Των Ηλία Καραγιάννη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο George Washington των ΗΠΑ και Αντώνη Αγγελάκη, επιστημονικού στελέχους του ΙΜΕ/ΓΣΕΒΕΕ
Η ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ των οικοσυστημάτων καινοτομίας αποτελεί μια πολυσύνθετη διαδικασία, η οποία συσχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα ποσοτικών και ποιοτικών παραμέτρων, ενώ απαιτεί μακροπρόθεσμο και συντονισμένο σχεδιασμό σε επίπεδο τεχνολογικών πολιτικών και πολιτικών καινοτομίας.
Συνιστά κοινή παραδοχή ότι το οικοσύστημα υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα διανύει μια περίοδο συστηματικής και σταθερής ανάπτυξης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επέκταση του εγχώριου τεχνολογικού οικοσυστήματος εδράζεται κατ’ αρχάς σε εξαιρετικά υψηλό βαθμό στον κρίσιμο και καταλυτικό ρόλο των ελληνικών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων τα οποία αναπτύσσουν διεθνή επιστημονική δραστηριότητα, στη συγκρότηση διεθνώς διασυνδεδεμένων ερευνητικών υποδομών μεγάλης κλίμακας σε καίρια τεχνολογικά πεδία αιχμής (π.χ., επιστήμη υπολογιστών, επιστήμες υγείας, μικροηλεκτρονική, φωτονική, οπτικές επικοινωνίες, διαστημικές τεχνολογίες, νέες μορφές παραγωγής ενέργειας), καθώς και στη συνεχή ανάπτυξη υψηλά εξειδικευμένου ανθρώπινου επιστημονικού δυναμικού και επιστημονικών ομάδων με διεθνή επιστημονικό αντίκτυπο.
ΕΝ ΠΡΩΤΟΙΣ, η αναβάθμιση του συστήματος καινοτομίας αποτυπώνεται ποσοτικά στους σχετικούς δείκτες μέτρησης καινοτομίας. Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ, 2023), οι συνολικές δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα το 2022 ανέρχονται σε 3.084,82 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας αύξηση κατά 438,37 εκατ. ευρώ (αύξηση 16,6% από το 2021). Κατ’ επέκταση, ο δείκτης «Ένταση Ε&Α» (δαπάνες Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ) διαμορφώθηκε σε 1,49% (2022), από 1,46% το 2021 (14η θέση σε επίπεδο Ε.Ε.-27).
ΚΑΤΑ δεύτερον, η σταδιακή, αλλά συνεχής αναβάθμιση του τεχνολογικού οικοσυστήματος της χώρας συνδέεται άμεσα με την ανάδυση και σταδιακή διεύρυνση τεχνολογικών τομέων σε εγχώριο επίπεδο μέσα από εγκαθιδρυμένες επιχειρήσεις που παράγουν ή ενσωματώνουν τεχνολογικά προϊόντα ή υπηρεσίες, καθώς και μέσα από την ανάπτυξη νεοφυών επιχειρήσεων και τεχνοβλαστών (spin-offs).
Το τμήμα των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας αποτελεί ακόμη ένα μικρό μέρος του συνόλου των κλάδων της ελληνικής οικονομίας, ενώ το ποσοστό των προϊόντων υψηλής τεχνολογικής έντασης στο σύνολο των εξαγωγών παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα.
Εντούτοις, από τη μελέτη των σχετικών στοιχείων συμπεραίνεται ότι οι επιχειρήσεις με δραστηριότητα υψηλής τεχνολογικής έντασης αυξάνονται σε σταθερό ρυθμό, επεκτείνονται θεματικά σε νέα τεχνολογικά πεδία, καθώς επίσης διευρύνουν το γεωγραφικό φάσμα αναφοράς σε νέες αγορές μέσα από τη συμμετοχή τους σε διεθνείς αλυσίδες αξίας.
ΣΥΜΦΩΝΑ με τα πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (SME Performance Review 2023), στην Ελλάδα αναδεικνύονται τα εξής ενδεικτικά συγκεντρωτικά δεδομένα:
- Στον τομέα της μεταποίησης καταγράφονται 577 επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας για το 2023 με εξαιρετικά υψηλή συγκέντρωση επιχειρήσεων στις κατηγορίες «Παραγωγή βασικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών σκευασμάτων» (Γ21) και «Κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών, ηλεκτρονικών και οπτικών προϊόντων» (Γ26), ενώ 62.350 επιχειρήσεις καταγράφονται στο σύνολο του τομέα της μεταποίησης (συμπεριλαμβανομένων των κατηγοριών χαμηλής, μέσης – χαμηλής και μέσης – υψηλής τεχνολογικής έντασης).
- Στον τομέα των «Υπηρεσιών έντασης γνώσης» και δη στην υποκατηγορία «Υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας» καταγράφονται 23.876 επιχειρήσεις, αριθμός ιδιαίτερα αυξημένος εν σχέσει με το έτος 2013 (12.355 επιχειρήσεις).
ΕΞΙΣΟΥ σημαντική με την ποσοτική αποτύπωση των τάσεων στο πεδίο της υψηλής τεχνολογίας, κρίνεται ωστόσο και η τεχνολογική σύνθεση των θεματικών περιοχών. Ενδεικτικά, στην επίσημη ψηφιακή πύλη για τις νεοφυείς επιχειρήσεις Elevate Greece καταγράφονται 793 νεοφυείς επιχειρήσεις και τεχνοβλαστοί (στοιχεία: Νοέμβριος 2023). Είναι, δε, αξιοσημείωτο ότι σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων δραστηριοποιούνται σε κρίσιμα και πολυσύνθετα τεχνολογικά πεδία (deep tech), όπως αισθητήρες (sensors), ρομποτικά συστήματα, Τεχνητή Νοημοσύνη, προσθετική κατασκευή (3D printing), επιστήμες υγείας και βιοτεχνολογία, drones και Διαδίκτυο των Πραγμάτων.
ΒΕΒΑΙΩΣ, πέρα από την ποσοτική επέκταση και την ποιοτική διεύρυνση, επί αυτών των παραμέτρων αξίζει να εξεταστεί και μια τρίτη σημαντική διάσταση σχετικά με την πορεία προς την τεχνολογική αναβάθμιση μιας οικονομίας. Η διάσταση αυτή συνοψίζεται στην ανάγκη δημιουργίας ενδογενών τεχνολογικών διασυνδέσεων και προηγμένων οικοσυστημάτων τεχνολογικής έντασης. Είναι γεγονός ότι η σημασία περαιτέρω ενίσχυσης του τεχνολογικού οικοσυστήματος είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη διαμόρφωση εγχώριων παραγωγικών ικανοτήτων σε κρίσιμες τεχνολογικές περιοχές, ενώ παράλληλα συνεισφέρει καίρια σε επίπεδο παραγωγικότητας, θέσεων εργασίας, παραγωγής προστιθέμενης αξίας και τεχνογνωσίας.
EΝΤΟΥΤΟΙΣ, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη διαχρονική θετική συσχέτιση και τον βαθμό εξάρτησης μεταξύ τεχνολογικού μετασχηματισμού και εισαγωγών τεχνολογικών συντελεστών σε μεγάλο αριθμό εγχώριων κλάδων, γίνεται αντιληπτό ότι η οικοδόμηση εγχώριων τεχνολογικών οικοσυστημάτων συνιστά θεμελιώδη παράμετρο διαμόρφωσης περισσότερο ολοκληρωμένων, ενσωματωμένων και ενδογενών αλυσίδων καινοτομίας σε εγχώριο επίπεδο.
Σε ένα διεθνές τεχνολογικό και οικονομικό περιβάλλον με συνεχείς, δομικές και ασύμμετρες μετατοπίσεις και διαταραχές σε όρους εφοδιαστικών και παραγωγικών αλυσίδων, η δημιουργία εγχώριων τεχνολογικών οικοσυστημάτων και «τεχνολογικών νησίδων υψηλής εξειδίκευσης» αποκτάει ιδιαίτερη σημασία για την παραγωγική επάρκεια, την τεχνολογική εμβάθυνση και την ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας.
ΟΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ διττής χρήσης (dual use) αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προς εξέταση. Η πραγματοποίηση προηγμένων δραστηριοτήτων τεχνολογικής έντασης και προγραμμάτων ανάπτυξης τεχνολογιών αιχμής που υλοποιούνται σε ακαδημαϊκά/ερευνητικά εργαστήρια και τεχνολογικές επιχειρήσεις σε επίπεδο τεχνολογιών διττής χρήσης, συνεισφέρει ήδη καθοριστικά στην ανάπτυξη προηγμένων τεχνολογικών συστημάτων (π.χ., drones, εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης, οπτικές τεχνολογίες και αισθητήρες) σε ένα ευρύ φάσμα πεδίων εφαρμογής (π.χ., διαστημική βιομηχανία, αμυντική βιομηχανία, προηγμένη μεταποίηση, ναυτιλία και μεταφορές, αγροδιατροφική παραγωγή και γεωργία ακριβείας, παραγωγή, αποθήκευση και μεταφορά ενέργειας, περιβάλλον και συστήματα παρακολούθησης, επιστήμες υγείας).
Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ, εμβάθυνση και διεύρυνση του τεχνολογικού οικοσυστήματος, μέσα από ένα υποστηρικτικό μίγμα πολιτικών καινοτομίας με ευρύ πλαίσιο συνδυασμού εργαλείων (π.χ., επιχορηγήσεις σε τεχνολογικά πεδία αιχμής, νέες μορφές στοχευμένης χρηματοδότησης, φορολογικά κίνητρα, υποδομές, δημόσιες συμβάσεις, κόμβοι καινοτομίας και κέντρα ικανοτήτων, φορείς καινοτομίας), αποτελεί βασική συνθήκη τεχνολογικής αναβάθμισης, αλλά και παραγωγικής εξειδίκευσης της ελληνικής οικονομίας, με όρους τεχνολογικής επάρκειας σε κρίσιμες τεχνολογικές περιοχές και σε βάθος χρόνου. Η ολοκληρωμένη αξιοποίηση του ευρύτερου «τεχνολογικού κύματος», εντός του οποίου εισέρχεται ολοένα και περισσότερο η διεθνής οικονομία, προϋποθέτει τόσο την εντατικοποιημένη ενσωμάτωση τεχνολογικών συντελεστών όσο και πρωτίστως την παραγωγή εξειδικευμένων τεχνολογικών προϊόντων, λύσεων και εφαρμογών σε τεχνολογικές νησίδες υψηλής εξειδίκευσης μέσω της ενεργού κινητοποίησης και αναδιάταξης της εγχώριας παραγωγικής βάσης.
