκαστικά ακολουθεί την πολιτική. Δεν είναι ακόμα, όμως, τόσο έντονη. O δείκτης «παγκοσμιοποίησης» του ΔΝΤ (σύνολο εμπορίου ως ποσοστό επί του ΑΕΠ) είναι σταθερός τα τελευταία χρόνια κοντά στο 55%. Ακόμα κι αν δεν υπήρχε η απο-παγκοσμιοποίηση, υπάρχουν κάποια φυσικά όρια στα οποία μπορεί να φτάσει το μερίδιο του εμπορίου στην ανάπτυξη.
Επίσης, ο δείκτης KoF Globalization Index δείχνει καθαρά ότι ενώ το παγκόσμιο εμπόριο είναι σταθερό στο υψηλότερο σημείο του εδώ και δέκα χρόνια, οι νομικοί δεσμοί μεταξύ κρατών μάλλον αυξήθηκαν κατά το ίδιο διάστημα. Γιατί; Γιατί οι εφοδιαστικές αλυσίδες που χρειάστηκαν 30 χρόνια για να χτιστούν δεν αλλάζουν αυθημερόν για τις επιταγές των πολιτικών ηγετών, ή ακόμα και για την ίδια τη λαϊκή βούληση, η οποία θέλει από τη μια κλειστά σύνορα και από την άλλη ίντερνετ, φτηνές υπηρεσίες και φτηνές τηλεοράσεις – λες και οι παγκόσμιοι κολοσσοί μπορούν να αναπτύσσονται με τους ίδιους ρυθμούς, αν αντιμετωπίζουν τελωνεία, περιορισμούς και γραφειοκρατία.
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ δεν είναι εύκολες. Η ανάπτυξη στη Δύση βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στη φτηνή Ανατολή. Όσο, όμως, ο ανατολικός καταναλωτής ξυπνάει και απαιτεί και αυτός περισσότερη ανάπτυξη, τόσο λιγότερη ευμάρεια μένει για τη Δύση. Όμως, είναι δεδομένο πως πλέον οι εσωτερικές πολιτικές επιλογές οδηγούν τις οικονομικές αποφάσεις, και όχι το αντίθετο. Οι ψηφοφόροι των δυτικών κυρίως κρατών, γιατί αυτοί επωφελούνται από την απο-παγκοσμιοποίηση, απαιτούν μεγαλύτερο ποσοστό στην ανάπτυξη. Οι ηγέτες τους υπόσχονται ακριβώς αυτό σε αντάλλαγμα με την εκλογή. «Η Αμερική Πρώτα». «Ας πάρουμε πίσω τον έλεγχο». «Εναλλακτική Για τη Γερμανία». «Εθνικό Μέτωπο».
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ρατσισμός. Η οικονομική πίτα δεν είναι ατελείωτη. Η έλλειψη συμφωνίας για το τι θα συνιστούσε δίκαιη μοιρασιά, έχει θέσει την Ανατολή και τη Δύση σε πορεία σύγκρουσης. Οι αποστάσεις ξαναμεγαλώνουν. Το ερώτημα δεν είναι αν πέθανε η οικονομική παγκοσμιοποίηση. Τα στοιχεία λένε ξεκάθαρα «όχι». Το ερώτημα είναι αν μπορεί να υπάρξει νέα παγκοσμιοποίηση, όπου τα θέλω των δυτικών και των ανατολικών καταναλωτών θα συνυπάρξουν σε μια νέα ισορροπία. Ή αν η σύγκρουση Δύσης και Ανατολής θα μετατραπεί σε αγώνα επικράτησης και επιβίωσης, δύο τελείως διαφορετικών φιλοσοφιών. Έως ότου δοθεί απάντηση σε αυτό, οι πολιτικές αποφάσεις θα οδηγούν την οικονομία, και όχι το αντίθετο.
