Του Γιώργου Ατσαλάκη, οικονομολόγου, αναπληρωτή καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης,
Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
ΣΤΟΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Πεκίνου η διεθνής υπεροχή του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος και νομίσματος των διεθνών συναλλαγών δίνει αναμφισβήτητα πλεονέκτημα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γύρω στα 1920 το δολάριο προτιμήθηκε ως το κύριο παγκόσμιο νόμισμα σε σχέση με τη στερλίνα.
Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ «εμπειρικός κανόνας» για τις κεντρικές τράπεζες είναι ότι πρέπει να διατηρούν αρκετά συναλλαγματικά αποθέματα για να καλύψουν περίπου τρεις μήνες από τις εισαγωγές της χώρας τους ή όλα τα βραχυπρόθεσμα χρέη της. Τα αποθεματικά νομίσματα, υπό αυτήν την προοπτική, είναι ένα ταμείο για έκτακτες καταστάσεις, για να διασφαλιστεί ότι μια οικονομία μπορεί να συνεχίσει να συναλλάσσεται και να αποφύγει τη χρεοκοπία εάν υπάρξει κάποια κρίση.
ΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ υποχώρησης του δολαρίου στις συναλλαγές υπέρ του κινεζικού νομίσματος είναι πολλά τους τελευταίους μήνες. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) έκαναν σύμβαση εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Κίνα σε γιουάν. Η Σαουδική Αραβία και το Ιράκ θέλουν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Η Βραζιλία και στη συνέχεια η Αργεντινή ανακοίνωσαν ότι στο εξής θα πληρώνουν για τις αγορές τους από την Κίνα σε γιουάν και όχι σε δολάρια. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές μέχρι τώρα, αλλά προκάλεσαν την ανησυχία ορισμένων ηγετών χωρών ότι η κατοχή περιουσιακών στοιχείων χρέους σε δολάρια θα μπορούσε να είναι επικίνδυνη.
ΤΟ ΔΟΛΑΡΙΟ ΗΠΑ είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο νόμισμα, το οποίο οι χώρες το χρησιμοποιούν ως αποθεματικό νόμισμα, όχι επειδή οι ΗΠΑ τις αναγκάζουν να το χρησιμοποιούν, αλλά επειδή οι ΗΠΑ έχουν τις βαθύτερες και πιο ευέλικτες χρηματοπιστωτικές αγορές, την πιο σαφή και διαφανή εταιρική διακυβέρνηση, τη μικρότερη διάκριση μεταξύ εγχώριων κατοίκων και αλλοδαπών και έχουν ένα ελεύθερο και δημοκρατικό σύστημα διοίκησης της χώρας τους. Δηλαδή έχουν την ευρωστία να παρέχουν όσα δολάρια τους ζητηθούν από τις άλλες χώρες ώστε να μην ανατιμάται σημαντικά το δολάριο. Για να ανταγωνιστεί ένα άλλο νόμισμα με το δολάριο ΗΠΑ, η εγχώρια οικονομία του θα πρέπει να έχει αναπτύξει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
ΣΗΜΕΡΑ το κυριότερο αποθεματικό νόμισμα είναι το δολάριο ΗΠΑ με 58,38%, ακολουθούν το ευρώ με 20,48%, το γιεν με 5,50%, η στερλίνα Αγγλίας με 4,94%, το γιουάν 2,69% κ.λπ. Τα τελευταία 20 χρόνια η χρήση του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος μειώθηκε από το 70% περίπου στο 58,38%. Η μείωση έγινε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου όπου η επάρκεια των αποθεματικών βελτιωνόταν. Αυτό δεν υποδηλώνει έλλειψη εμπιστοσύνης στο δολάριο. Σημαίνει απλώς ότι οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν περισσότερες επιλογές. Για παράδειγμα, η Κίνα άρχισε να μειώνει το μερίδιο των συναλλαγματικών διαθεσίμων σε δολάρια από το 2005 και από το 2013 οι επενδύσεις στους «Δρόμους του Μεταξιού» επέτρεψαν στην Κίνα να διαφοροποιήσει τα αποθέματά της σε πολλές χώρες του κόσμου. Κάτι παρόμοιο κάνει και η Σαουδική Αραβία, και άλλες χώρες.
ΣΥΝΕΧΩΣ εμφανίζονται χώρες που προσπαθούν να παρακάμψουν το δολάριο, όπως πρόσφατα οι χώρες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική), αναζητώντας ένα εναλλακτικό νόμισμα. Μεταξύ των χωρών των BRICS δεν υπάρχει καμία ιδιαίτερη συνδετική σχέση ή ένωση. Η Ρωσία, η Νότια Αφρική και η Βραζιλία είναι πολύ μικρές οικονομίες μπροστά στην Κίνα και την Ινδία. Είναι προφανές ότι η Ινδία δεν θα ήθελε να δώσει την εξουσία του νομίσματος στην Κίνα, καθώς δεν έχουν και τόσο καλές σχέσεις. Από τις χώρες αυτές μόνο η Κίνα έχει σημασία για το τι πράγματι μπορεί να κάνει με το νόμισμά της. Η Κίνα αποτελεί το 72% του ΑΕΠ των BRICS, το 80% της ανάπτυξης των BRICS και παράγει το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών πλεονασμάτων.
ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ που η Κίνα συσσωρεύσει μεγάλα αποθέματα σε ευρώ αντί για αποθέματα σε δολάρια ΗΠΑ, το ευρώ θα ανατιμηθεί, πράγμα που θα οδηγήσει σε μείωση των εξαγωγών της Ε.Ε., λόγω του ακριβού ευρώ. Για να αποφύγει την ανατίμηση του ευρώ, θα πρέπει η Ε.Ε. να συσσωρεύσει δολάρια για να ισορροπήσει τη ζήτηση ευρώ από την Κίνα. Αυτό σημαίνει ότι τα δολάρια που δεν αγοράζει η Κίνα θα τα αγοράζει Ε.Ε. Επίσης η Κίνα δεν μπορεί να κάνει το νόμισμά της αποθεματικό και να παίξει τον ρόλο του δολαρίου, διότι αυτό θα απαιτούσε από την Κίνα να επιτρέπει στους ανθρώπους να εμπορεύονται ελεύθερα το γιουάν. Τώρα επί του παρόντος η Κίνα δεν αφήνει την ελεύθερη κυκλοφορία του, επειδή θέλει να κρατά το νόμισμά της υποτιμημένο για να είναι φθηνές οι εξαγωγές της.
ΕΙΝΑΙ σαφές ότι η Κίνα δεν επιθυμεί να εγκαταλείψει κανέναν από του κεφαλαιακούς ελέγχους για να γίνει αποθεματικό νόμισμα, ακόμη και για τις χώρες BRICS. Ένα κοινό νόμισμα BRICS θα ήταν βαθιά ελαττωματικό λόγω του γεγονότος ότι όλες οι εμπλεκόμενες χώρες, επειδή έχουν εμπορικά πλεονάσματα, πρέπει να επενδύσουν σε άλλα αποθεματικά νομίσματα. Στην προσπάθεια για να αμφισβητηθεί το δολάριο ΗΠΑ, τα μέλη των BRICS απλώς θα αύξαναν την ήδη σημαντική εξάρτησή τους από την Κίνα.
ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ από τις χώρες που διαμαρτύρονται για την κυριαρχία του δολαρίου έχουν κεφαλαιακούς ελέγχους (capital controls) σε ισχύ, που αποσκοπούν τόσο στην αποτροπή των ξένων από την αγορά ομολόγων τους όσο και στην αποτροπή της φυγής των κεφαλαίων από τη χώρα τους.
