Τoυ Μιλτιάδη Νεκτάριου, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΟ Συνέδριο του Πανεπιστημίου Πειραιώς για το Δημογραφικό Πρόβλημα και τη Γήρανση του Πληθυσμού
στην Ελλάδα, που έγινε τον Νοέμβριο του 2023, παρουσιάσαμε μια συνολική στρατηγική για τη μεταναστευτική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα (Κεφάλαιο 5, στο βιβλίο Μ. Νεκτάριου, «Στρατηγική για τη Γήρανση του Πληθυσμού: Ελλάδα 2050», εκδόσεις Παπαζήση, 2023).
ΟΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΕΣ δημογραφικές εξελίξεις μέχρι το 2050 θα οδηγήσουν σε πρωτόγνωρες δημογραφικές ανακατατάξεις, με έντονες γεωπολιτικές, αλλά και κοινωνικές συνέπειες:
- Στην Αφρική θα ζει ένας στους πέντε κατοίκους του πλανήτη.
- Στην Ασία μέχρι τα μέσα του αιώνα οι άνω των 65 ετών θα είναι αριθμητικά ίσοι με τους κάτω των 15 ετών.
- Η Κίνα γερνά και το εργατικό δυναμικό της συρρικνώνεται.
- Στις ΗΠΑ αλλάζει η φυλετική σύνθεση του πληθυσμού. Στην επόμενη δεκαετία οι λευκοί δεν θα αποτελούν την πλειονότητα του αμερικανικού πληθυσμού.
- Η Ινδία θα γίνει η δημογραφική ηγέτιδα του κόσμου.
- Η Νιγηρία θα γίνει η τρίτη πληθυσμιακή δύναμη στον κόσμο, με πληθυσμό που θα ξεπερνά αυτόν της Ευρώπης.
- Η δημογραφική δύναμη της Ευρώπης περιορίζεται.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, διαπιστώθηκε ότι η ενίσχυση της γονιμότητας του πληθυσμού δεν επαρκεί για να ανακόψει τη μείωση του πληθυσμού. Η μετανάστευση είναι η μόνη παράμετρος που θα μπορούσε να συμβάλει στον μετριασμό της τάσης στο αμέσως επόμενο διάστημα.
Ωστόσο η εμπειρία της τελευταίας πενταετίας είναι και εδώ ενδεικτική. Σε αντίθεση με τις άλλες χώρες της Ε.Ε., στην Ελλάδα η συμβολή των μεταναστών είτε άμεσα, ως ροή (διαφορά εξόδων από εισόδους στη χώρα), είτε έμμεσα, ως φυσικό ισοζύγιο (διαφορά μεταξύ γεννήσεων και θανάτων αλλοδαπών), δεν επαρκεί για να αντισταθμίσει τη συρρίκνωση του ντόπιου πληθυσμού, κι έτσι ο πληθυσμός μειώνεται.
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ της μετανάστευσης θα ενταθεί νομοτελειακά στις επόμενες δεκαετίες όχι μόνο λόγω των πληθυσμιακών πιέσεων στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, αλλά και λόγω των αδήριτων αναγκών για εργατικά χέρια που υπάρχουν στον αναπτυγμένο κόσμο.
Επομένως, τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και κάθε χώρα ξεχωριστά πρέπει να αναπτύξουν μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική.
Βασική επιδίωξη της Ελλάδας πρέπει να είναι η υιοθέτηση από την Ε.Ε. της αρχής της αναλογικής προς τον πληθυσμό κάθε χώρας κατανομής των προσφύγων και μεταναστών που εισέρχονται στον ευρωπαϊκό γεωγραφικό χώρο.
Η ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ πρόταση που αναπτύξαμε ήταν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να πρωτοστατήσει σε μια πρωτοβουλία των αναπτυγμένων χωρών της Δύσης για τη διενέργεια μεγάλου όγκου επενδύσεων στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, και ιδιαίτερα στην Αφρική.
Η χρηματοδότηση των επενδύσεων μπορεί να γίνει από τα αποθεματικά των ταμείων συντάξεων του αναπτυγμένου κόσμου, με την προϋπόθεση ότι θα έχουν ήδη συναφθεί διεθνείς συμφωνίες για τον επαναπατρισμό των κερδών. Με τον τρόπο αυτό, αφενός, θα επιτευχθούν υψηλές αποδόσεις για τα αποθεματικά των ταμείων συντάξεων και, αφετέρου, θα αναπτυχθούν οι φτωχές χώρες του πλανήτη, με αποτέλεσμα τον μετριασμό των μεταναστευτικών ροών.
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡA την εθνική πολιτική για τη μετανάστευση, καθορίστηκαν οι εξής βασικοί άξονες:
α) συντάσσεται από τις Περιφέρειες σχετικό ετήσιο πρόγραμμα με τις απαιτούμενες θέσεις εργασίας, ανά τομέα της οικονομίας: τον αγροτικό τομέα, τον κατασκευαστικό τομέα, τον τομέα καθαριότητας, και τον τομέα φροντίδας ηλικιωμένων. Η Περιφέρεια είναι υπεύθυνη για την τήρηση των στοιχείων των μεταναστών καθώς και για τη διαχείριση αυτών (επιμόρφωση, ασφάλιση, εκπαίδευση παιδιών κ.λπ.),
β) η μετανάστευση ατόμων υψηλής ειδίκευσης είναι απαραίτητη για την κάλυψη των αναγκών της λειτουργίας της οικονομίας, με βάση τις απαιτήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, και
γ) η ασφάλεια των συνόρων αποτελεί βασικό άξονα χάραξης μεταναστευτικής πολιτικής, σε συνδυασμό με τη διαφύλαξη της εσωτερικής κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης.
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ αυτό, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πρωτοβουλία που ανέλαβε η Ιταλία, με τα επίσημα αποκαλυπτήρια από την Ιταλίδα πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι του Σχεδίου Ματέι για την Αφρική, το οποίο έχει πάρει το όνομά του από τον Ενρίκο Ματέι, ιδρυτή του ιταλικού δημόσιου πετρελαϊκού κολοσσού ENI, που προωθούσε τη δεκαετία του ’50 μια «συνεργατική» λογική προς ανάπτυξη των φυσικών πόρων των αφρικανικών χωρών.
ΣΤΟΧΕΥΣΗ του φιλόδοξου σχεδίου είναι να εδραιώσει την Ιταλία ως γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής για νέους δρόμους ενεργειακού εφοδιασμού και να τονώσει τις επενδύσεις στην αφρικανική ήπειρο ως μέσο ανάσχεσης των μεταναστευτικών ροών. Το σχέδιο θα χρηματοδοτηθεί αρχικά με 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ, μέρος των οποίων θα έχει τη μορφή δανείων, ενώ οι επενδύσεις θα επικεντρωθούν στους τομείς της ενέργειας, της γεωργίας, των υδάτων, της υγείας και της εκπαίδευσης.
ΑΡΧΗΓΟΙ κρατών και κυβερνήσεων 24 αφρικανικών χωρών, οι επικεφαλής των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. (Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Σαρλ Μισέλ και Ρομπέρτα Μέτσολα), εκπρόσωποι του ΟΗΕ και της Παγκόσμιας Τράπεζας παρέστησαν στη Σύνοδο Κορυφής Αφρικής – Ιταλίας που διοργάνωσε η Μελόνι την περασμένη Δευτέρα (29/1/2024) στη Ρώμη, σηματοδοτώντας την εκκίνηση της ιταλικής προεδρίας της G7.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ στην ελληνική κυβέρνηση να στηρίξει την πρωτοβουλία της Ιταλίας και να πρωτοστατήσει στην εκπόνηση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής για τη διενέργεια μεγάλου όγκου επενδύσεων στην Αφρική, με στόχο την ανάπτυξη των χωρών της ηπείρου αυτής. Για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων αυτών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μέρος των τεραστίων αποθεματικών των Κεφαλαιοποιητικών Ταμείων Συντάξεων των ευρωπαϊκών χωρών, τα οποία ανέρχονται σε 3,2 τρισεκατομμύρια ευρώ. Με αναμενόμενα αποτελέσματα:
α) την ανάπτυξη των αφρικανικών χωρών και, επομένως, τον δραστικό περιορισμό της μετανάστευσης προς την Ευρώπη, και
β) την επίτευξη υψηλών αποδόσεων στα αποθεματικά των Ταμείων, προς όφελος των Ευρωπαίων συνταξιούχων.
