Ο κλάδος των ιατροτεχνολογικών προϊόντων αποτελεί καίρια συνιστώσα του τομέα υγείας στη χώρα μας και καλύπτει μια ευρύτατη γκάμα ειδών, από προϊόντα αναλωσίμων (π.χ., επίδεσμοι, γάζες κ.λπ.), μέχρι μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας (π.χ., μαγνητικοί, αξονικοί τομογράφοι κ.ά.). Η συγκεκριμένη αγορά η οποία εμφάνιζε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης μέχρι το 2009, καταγράφει συνεχή πτώση από το 2010 μέχρι και το 2015. Ελαφρά ανάκαμψη εμφανίζεται από το 2016 και μετά. Τα παραπάνω επισημαίνονται στην τελευταία κλαδική μελέτη που εκπονήθηκε από τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της ICAP Group A.E.
Ο κλάδος αποτελείται από μεγάλο πλήθος εισαγωγικών κυρίως εταιρειών, ενώ ολιγάριθμες είναι οι παραγωγικές επιχειρήσεις. Τα εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα αφορούν λίγες μόνο κατηγορίες προϊόντων (όπως αναλώσιμα, γάζες, αντλίες έγχυσης φαρμάκων, επιδεσμικό υλικό, υλικά τεχνητού νεφρού κ.ά.). Ο μεγάλος όγκος και τα πλέον εξειδικευμένα προϊόντα (ορθοπεδικό υλικό, ιατρικά μηχανήματα, εμφυτεύματα κ.λπ.) είναι εισαγόμενα.
Η ζήτηση των εξεταζόμενων προϊόντων προέρχεται κυρίως από τα κρατικά και ιδιωτικά νοσηλευτικά ιδρύματα, τα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα, τα εργαστήρια, τα ιατρεία κ.λπ. Επίσης, για ορισμένες κατηγορίες προϊόντων η ζήτηση προέρχεται άμεσα από τους τελικούς χρήστες.
Η Σταματίνα Παντελαίου, διευθύντρια Οικονομικών Μελετών της ICAP, αναφέρει σχετικά με τις εξελίξεις της συγκεκριμένης αγοράς: Η εγχώρια αγορά των ιατροτεχνολογικών προϊόντων σε τιμές χονδρικής γνώρισε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης κατά την περίοδο 1995-2009, σημειώνοντας διψήφιο ποσοστό αύξησης. Ωστόσο, την περίοδο 2010-2015 η αγορά κατέγραψε μείωση με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 12%. Ελαφρά ανάκαμψη της αγοράς παρατηρείται από το 2016, η οποία συνεχίζεται και το 2017. Ειδικά το 2017 σε σχέση με το 2016, η εν λόγω αγορά κατέγραψε μικρή αύξηση της τάξης του 1,8%, ενώ περαιτέρω αύξηση της τάξης του 2% εκτιμάται και για το 2018. Η πτώση της αγοράς τα προηγούμενα χρόνια ήταν το αποτέλεσμα της επιβολής συνδυασμού μέτρων από πλευράς του δημοσίου τομέα, με στόχο το δραστικό περιορισμό των δημοσίων δαπανών υγείας στα πλαίσια τήρησης των μνημονιακών δεσμεύσεων της χώρας. Παράλληλα, μείωση καταγράφεται και στη ζήτηση για ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό και από τον ιδιωτικό τομέα, ως αποτέλεσμα της μείωσης της ροής ασθενών για νοσηλεία στην πλειονότητα των ιδιωτικών κλινικών.
Ο δημόσιος τομέας απορροφά, διαχρονικά, το μεγαλύτερο μέρος των πωλήσεων, σε ποσοστό που εκτιμάται μεταξύ 65%-70% τα τελευταία χρόνια. Αναφορικά με την κατανομή της συνολικής αγοράς ιατροτεχνολογικών προϊόντων, το μεγαλύτερο μερίδιο καλύπτεται από τις κατηγορίες των In Vitro διαγνωστικών αντιδραστηρίων και αναλυτών, του αναλώσιμου υγειονομικού υλικού και των ορθοπαιδικών ειδών. Συνολικά οι τρεις αυτές κατηγορίες εκτιμάται ότι κάλυψαν περίπου το 50% του συνολικού μεγέθους αγοράς.
Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, Senior Manager Οικονομικών Μελετών της ICAP, τα τελευταία έτη οι διάφορες παρεμβάσεις για εξορθολογισμό, αλλά και περικοπή των δημοσίων δαπανών υγείας (όπως η διενέργεια κεντρικών ηλεκτρονικών διαγωνισμών, η δημιουργία του ΕΟΠΥΥ, η λειτουργία του παρατηρητηρίου τιμών, η μείωση των τιμών, τα ΚΕΝ, η εφαρμογή clawback και rebate στους ιδιώτες παρόχους υγείας) επηρέασαν καίρια την εξέλιξη των πωλήσεων των εταιρειών του κλάδου. Επίσης, οι μεγάλες καθυστερήσεις πληρωμών από πλευράς Δημοσίου δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα ρευστότητας σε ορισμένες εταιρείες. Σε όλα τα παραπάνω προστέθηκαν το καλοκαίρι του 2015 και οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων (capital controls), μέτρο το οποίο προκάλεσε μεγάλες δυσχέρειες στη λειτουργία των επιχειρήσεων του κλάδου.
Εξέλιξη Τιμών Ιατροτεχνολογικών Προϊόντων
Οι τιμές εισαγωγών για ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό καταγράφουν ελαφρά αύξηση την τριετία 2014-2017. Σε ό,τι αφορά την εξέλιξη των τιμών των προϊόντων που αγοράζουν απευθείας οι καταναλωτές, παρατηρείται μείωση στις τιμές των θεραπευτικών συσκευών και εξοπλισμού από το 2012.
Ανάλυση των Εισαγωγών ανά Ομάδα Προϊόντων-Κύριες Χώρες Προέλευσης
Κατά την περίοδο 2005-2008 οι εισαγωγές ιατροτεχνολογικών προϊόντων ακολούθησαν έντονη ανοδική πορεία και η αξία τους έφθασε σε 1,15 δισ. ευρώ το 2008. Ωστόσο, από το 2009 καταγράφεται πτώση των εισαγωγών, η οποία έγινε ιδιαίτερα αισθητή τα έτη 2010-2012. Τη διετία 2016-2017 η αξία των εισαγωγών, βάσει των προσωρινών στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ εμφανίζει κάποια ανάκαμψη, η οποία όμως δεν «συνάδει» με τις συνθήκες της αγοράς σύμφωνα με παράγοντες του κλάδου. Το 2017 οι εισαγωγές διαμορφώθηκαν σε 710,9 εκατ. ευρώ (αύξηση 4,3%). Σωρευτικά από το 2008 οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά 38,2%.
Αναφορικά με τη διάρθρωση των εισαγωγών ανά κύρια ομάδα προϊόντων παρατηρείται ότι η κατηγορία «Όργανα και συσκευές διάγνωσης – θεραπείας ασθενειών και συσκευές οπτικών δοκιμασιών» καλύπτουν διαχρονικά το μεγαλύτερο μερίδιο των συνολικών εισαγωγών ιατροτεχνολογικών προϊόντων, με μερίδιο 44,2% για το 2017. Ακολουθεί η κατηγορία «Είδη και συσκευές ορθοπαιδικής και προθέσεων και βοηθήματα αναπλήρωσης ελλείψεων», το μερίδιο της οποίος διαμορφώθηκε στο 17,2% επί των συνολικών εισαγωγών (διάγραμμα).
Οι τρεις σημαντικότερες χώρες προέλευσης των εισαγόμενων ιατροτεχνολογικών προϊόντων κατά το 2017 ήταν:
- Η Γερμανία, από την οποία προήλθε το 21,5% των συνολικών εισαγωγών, με αξία περίπου 153 εκατ. ευρώ,
- Το Βέλγιο, με ποσοστό 14,9% και αξία εισαγωγών περίπου 106 εκατ. ευρώ,
- Οι Κάτω Χώρες, οι οποίες κάλυψαν ποσοστό 11,5% επί των συνολικών εισαγωγών, με αξία περίπου 82 εκατ. ευρώ.
Οι τρεις παραπάνω χώρες κατά το 2017 κάλυψαν συνολικά περίπου το 48% των συνολικών εισαγωγών ιατροτεχνολογικών προϊόντων, ενώ συνολικά οι 10 πρώτες χώρες στην κατάταξη κάλυψαν το 80% περίπου των εισαγωγών.
Ανάλυση των Εξαγωγών ανά Ομάδα Προϊόντων – Κύριες Χώρες Προορισμού
Η συνολική αξία των εξαγωγών κατέγραψε ανοδική πορεία την περίοδο 2005-2009. Ακολουθεί μείωση τη διετία 2010-2011 και ανάκαμψή τους από το 2012 μέχρι το 2016. Ειδικότερα, το 2017 η αξία των εξαγωγών διαμορφώθηκε σε 101,4 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 8,2% σε σχέση με το 2016.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, μεγάλο μέρος των εξαγωγών αφορά εισαγόμενα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, τα οποία επαναπροωθούνται σε χώρες του εξωτερικού, ενώ ένα μόνον μέρος αφορά εγχωρίως παραγόμενα είδη.
Αναφορικά με τη διάρθρωση των εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων για το 2017 παρατηρείται ότι η ομάδα «όργανα και συσκευές διάγνωσης – θεραπείας ασθενειών και συσκευές οπτικών δοκιμασιών» καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μερίδιο επί των συνολικών εξαγωγών με ποσοστό 44%.
Κυριότερες χώρες προορισμού των ελληνικών εξαγωγών ήταν η Κύπρος, με ποσοστό 14% επί των συνολικών εξαγωγών (αξία 14,2 εκατ. ευρώ), το Ην. Βασίλειο με ποσοστό 12% (αξία 12 εκατ. ευρώ) και η Γαλλία (ποσοστό 8%, αξία 8,3 εκατ. ευρώ).
Οι 10 σημαντικότερες χώρες προορισμού κατά το 2017 κάλυψαν ποσοστό περίπου 71% των συνολικών εξαγωγών.
Δείκτης Ανταγωνιστικότητας Ιατροτεχνολογικών Προϊόντων
Για να εξεταστεί η εξέλιξη της ανταγωνιστικότητας των ιατροτεχνολογικών προϊόντων υπολογίζεται ο δείκτης Balassa, ο οποίος και εκφράζεται από τη σχέση: [(Χ-Μ)/(Χ+Μ)], όπου Χ= Αξία εξαγωγών και Μ= Αξία εισαγωγών. Οι ακραίες τιμές του είναι +1 για το πλέον ανταγωνιστικό προϊόν και -1 για το καθόλου ανταγωνιστικό. Όπως προκύπτει από την επεξεργασία των στοιχείων εξωτερικού εμπορίου της ΕΛΣΤΑΤ, ο δείκτης Balassa για όλες τις κατηγορίες ιατροτεχνολογικών προϊόντων λαμβάνει διαχρονικά αρνητικές τιμές, δεδομένου ότι οι εισαγωγές της Ελλάδας στα εξεταζόμενα είδη υπερκαλύπτουν (κατά πολύ) τις εξαγωγές.
Ο Ιατρομηχανολογικός Εξοπλισμός της Χώρας
Το 2016 καταγράφηκαν συνολικά σε όλα τα θεραπευτήρια 22.021 ιατρικά μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας, εκ των οποίων στα δημόσια νοσοκομεία λειτουργεί το 68,2% των μηχανημάτων. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι από το 2013 στον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό που καταμετράται από την ΕΛΣΤΑΤ προστέθηκαν νέες κατηγορίες μηχανημάτων, με αποτέλεσμα τα στοιχεία να μην είναι συγκρίσιμα σε σχέση με αυτά των προηγούμενων ετών.
Στο σύνολο του εξοπλισμού της χώρας, ο μεγαλύτερος αριθμός μηχανημάτων αφορά ηλεκτροκαρδιογράφους (3.215 μηχανήματα, μερίδιο 14,6%), ενώ σχετικά με τη γεωγραφική κατανομή των μηχανημάτων, στην περιφέρεια Αττικής είναι συγκεντρωμένο το 41,4% (9.116 μηχανήματα).
Θα πρέπει να αναφερθεί, ωστόσο, ότι σημαντικός αριθμός μηχανημάτων είναι εγκατεστημένος σε ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και δεν καταγράφεται στα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ.
Χρηματοοικονομική Ανάλυση των επιχειρήσεων του κλάδου
Στα πλαίσια της μελέτης πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη χρηματοοικονομική ανάλυση των επιχειρήσεων του κλάδου βάσει 17 επιλεγμένων αριθμοδεικτών. Επίσης, συνετάχθη ομαδοποιημένος ισολογισμός βάσει αντιπροσωπευτικού δείγματος εταιρειών.
Με βάση τον ομαδοποιημένο ισολογισμό 5ετίας από δείγμα 75 επιχειρήσεων (εισαγωγικών και παραγωγικών) ιατροτεχνολογικών προϊόντων, προκύπτει σωρευτική μείωση κατά 10,9% για το σύνολο του Ενεργητικού την περίοδο 2012-2016, ενώ τα Ίδια Κεφάλαια κατέγραψαν σωρευτική αύξηση 51,0% την ίδια 5ετία. Οι συνολικές πωλήσεις των εταιρειών εμφάνισαν σωρευτική μείωση 8,7% το 2016 σε σχέση με το 2012. Όσον αφορά το καθαρό αποτέλεσμα, τα καθαρά (προ φόρου) κέρδη παρά τις ενδιάμεσες διακυμάνσεις, παρουσίασαν δραστική αύξηση το 2016/15. Τα κέρδη EBITDΑ αυξήθηκαν σημαντικά (45,8%) την ίδια περίοδο.
Σύμφωνα με τη Σταματίνα Παντελαίου, η σταδιακή γήρανση του πληθυσμού, η χαμηλή ελαστικότητα ζήτησης των εξεταζόμενων προϊόντων και η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας και της ιατρικής επιστήμης, αποτελούν δυνατά σημεία για τον κλάδο, σε αντίθεση με τις μεγάλες καθυστερήσεις πληρωμών, από την πλευρά κυρίως του δημοσίου τομέα και την έντονη γραφειοκρατία στις προμήθειες του Δημοσίου, τα οποία συνιστούν αδύνατα σημεία. Η ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων, η ταχεία εξέλιξη της ιατρικής διαγνωστικής τεχνολογίας, καθώς και η επέκταση σε αγορές του εξωτερικού αποτελούν ευκαιρίες για τις εταιρείες του κλάδου, ενώ ως απειλές μπορούν να εκληφθούν οι συνθήκες παρατεταμένης ύφεσης της οικονομίας, οι συνεχείς περικοπές των δαπανών υγείας και η περιορισμένη ρευστότητα που επικρατεί στην αγορά.
