Του Ηλία Καραγιάννη, Professor, George Washington University, USA και του Αντώνη Αγγελάκη, επιστημονικού στελέχους του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ
Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ αλλαγή αποτελεί τον νέο παράγοντα σοβαρής διαταραχής για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα στις επόμενες δεκαετίες. Οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αυξάνονται συνεχώς, με ασύμμετρες και συνεχείς αυξήσεις που προκύπτουν, μεταξύ άλλων, από τη μη βιώσιμη χρήση ενέργειας, τη μη ορθολογική χρήση γης, καθώς και τα πρότυπα κατανάλωσης και παραγωγής.
Η δραματική επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής αυξάνει σταθερά τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη, προκαλώντας συχνότερες και εντονότερες ακραίες συνθήκες και καταστροφικά φαινόμενα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κλιματική κρίση προκαλούν δυσμενείς μεταβολές στη βιοποικιλότητα μέσω της υποβάθμισης των oικοσυστημάτων που συνδέεται με την εντατικοποίηση της ρύπανσης του εδάφους, του αέρα και των υδατικών πόρων, ενώ παράλληλα τροφοδοτούν εκτεταμένες περιόδους ξηρασίας, θερμότερους ωκεανούς και καταιγίδες.
Πέραν τούτων, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις προφανώς επεκτείνονται ραγδαία σε όλους τους οικονομικούς και παραγωγικούς τομείς, όπως τον αγροδιατροφικό τομέα, τη μεταποίηση, το εμπόριο, τις μεταφορές, τις κατασκευές και τον τουρισμό.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ της κλιματικής μεταβολής συνδέεται τόσο με την τεχνολογική όσο και με τη θεσμική και επιχειρησιακή διάσταση. Αφενός, οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν νέα περιθώρια για την προώθηση της απανθρακοποίησης. Η προώθηση προηγμένων τεχνολογικών λύσεων προς την κατεύθυνση της καθαρής ενέργειας, των νέων «πράσινων τεχνολογιών» και των τεχνολογικών συστημάτων μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών άνθρακα αποτελεί τον κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα ενεργειών αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.
Αφετέρου, σημαντική παράμετρος συνιστά το γεγονός ότι οι νέες πράσινες τεχνολογίες χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα υψηλό βαθμό τεχνολογικής και λειτουργικής συμπληρωματικότητας. Κατ’ επέκταση, η ανάπτυξη σύγχρονων θεσμικών και επιχειρησιακών οικοσυστημάτων συνεργασίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο μπορεί να συμβάλει στην επιτάχυνση των διαδικασιών ανάπτυξης, κλιμάκωσης και εφαρμογής/διάχυσης των νέων διαθέσιμων λύσεων.
Είναι γεγονός, συνεπώς, ότι η μετεξέλιξη και προσαρμογή των συστημάτων τεχνολογικής καινοτομίας μπορεί να δημιουργήσει νέες προοπτικές ως προς τον περιορισμό των εκπομπών αεριών θερμοκηπίου και την επίλυση θεμάτων σε επίπεδο ανάπτυξης νέων διαθέσιμων τεχνολογικών λύσεων (π.χ., τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, προηγμένα συστήματα παραγωγής τροφίμων), αλλά και σε επίπεδο αποτελεσματικής και διευρυμένης ενσωμάτωσής τους σε παραγωγικές και κοινωνικές δραστηριότητες στο ευρύτερο δυνατό φάσμα (π.χ., πολίτες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, παραγωγικά οικοσυστήματα).
Η αλληλεπίδραση και ο βαθμός συνέργειας μεταξύ των τεχνολογικών και παραγωγικών οικοσυστημάτων και των συντελεστών τους, ωστόσο, αποτελεί εξαιρετικά κρίσιμο συμπληρωματικό παράγοντα που επηρεάζει άμεσα τον βαθμό ανάπτυξης και ενσωμάτωσης των νέων πράσινων τεχνολογιών (π.χ., ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έξυπνα δίκτυα και αποθήκευση ενέργειας/συσσωρευτές).
ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ, η πλευρά της αποτελεσματικής και ευρείας διάχυσης τεχνολογιών είναι απολύτως κρίσιμη και συνδέεται με τη σημασία νέων ανατρεπτικών και συνεργατικών επιχειρησιακών μοντέλων αξιοποίησης, νέων εργαλείων χρηματοδότησης και επενδύσεων, συμπληρωματικών υποδομών και εποικοδόμησης νέων δεξιοτήτων.
Σημαντική παράμετρος ως προς τη διαδικασία της τεχνολογικής διάχυσης συνιστά επίσης και ο περιορισμός της τεχνολογικής και εμπορικής αβεβαιότητας, καθώς και ο περιορισμός του «κόστους μετάβασης» σε σύγχρονα τεχνολογικά συστήματα, μέσω διαμόρφωσης δομών κινήτρων και δίκαιης κατανομής των επιβαρύνσεων, στο πλαίσιο ολοκληρωμένων οικοσυστημάτων καινοτομίας.
Σε συνάρτηση με τις παραπάνω διαστάσεις, η έννοια της «πενταπλής έλικας καινοτομίας» (quintuple innovation helix framework) αποτελεί θεμελιώδη διάσταση ως προς την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η δομημένη συνεργασία μεταξύ κράτους, πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, επιχειρήσεων ως τεχνολογικών παρόχων, αλλά και ως τελικών χρηστών τεχνολογικών λύσεων, χρηματοδοτικών φορέων, καθώς και κοινωνίας των πολιτών αποτελεί έναν μηχανισμό εντατικοποίησης της συνεργασίας σε επίπεδο ανάπτυξης και εφαρμογής νέων τεχνολογικών λύσεων.
Συν τοις άλλοις, η δομημένη και συστηματική διαδικασία συνεχούς ανίχνευσης και εντοπισμού «προκλήσεων» και κρίσιμων προβλημάτων προς επίλυση σε επίπεδο κοινωνίας και οικονομίας απαιτείται να αποτελέσει δομική λειτουργία των οικοσυστημάτων καινοτομίας.
Ως εκ τούτου, οι αναδυόμενες προκλήσεις απαιτούν αναδιαμορφωμένες δομές εργαλείων και εποικοδόμηση θεσμών διακυβέρνησης καινοτομίας που θα καταστήσουν εφικτή την αντιμετώπιση σύνθετων και ασύμμετρων προβλημάτων και θα βασιστούν σε αρχές συμπεριληπτικότητας, πολυμερούς συνεργασίας, ολοκληρωμένων τεχνολογικών συστημάτων (και λύσεων) προσανατολισμένων σε εντοπισμένα προβλήματα, καθώς και μέτρων πολιτικής προσαρμοσμένων σε αναγνωρισμένες ανάγκες, προτεραιότητες και οριοθετημένα θεματικά πεδία παρέμβασης (π.χ., τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, τεχνολογίες υδρογόνου, τεχνολογίες δέσμευσης άνθρακα, βιοκαύσιμα νέας γενιάς, νέες αλυσίδες εφοδιασμού και έξυπνα δίκτυα, τεχνολογίες υδρογόνου, πράσινες βιομηχανικές διεργασίες).
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ νέων μορφών ανοικτής διακυβέρνησης καινοτομίας με την αξιοποίηση νέων εργαλείων και αναδιαμορφωμένων πολιτικών καινοτομίας (π.χ., συνεργατικοί κόμβοι καινοτομίας, ανοικτά εργαστήρια, επιστήμη των πολιτών, πειραματικές εργαστηριακές υποδομές και κέντρα δοκιμών/ testbeds, εργαστήρια συν-ανάπτυξης τεχνικών λύσεων τύπου hackathon) μπορεί να ενισχύσει τις θεσμικές και επιχειρησιακές ικανότητες βιώσιμου μετασχηματισμού των κοινωνικών και παραγωγικών οικοσυστημάτων.
