Τα τελευταία μόλις 18 χρόνια η τεράστια βιομηχανία πλαστικών έχει παραγάγει τόσο πλαστικό όσο είχε δημιουργήσει όλα τα προηγούμενα χρόνια. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του WWF, τουλάχιστον το 75% των πλαστικών που έχουν συνολικά παραχθεί παγκοσμίως είναι αυτή τη στιγμή απόβλητο. Και τουλάχιστον 1/3 από αυτά τα πλαστικά απόβλητα έχει καταλήξει στη φύση, στο πόσιμο νερό και στις θάλασσες, εξαιτίας της κακής διαχείρισης των απορριμμάτων (de Souza Machado et al., 2018).
Εκτιμάται πως σχεδόν 100 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων διαφεύγουν στο περιβάλλον κάθε χρόνο. Είναι σαν να ρίχνουμε στη θάλασσα σχεδόν 23.000 αεροπλάνα Boeing 747 κάθε χρόνο (Merkl et al., 2015). Οι περισσότερες από αυτές τις ποσότητες είναι σχεδόν αδύνατο να ανακτηθούν (Jambeck et al., 2015) και θα παραμείνουν στη θάλασσα ρυπαίνοντάς τη. Επιπλέον, άλλες έρευνες εκτιμούν πως η πλαστική ρύπανση στα χερσαία οικοσυστήματα είναι τουλάχιστον 4 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με τη θάλασσα.
Τα πλαστικά απορρίμματα αποτελούν αιτία θανάτωσης ειδών άγριας ζωής και επιβαρύνουν τα οικοσυστήματα (UNEP, 2016) ενώ σύμφωνα με το WWF η παραγωγή πλαστικών δεν έχει ρυθμιστεί κατάλληλα για να ενσωματώνει τις ευθύνες για τις επιπτώσεις, καθώς η παραγωγή παρθένου πλαστικού εξακολουθεί να αυξάνεται με ρυθμό 4% ετησίως καθώς στην τιμή του πλαστικού δεν ενσωματώνεται το αρνητικό κόστος στη φύση και στην κοινωνία (MESAB, 2018). Επίσης η διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων αδυνατεί την παρούσα στιγμή να περιορίσει την πλαστική ρύπανση. Οι ανύπαρκτες ή μη αποδοτικές υποδομές συλλογής απορριμμάτων είναι ένα κρίσιμο στοιχείο που δυσχεραίνει τη διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων, κυρίως στις όχι τόσο ανεπτυγμένες χώρες. Ο χαμηλός ρυθμός συλλογής απορριμμάτων, διαχωρισμού και ανακύκλωσης έχει οδηγήσει στη σημερινή κατάσταση, όπου σχεδόν το 40% των παγκόσμιων απορριμμάτων δεν συλλέγεται ή πετιέται ανεξέλεγκτα σε χωματερές χωρίς στοιχειώδη μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος (Kaza et al., 2018).
Χωρίς συστημικές αλλαγές, οδηγούμαστε σε διπλασιασμό της πλαστικής ρύπανσης των θαλασσών έως το 2030.
Η μείωση της κατανάλωσης πρωτογενούς πλαστικού και η δημιουργία ενός κλειστού συστήματος στην αλυσίδα αξίας των πλαστικών είναι κομβικά σημεία για να περιορίσουμε την πλαστική ρύπανση έως το 2030.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) δείχνουν ότι το 2018 ανακυκλώθηκαν 552 χιλιάδες τόνοι υλικών, ενώ αυξήθηκαν οι μπλε κάδοι που ήταν τοποθετημένοι στις γειτονιές των δήμων σε 165.000, με 519 οχήματα και 35 Κέντρα Διαλογής (ΚΔΑΥ). Συνολικά 304 ΟΤΑ έχουν συνάψει σύμβαση συνεργασίας με την ΕΕΑΑ και τα έργα Ανακύκλωσης Συσκευασιών εξυπηρετούν πλέον το 96% του πληθυσμού της χώρας, δηλαδή 10,3 εκατομμύρια κατοίκους.
Παρ’ όλ’ αυτά η Ελλάδα εξακολουθεί να θάβει το μεγαλύτερο μέρος των πλαστικών αποβλήτων που δημιουργούνται, λειτουργώντας αναποτελεσματικά στο κομμάτι της ανακύκλωσης. Η Ελλάδα χρειάζεται επίσης να προχωρήσει σε ορθή καταγραφή των πλαστικών απορριμμάτων που παράγονται, καθώς σήμερα εκτιμάται πως η απόκλιση μεταξύ των ποσοτήτων που εμφανίζονται στα κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών (ΚΔΑΥ) και των ποσοτήτων που αναφέρονται στις εθνικές εκθέσεις είναι σημαντική.
Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης (ΟΕΑ) θεωρεί ότι η διαχείριση απορριμμάτων είναι ένα από τα κρισιμότερα προβλήματα στις περιφέρειες και στους δήμους της χώρας. Σε αυτό φαίνεται να συμφωνεί και συντριπτικά μεγάλο μέρος των πολιτών που θεωρεί τη διαχείριση των απορριμμάτων ως το πιο κρίσιμο έργο της εκάστοτε δημοτικής αρχής.
Το τελευταίο διάστημα η παγκόσμια κινητοποιείται για τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης και τη μείωση της κατανάλωσης πλαστικών μιας χρήσης.
Απόφαση του Ε.Κ. – «Ο ρυπαίνων πληρώνει»
Το Ε.Κ. οριστικοποίησε την απαγόρευση των πλαστικών μίας χρήσης από το 2021. Ειδικότερα, απαγόρευσε τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα μίας χρήσης, τις μπατονέτες, τα καλαμάκια και τους αναδευτήρες ποτών από πλαστικό. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να πετύχουν το στόχο για συλλογή 90% των πλαστικών μπουκαλιών μέχρι το 2029, ενώ τα πλαστικά μπουκάλια θα πρέπει να προέρχονται τουλάχιστον κατά 25% από ανακυκλωμένο υλικό μέχρι το 2025 και 30% μέχρι το 2030. Η συμφωνία ενισχύει επίσης την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», συγκεκριμένα για τα προϊόντα καπνού, εισάγοντας καθεστώς αυξημένης ευθύνης για τους παραγωγούς. Αυτό το νέο καθεστώς θα ισχύει και για τα αλιευτικά εργαλεία, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι παραγωγοί, και όχι οι αλιείς, θα επιβαρύνονται με το κόστος συλλογής των απολεσθέντων στη θάλασσα εργαλείων.
Τέλος, η νομοθεσία επιβάλλει την υποχρεωτική επισήμανση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ρίψης τσιγάρων με πλαστικό φίλτρο στους δρόμους, καθώς επίσης και για άλλα αντικείμενα, όπως είναι τα πλαστικά ποτήρια, τα υγρά μαντιλάκια και τα προϊόντα γυναικείας υγιεινής.
Καλές πρακτικές
Αν και στην Ελλάδα μένουν πολλά να γίνουν υπάρχουν ορισμένες καλές πρακτικές. Για παράδειγμα η Δονούσα έγινε το πρώτο νησί του Αιγαίου χωρίς πλαστικά μιας χρήσης. Στοχεύοντας σταθερά στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη μείωση της θαλάσσιας ρύπανσης συνεργάστηκαν το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, στο πλαίσιο του προγράμματος SEA CHANGE GREEK ISLANDS, υπό την αιγίδα του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, με την υποστήριξη της Δημοτικής Κοινότητας Δονούσας και σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Δονούσας «Ποσειδών», τον Σύλλογο Επαγγελματιών Δονούσας και την Ένωση Δονουσιωτών Κυκλάδων.
Έναν χρόνο πριν, με αφετηρία τη Σίκινο, το πρόγραμμα SEA CHANGE GREEK ISLANDS ξεκίνησε την προσπάθεια αντικατάστασης των πλαστικών μίας χρήσης, αρχίζοντας από το πλαστικό καλαμάκι. Φέτος, το πρόγραμμα οργανώνει, σε συνεργασία με τους τοπικούς συλλόγους, μια πολυεπίπεδη παρέμβαση στη Δονούσα.
Εκτός στόχων για την πλαστική σακούλα
Εν τω μεταξύ, τα μέτρα που επιβλήθηκαν από την E.E. και υιοθετήθηκαν και από την Ελλάδα για τη μείωση της χρήσης πλαστικής σακούλας μιας χρήσης δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, καθώς όπως παρατηρούν στη «N» στελέχη περιβαλλοντικών οργανώσεων, πλέον κυκλοφορούν πιο χοντρές σακούλες και το βάρος του πλαστικού που καταλήγει στα απορρίμματα έχει αυξηθεί. Το θέμα είναι μείζον εάν αναλογιστεί κανείς ότι η Ελλάδα εξαρτάται από την τουριστική βιομηχανία και άρα πρέπει να τη συνδέσει με ένα βιώσιμο περιβάλλον, εφαρμόζοντας πολιτικές ενημέρωσης των καταναλωτών ώστε να αναπτυχθεί και στη χώρα μας περιβαλλοντική κουλτούρα.
Ένα χρόνο μετά την επιβολή του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους του 0,04 ευρώ ανά τεμάχιο μειώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ η χρήση της πλαστικής σακούλας πάχους 15-50μm, ωστόσο ο ρυθμός θεωρείται χαμηλός και οι στόχοι για το 2019 ανέφικτοι, σύμφωνα με την απολογιστική έκθεση μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), μεταξύ των οποίων η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, η Greenpeace και το WWF Ελλάς, που δημοσιεύθηκε στις αρχές του έτους. Επισημαίνεται ότι η εκτιμώμενη μείωση θα μπορούσε να ήταν ακόμη μεγαλύτερη εάν: α) δεν είχαν εξαιρεθεί από το ανταποδοτικό τέλος τα περίπτερα και οι υπαίθριες αγορές, β) εάν είχε υλοποιηθεί σε όλο το 2018 ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και γ) εάν άρχιζε από τις αρχές του 2018 η διανομή δωρεάν τσαντών και μέσων πολλών χρήσεων στους πολίτες (σύμφωνα με προτάσεις του Life Debag).
Επίσης, δεν υπάρχει πλήρης ανταποδοτικότητα του περιβαλλοντικού τέλους όσο το χρηματικό ποσό που συλλέγεται από τους πολίτες δεν τους επιστρέφεται ολόκληρο με δωρεάν διανομή τσαντών πολλαπλών χρήσεων ή άλλες δράσεις.
