Οι αλλεπάλληλες κρίσεις έχουν αναδείξει την ανάγκη προσέγγισης των προβλημάτων μέσω της συστημικής καινοτομίας, όπως εξηγεί στη «Ν» η κ. Φοίβη Κουντούρη, καθηγήτρια και διευθύντρια του Ερευνητικού Εργαστηρίου ReSEES στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η κ. Φοίβη Κουντούρη* περιγράφει τις ευκαιρίες που αναδύονται για την Ελλάδα από τις συμπράξεις με το δημόσιο και με τον ιδιωτικό τομέα, το Ταμείο Ανάκαμψης αλλά και τις μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του «Σχεδίου Πισσαρίδη», στο οποίο ήταν συν-συγγραφέας.
«Υπάρχει ισχυρή αλληλεπίδραση μεταξύ των κινδύνων», απαντά η κ. Κουντούρη στο ερώτημα κατά πόσο οι λύσεις που προωθούμε προσεγγίζουν ολιστικά τα προβλήματα και απομακρύνουν του νέους κινδύνους που αναδείχθηκαν με το φαινόμενο των πολλαπλών κρίσεων: υγειονομική, οικονομική, κλιματική κ.ο.κ. Όπως λέει, αυτό φάνηκε με την πανδημία, που απέκτησε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Μάλιστα, η νόσος Covid-19 είναι έμμεση απόρροια της κλιματικής αλλαγής. Eξηγεί ότι η μείωση της βιοποικιλότητας οδηγεί στη μείωση της ανθεκτικότητας του φυσικού περιβάλλοντος, με συνέπεια να αυξάνεται ο κίνδυνος πανδημιών, αφού ο άνθρωπος έρχεται αφύσικα κοντά στην άγρια πανίδα και εκτίθεται σε ζωονοσογόνους ιούς.
«Τα προβλήματα και οι κίνδυνοι είναι πολυσύνθετα, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η υιοθέτηση μιας προσέγγισης συστημικής καινοτομίας, δηλαδή ο συνδυασμός συστημικής σκέψης και καινοτομίας, ώστε να καταστεί δυνατή η μετασχηματιστική αλλαγή μέσα σε πολύπλοκα συστήματα», σημειώνει η κ. Κουντούρη, που εφαρμόζει αυτή την προσέγγιση σε πολλά έργα.
Ενδεικτικά έργα
- IntelComp (πλατφόρμα για τη χάραξη πολιτικής βασισμένη σε τεχνητή νοημοσύνη)
- BRIDGE-BS (Προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας στον Εύξεινο Πόντο για Μπλε Ανάπτυξη)
- DOORS (Ανάπτυξη ενός βέλτιστου συστήματος υποστήριξης της έρευνας για τις δυνατότητες Μπλε Ανάπτυξης στη Μαύρη Θάλασσα)
- SEAwise (Διαμόρφωση της διαχείρισης της αλιείας με βάση το οικοσύστημα)
- COASTAL (Αξιολόγηση επιχειρηματικών λύσεων και συστάσεις πολιτικής για τη βελτίωση της συνέργειας μεταξύ παράκτιων και αγροτικών περιοχών)
- BLUEMED (Πρωτοβουλία έρευνας και καινοτομίας για την προώθηση της γαλάζιας οικονομίας στη Μεσόγειο)
- BlueBRIDGE (Δημιουργία ερευνητικού περιβάλλοντος για την προώθηση της καινοτομίας της λήψης αποφάσεων, της διακυβέρνησης και της εκπαίδευσης)
- DESIRA (Οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της Ψηφιοποίησης στις αγροτικές περιοχές)
- SIMRA (Κοινωνική καινοτομία σε περιθωριοποιημένες αγροτικές περιοχές)
- DAFNE (πλαίσιο ανάλυσης αποφάσεων για τη διερεύνηση του πλέγματος νερού-ενέργειας-τροφίμων σε αναπτυσσόμενες χώρες)
- IMPETUS (Δυναμική διαχείριση πληροφοριών για τα πακέτα κλιματικής προσαρμογής σε ευρωπαϊκές περιφέρειες)
- ARSINOE (Έρευνα και καινοτομία προς υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας)
- EU-MACS & MARCO (Η ευρωπαϊκή αγορά, κλιματικές υπηρεσίες)
- OpenAIRE (Σύνδεση επιστημονικών αποτελεσμάτων για την υποστήριξη της ανοικτής επιστήμης)
- BRIGAID (Γεφυρώνοντας το χάσμα για καινοτομίες της ανθεκτικότητας σε καταστροφές)
Μέσω των ερευνητικών ινστιτούτων τα οποία διευθύνει (ReSEES, ATHENA RC, SD.U , EIT Climate-KIC HUB Greece), σε συνεργασία με τις ομάδες της, συμπράττουν με το δημόσιο και με τον ιδιωτικό τομέα για την υλοποίηση έργων μεγάλης μετασχηματιστικής εμβέλειας. Απαντώντας σε ερώτημα σχετικά με τα έργα που ενισχύουν την ανθεκτικότητα και ευνοούν τη διαχείριση των επιπτώσεων της πολλαπλής κρίσης, η κ. Κουντούρη σημειώνει ότι το φάσμα των έργων είναι πολύ μεγάλο και καλύπτει τομείς όπως η βιώσιμη ναυτιλία, το πλέγμα νερούενέργειας-τροφής, η βιώσιμη αγροτική παραγωγή, η πράσινη χρηματοδότηση και άλλα. Καθένα από αυτά τα έργα συμβάλλει με τον δικό του τρόπο στη γρήγορη έξοδο από την κρίση αλλά και στη θεμελίωση ανθεκτικότητας για το μέλλον.«Πιο συγκεκριμένα, η δουλειά μας αφορά, μεταξύ άλλων, τη Βιώσιμη Μπλε Ανάπτυξη, το Πλέγμα Νερό-Τροφή-Ενέργεια, τον Μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την επιτάχυνση της καινοτομίας», προσθέτει.
Green Deal και Covid-19
Το πλαίσιο για τα παραπάνω έχει τεθεί με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Αυτά, σύμφωνα με την κ. Κουντούρη, θέτουν τις αρχές για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας δίκαιης, στην οποία θα μπορούν όλοι να απολαμβάνουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, καλές υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης και θα έχουν πρόσβαση σε ενέργεια και νερό. Προσθέτει ότι «υπάρχουν πολλοί τρόποι που συμβάλλουν στην επίτευξη αυτών των στόχων. Η πανδημία, παρά τις αναμφισβήτητες αρνητικέςεπιπτώσεις που δημιούργησε σε υγειονομικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, θα λέγαμε ότι μάλλον λειτούργησε ευεργετικά ως προς τη βιώσιμη ανάπτυξη γενικότερα και ως προς την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας ειδικότερα, καθώς δημιούργησε την ανάγκη για σχεδιασμό λύσεων ανάκαμψης που όχι μόνο προωθούν, αλλά επιταχύνουν την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Το έργο μας SysMa 4 Transition, που υλοποιήθηκε από το EIT Climate-KIC, βοηθάει κοινότητες που βρίσκονται στις 10 πιο ευάλωτες χώρες της Νότιας Ευρώπης, παρέχοντας στις τοπικές αρχές δείκτες και συστήματα που υποστηρίζουν τον στρατηγικό σχεδιασμό τους για την ανάκαμψη από τη νόσο Covid-19».
Προτάσεις του SDSN για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη
Είναι σαφές ότι η αειφόρος ανάπτυξη βρίσκεται στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Οι συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τα κράτη-μέλη (CSR) βάζουν ως προτεραιότητα τα 17 SDG. Επίσης τα Εθνικά Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας πρέπει να διαμορφώνονται με βάση αυτές τις συστάσεις. Με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία επιδιώκεται κλιματική ουδετερότητα και αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση πόρων. Σύμφωνα με την κ. Κουντούρη, η Έκθεση Ομάδας Εργασίας υπό την καθοδήγησή της από κοινού με τον πρόεδρο του παγκόσμιου UNSDSN, Jeffrey Sachs, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο**, είχε ως βασικό αντικείμενο την παραγωγική συσσωμάτωση των Πολιτικών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, των 17 SDG και των συστάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ε.Ε.) ανά κράτος-μέλος, ώστε να προσδιοριστούν ενδεδειγμένα τεχνολογικά και πολιτικά μονοπάτια μετασχηματισμού για κάθε ευρωπαϊκό κράτος-μέλος για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, προτείνοντας παράλληλα εφικτούς τρόπους χρηματοδότησης. Στην Έκθεση αυτή συμμετείχαν επίσης σημαντικοί διεθνείς οργανισμοί, όπως o Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) που εργάστηκε στο σκέλος της επίδρασης της πράσινης μετάβασης στις θέσεις εργασίας και το Enel Foundation που εργάστηκε πάνω στο σκέλος της Πράσινης Χρηματοδότησης. Η κ. Κουντούρη αναφέρει σχετικά ότι το NextGenerationEU, δηλαδή το σχέδιο ανάκαμψης από τις επιπτώσεις του Covid19, εισάγει μέτρα ύψους 750 δισ. ευρώ με στόχο μια πιο πράσινη, πιο ψηφιακή και πιο ανθεκτική Ευρώπη. Προσθέτει επίσης ότι τον Απρίλιο οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν στη θέσπιση Κλιματικού Νόμου καθιστώντας τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 μη αναστρέψιμο και νομικά δεσμευτικό. Δηλαδή κάθε πρωτοβουλία της Ε.Ε. έχει στόχο τη βιωσιμότητα, εναρμονίζοντας τη Στρατηγική της με τα 17 SDG.
Ο ρόλος του Ταμείου Ανάκαμψης
Σχολιάζοντας τις ευκαιρίες που αναδύονται με την αξιοποίηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, σημειώνει ότι αποτελεί τον πυρήνα του NextGenerationEU. Εάν οι διαθέσιμοι πόροι που προκύπτουν από αυτό αξιοποιηθούν αποτελεσματικά, η ευκαιρία που δίνεται στην Ελλάδα είναι ιστορική. Εξηγεί ότι ο σχεδιασμός του προγράμματος είναι εμπροσθοβαρής, που σημαίνει ότι τα χρήματα θα πρέπει να απορροφηθούν από έργα και επενδύσεις μέχρι το 2026. «Δεύτερον, θα συμβάλει δραστικά στην κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων, που σημαίνει ότι μοχλεύονται ιδιωτικά κεφάλαια χωρίς να επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός. Τρίτον, οι επενδύσεις θα πρέπει να συνδεθούν με μεταρρυθμίσεις που θα συμβάλουν στη μακροοικονομική ενίσχυση της Ελλάδαςκαι τη βελτίωση των προοπτικών της», προσθέτει.
Όλα αυτά προϋποθέτουν αποτελεσματική αξιοποίηση πόρων. Με την Έκθεση «Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία» ή αλλιώς το «Σχέδιο Πισσαρίδη», στο οποίο η κ. Κουντούρη, όπως αναφέρει, ήταν συν-συγγραφέας, προσδιορίστηκαν οι βασικοί μεταρρυθμιστικοί άξονες της ελληνικής οικονομίας για την επόμενη δεκαετία, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σε διάφορους τομείς. Μερικά παραδείγματα είναι ο ενεργειακός μετασχηματισμός, η δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίαςκαι η πράσινη ανάπτυξη μέσω της αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της ενίσχυσης της κυκλικής οικονομίας και της προστασίας της βιοποικιλότητας.
Όπως προσθέτει, «το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ελλάδας (RRP), υιοθετώντας τις προτάσεις για το 10ετές πλάνο της Επιτροπής Πισσαρίδη καλύπτει ζητήματα όπως: η Πράσινη μετάβαση, μέσω νέου ενεργειακού μοντέλου, ενεργειακής αναβάθμισης κτηρίων, μετάβασης σε ένα πράσινο σύστημα μεταφορών και αειφόρου χρήσης πόρων, ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός, μέσω συνδεσιμότητας πολιτών – επιχειρήσεων – κράτους, η Απασχόληση και Κοινωνική Συνοχή, καθώς και οι Ιδιωτικές επενδύσεις και ο θεσμικός μετασχηματισμός».
Εν κατακλείδι, σύμφωνα με την κ. Κουντούρη, τα RRP θα αποτελέσουν και σημαντικό αντικείμενο και θα αναλυθούν στο πλαίσιο της 2ης Έκθεσης του UNSDN Senior Working Group για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία που θα δημοσιευθεί στις αρχές του 2022, το οποίο συντονίζει από κοινού με τον Jeffrey Sachs, πρόεδρο του παγκόσμιου UNSDSN. «Άλλο σημαντικό κομμάτι της Έκθεσης θα είναι η παρουσίαση μιας μεθοδολογίας βασισμένης σε Μηχανική Μάθηση, για την αντιστοίχιση και εύρεση κοινών σημείων μεταξύ 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, Πολιτικών που απορρέουν από αυτή και των Εθνικών Σχεδίων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας», καταλήγει.
*Φοίβη Κουντούρη, καθηγήτρια και διευθύντρια του Ερευνητικού Εργαστηρίου ReSEES, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθύντρια της Μονάδας Αειφόρου Ανάπτυξης και του EIT Climate -KIC Hub Ελλάδος, ΕΚ «ΑΘΗΝΑ», Fellow World Academy of Art and Science, εκλεγμένη πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων (EAERE), συμπρόεδρος του UN SDSN Europe & Greece
**Sachs, J., Koundouri, P., et al., 2021. Transformations for the Joint Implementation of Agenda 2030 for Sustainable Development and the European Green Deal – A Green and Digital, Job-Based and Inclusive Recovery from the COVID-19 Pandemic. Report of the UN Sustainable Development Solutions Network.
