Της Μαρίας Καραμεσίνη,
καθηγήτριας Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρώην προέδρου και διοικήτριας ΟΑΕΔ
ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΓΚΥΡΙΑ που μοιάζει να αποτελεί την πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της, παγιδευμένη ανάμεσα σε πολλαπλές κρίσεις και στη σύγκρουση των ΗΠΑ με τη Ρωσία και την Κίνα για την παγκόσμια κυριαρχία, η Ε.Ε. είναι σήμερα εγκλωβισμένη σε ένα πλήρες στρατηγικό αδιέξοδο. Εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, βρίσκεται κυριολεκτικά στα πρόθυρα μιας τρίτης, μετά το 2008, οικονομικής ύφεσης και μεγάλης κοινωνικής κρίσης που απειλεί τους πολίτες της με νέα δεινά και την ίδια με οικονομική υποβάθμιση, πολιτική αποσταθεροποίηση και διάλυση, ξεκινώντας από την Ευρωζώνη. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία είναι μόνο το πρώτο καμπανάκι συναγερμού. Ακούει κανείς;
ΟΣΟ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ στην Ουκρανία συνεχίζεται, μαζί με τις κυρώσεις, η Ε.Ε. έχει μικρές πιθανότητες να γλιτώσει τον ερχόμενο χειμώνα τις μεγάλες ελλείψεις ενέργειας για την παραγωγική διαδικασία, την επιδείνωση της ακρίβειας και την όξυνση των φαινομένων ενεργειακής φτώχειας και φτωχοποίησης στις ευρωπαϊκές οικονομίες και κοινωνίες. Ακόμα και εάν η Ρωσία ανοίξει τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου την 21η Ιουλίου, το παιχνίδι γάτας-ποντικιού με την Ε.Ε. θα μεταφερθεί στον όγκο της ροής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν απειλεί μόνο να βυθίσει ξανά την Ευρώπη και τους λαούς της στην κρίση. Αποτελεί επίσης επικίνδυνο σημείο καμπής για το μέλλον της Ε.Ε. για τρεις κυρίως λόγους.
ΠΡΩΤΟΝ, η ενεργειακή κρίση είναι -ως γνωστόν- αποκλειστικά ευρωπαϊκή κρίση. Γι’ αυτό η επαπειλούμενη ύφεση θα πλήξει την Ε.Ε. δυσανάλογα και προβλέπεται να τη μετατρέψει σε μια δεύτερης κατηγορίας περιφερειακή οντότητα, με μεγάλες συνέπειες για την ευημερία των λαών της και το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο.
ΔΕΥΤΕΡΟΝ, ο πόλεμος ενίσχυσε το ΝΑΤΟ, που με το νέο ψυχροπολεμικό του δόγμα αποκτά διεθνή ρόλο παρέμβασης. Στο πλαίσιο της μετεξέλιξης του ΝΑΤΟ, η Ε.Ε. μετατρέπεται σε στρατιωτικοποιημένο δορυφόρο των ΗΠΑ απέναντι στη Ρωσία και την Κίνα, με αποτέλεσμα την (επαν)εμφάνιση μεγάλων κινδύνων και απειλών:
Κλιμάκωσης / επέκτασης του πολέμου και πυρηνικού ολέθρου.
Εξάλειψης της όποιας δυνατότητας οικοδόμησης ενός βιώσιμου ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλειας για το σύνολο της ηπείρου.
Εκτροπής των διαθέσιμων κοινωνικών πόρων από τις αναγκαίες επενδύσεις στον οικολογικό μετασχηματισμό των οικονομιών και τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και τη διάθεσή τους για εξοπλισμούς και τη στρατιωτικοποίηση της Ε.Ε.
Αθέτησης των στόχων για το κλίμα και επιδείνωσης της κλιματικής κρίσης.
ΤΡΙΤΟΝ, και άμεσης επικινδυνότητας: Η επιθετική αντιπληθωριστική πολιτική της Fed, με τη μεγάλη και απότομη αύξηση των επιτοκίων, κατεύθυνση που έχουν ακολουθήσει μέχρι τώρα άλλες σαράντα κεντρικές τράπεζες στον κόσμο και σήμερα η ΕΚΤ, δημιουργεί τον κίνδυνο μιας νέας κρίσης δημοσίου χρέους όπως εκείνη του 2009-12, και αποσταθεροποίησης της Ευρωζώνης, με την Ιταλία τώρα ως αδύναμο κρίκο. Το φάντασμα των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόστηκαν από το 2010, με ολέθριες κοινωνικές επιπτώσεις στον ευρωπαϊκό Νότο και στη συνοχή της Ευρωζώνης, επιστρέφει.
ΤΟΥΤΩΝ δεδομένων, η Ε.Ε. έχει επειγόντος ανάγκη στρατηγικού επαναπροσδιορισμού και οι αντικειμενικές συνθήκες πλέον «κραυγάζουν». Η Γερμανία, η χώρα που καθόρισε με τα εθνικά της συμφέροντα και τις πολιτικές της επιλογές την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, βρίσκεται σε κενό εθνικής στρατηγικής, έχοντας εξαναγκαστεί από τις ΗΠΑ να απεμπολήσει δύο από τους βασικούς πυλώνες του οικονομικού της μοντέλου: τη φθηνή ενέργεια από τη Ρωσία και την προνομιακή πρόσβαση στην αγορά της Κίνας για τις εξαγωγές της. Έχει πλέον κίνητρο να στρέψει τις τελευταίες στις χώρες της Ε.Ε. και άρα να αναθεωρήσει/μετριάσει το δόγμα της λιτότητας. Γενικότερα, ο «κατακερματισμός» της παγκοσμιοποίησης δημιουργεί κίνητρα για τον αναπροσανατολισμό του οικονομικού μοντέλου της ευρωπαϊκής ενοποίησης στην κατεύθυνση μιας εσωστρεφούς ανάπτυξης, που αντλεί τη δυναμική της από τη ζήτηση στην εσωτερική αγορά της Ε.Ε.
ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΩΤΕΡΩ αναπροσανατολισμό συνάδουν και μπορούν να συμβάλουν, υπό προϋποθέσεις, πρωτοβουλίες που πήραν τα κοινοτικά όργανα κατά τη διάρκεια της πανδημίας για την αναθεώρηση του μοντέλου οικονομικής διακυβέρνησης της Ε.Ε. (Σύμφωνο Σταθερότητας), για τον από κοινού δανεισμό με σκοπό την αύξηση των ευρωπαϊκών πόρων που διατίθεται στα κράτη-μέλη για δημόσιες επενδύσεις (Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας), για την ενίσχυση των μισθών και των συλλογικών διαπραγματεύσεων (Οδηγία για τους επαρκείς κατώτατους μισθούς). Πρωτοβουλίες που μπορούν να διευρυνθούν και να συντελέσουν στην αλλαγή παραδείγματος οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στην Ε.Ε., σε σχέση με το προηγούμενο της TINA, με στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ευρωπαϊκών λαών και τον οικολογικό και κοινωνικό μετασχηματισμό των οικονομιών.
Η ΑΠΟΤΡΟΠΗ της ύφεσης, η προστασία της αγοραστικής δύναμης των μισθών από τον πληθωρισμό και η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις στρατηγικού επαναπροσδιορισμού. Απόλυτη προτεραιότητα όμως έχει ο τερματισμός του πολέμου και η ενεργή διπλωματική παρέμβαση της Ε.Ε.
