Των Γαβριήλ Αμίτση, καθηγητή Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας, διευθυντή του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, και Απόστολου Παπατόλια, ειδικού συμβούλου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO), διευθυντή του Διοικητικού Επιμελητηρίου Ελλάδας – Ομίλου Διοικητικών Επιστημών
ΚΑΘΩΣ πλησιάζει η δεύτερη Κυριακή των αυτοδιοικητικών εκλογών του Οκτωβρίου, αποκτά και στη χώρα μας ιδιαίτερη επικαιρότητα η -παγκόσμια πλέον- συζήτηση για τα συμμετοχικά (εθνικά, περιφερειακά ή τοπικά) υποδείγματα πρόληψης και διαχείρισης των νέων προκλήσεων της κλιματικής κρίσης. Η αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για την επίδραση του περιβάλλοντος σε βασικούς οικονομικούς και κοινωνικούς θεσμούς πρέπει να προσεγγισθεί υπό το φως μιας θεμελιώδους παραδοχής: η αδράνεια απέναντι στις νέες εστίες περιβαλλοντικής διακινδύνευσης μπορεί να αποβεί καταστροφική για την ασφάλεια των πολιτών, τη δημόσια υγεία, τη λειτουργία των βασικών υποδομών, την απόδοση συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας (πρωτογενής τομέας, βιομηχανία, τουρισμός), καθώς και τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.
ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ στη Θεσσαλία αποτελούν τον θλιβερό επίλογο μιας σειράς ακραίων φαινομένων που έπληξαν την Ελλάδα το καλοκαίρι του 2023. Με τον πιο πολυήμερο καύσωνα της ιστορίας της, τη μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά της Ευρώπης στα δάση του Έβρου και τις πλημμύρες της Θεσσαλίας επιβεβαιώθηκε δραματικά (και) στην ελληνική επικράτεια η διαπίστωση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ ότι «το κλίμα μας καταρρέει πιο γρήγορα από τη δυνατότητά μας να διαχειρισθούμε την κατάρρευσή του». Αυτό το ιδιότυπο «crash test» ανέδειξε, επιπλέον, με τον πλέον εκκωφαντικό τρόπο τις σημαντικές προκλήσεις για μια πιο αποτελεσματική και βιώσιμη διαχείριση των ολοένα εντεινόμενων κινδύνων και καταστροφών από την πλευρά της πολιτείας.
ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ αυτό, η περίπτωση της Θεσσαλίας προσφέρει σήμερα μια μοναδική «στρατηγική ευκαιρία» αφενός να απεγκλωβισθούν οι δημόσιες πολιτικές από το ισχύον μονοδιάστατο πρότυπο περιφερειακής ανάπτυξης, με τη χαμηλή κατά κανόνα ποιότητα των παραγωγικών και κοινωνικών επενδύσεων, και αφετέρου να εισαχθούν στον δημόσιο διάλογο νέα μοντέλα αναπτυξιακής ανασυγκρότησης των περιοχών που πλήττονται από φυσικές καταστροφές με έντονο κοινωνικό αντίκτυπο.
Ειδικότερα, η αναζωογόνηση της Περιφέρειας Θεσσαλίας επιβάλλει την άμεση προώθηση ενός ολοκληρωμένου Υποδείγματος Δίκαιης Ανασυγκρότησης και Κοινωνικής Μετάβασης (Just Reconstruction and Social Transition Paradigm), που θα κωδικοποιεί τους βασικούς άξονες μιας πολυεπίπεδης δημόσιας παρέμβασης για τον τεκμηριωμένο σχεδιασμό και την αποτελεσματική υλοποίηση δράσεων αποκατάστασης-ανασυγκρότησης, με έμφαση στη διαφύλαξη του οικονομικού / κοινωνικού ιστού των Περιοχών Αναφοράς.
Το προφίλ και η εσωτερική αρχιτεκτονική του νέου Υποδείγματος θα εξειδικευθούν με την εκπόνηση ενός πολυεπίπεδου Μακροχρόνιου Σχεδίου Οικονομικής, Περιβαλλοντικής και Κοινωνικής Ανασυγκρότησης της Θεσσαλίας, το οποίο δεν θα μεταφέρει απλώς διεθνείς «καλές πρακτικές» για να αξιοποιήσει πηγές εξωτερικής χρηματοδότησης, αλλά θα προσαρμόζεται δυναμικά στις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας και της κοινωνίας των πολιτών, χρησιμοποιώντας τεχνικές κοινωνικής καινοτομίας και μέτρησης του κοινωνικού αντίκτυπου.
ΕΝΑ ΤΕΤΟΙΟ Σχέδιο Ανασυγκρότησης της Θεσσαλίας θα μπορούσε να επικεντρωθεί σε πέντε βασικούς Άξονες Παρέμβασης:
ΑΞΟΝΑΣ 1 – Αποκατάσταση των αγροτικών εδαφών με αλλαγές στις χρήσεις γης (κατοικίας ή παραγωγής) και γεωγραφική ανακατανομή των οικονομικών δραστηριοτήτων, με κριτήριο τον εντοπισμό των «ευάλωτων σημείων» στις καταστροφές.
ΑΞΟΝΑΣ 2 – Ενίσχυση της φυσικής προστασίας από καταστροφές (δράσεις ενίσχυσης δασών και φυσικών ροών, αναμόρφωσης των εδαφών, αποθήκευσης νερού), που θα συνδυάζεται με τον τεκμηριωμένο προγραμματισμό των αντιπλημμυρικών έργων.
ΑΞΟΝΑΣ 3 – Αποκατάσταση των υποδομών που αποδείχθηκαν ευάλωτες και σχεδιασμός νέων (redesign), κατάλληλα προσαρμοσμένων στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής.
ΑΞΟΝΑΣ 4 – Διαφύλαξη και αναβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού ιστού της Περιφέρειας, με στόχο την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών στις τοπικές αγορές εργασίας, τα τοπικά οικοσυστήματα κοινωνικής οικονομίας, αλλά και τους ίδιους τους κατοίκους (με έμφαση σε εκείνους που θα βρεθούν ξαφνικά αντιμέτωποι για πρώτη φορά με τους κινδύνους της φτώχειας, της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού).
ΑΞΟΝΑΣ 5 – Εφαρμογή ενός νέου μοντέλου διοίκησης και συντονισμού των δράσεων ανασυγκρότησης, με βάση τις αρχές της «πολυεπίπεδης διακυβέρνησης» και τα σύγχρονα εργαλεία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και διαχείρισης κρίσεων (Real-time Systems λήψης αποφάσεων, όπως η Διοίκηση «Στρατηγικών Θεμάτων», «Αδύναμων Σημάτων» και «Στρατηγικών Εκπλήξεων»).
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ της Θεσσαλίας αξίζει να προσεγγισθεί ως μια «ευκαιρία κατωφλίου» (η κρίση ως ευκαιρία) για την εφαρμογή ενός νέου Υποδείγματος Δίκαιης Ανασυγκρότησης και Κοινωνικής Μετάβασης. Η «επόμενη μέρα» δεν μπορεί να ταυτίζεται με την επιστροφή στο παλιό αναπτυξιακό ή οργανωσιακό πρότυπο, εν είδει μιας απλής «αποκατάστασης» των ζημιών και της επαναφοράς στην πρότερη κατάσταση. Η Θεσσαλία πρέπει να εξελιχθεί σε ένα πανευρωπαϊκό «εργαστήριο των μεταρρυθμίσεων του μέλλοντος» και η αποκατάστασή της να σηματοδοτήσει τη μετάβαση σε ένα διαφορετικό μοντέλο περιφερειακής ανάπτυξης και διακυβέρνησης, είτε πρόκειται για τον σχεδιασμό των υποδομών, είτε για την αναδιάρθρωση της αγροτικής παραγωγής, είτε για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. Χωρίς ένα Ολιστικό Σχέδιο «διοίκησης των προκλήσεων της καταστροφής», ως νέο παράδειγμα περιφερειακής πολιτικής προσαρμοσμένης στην κλιματική κρίση, ο οικονομικός και κοινωνικός ιστός της Θεσσαλίας δεν θα κατορθώσει να ανασυγκροτηθεί με όρους βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης.
ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ: εάν χαθεί το «στοίχημα» της Θεσσαλίας, δεν θα πληγεί απλώς το επίπεδο ευημερίας των κατοίκων της περιοχής αλλά θα υποστεί σημαντικές ρωγμές και το διεθνές προφίλ της χώρας μας. Ας προσέξουμε διπλά λοιπόν…
