Από την έντυπη έκδοση
Του Λουίς Γκαρικάνο*
Το σχέδιο ανάκαμψης της Ε.Ε. μετά την πανδημία συνιστά μια ιστορική ευκαιρία, αλλά και έναν μεγάλο κίνδυνο. Έπειτα από εντατικές διαπραγματεύσεις, η Ε.Ε. συμφώνησε να εκδώσει κοινό χρέος -για πρώτη φορά στην ιστορία της- προκειμένου να χρηματοδοτήσει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ένα κοινό ταμείο που θα παρέχει επιχορηγήσεις και δάνεια στις χώρες-μέλη για να μεταβούν στην πράσινη οικονομία, στην ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης, αλλά και να διευκολυνθούν οι μεταρρυθμίσεις στις εξασθενημένες οικονομίες. Πέρα όμως από όλους τους επαίνους που αξίζει το νέο ταμείο, η επιτυχία θα κριθεί εκ του αποτελέσματος.
Εν ολίγοις, οι Ευρωπαίοι περιμένουν αποτελέσματα και όχι σκάνδαλα. Αυτά τα κονδύλια ανάκαμψης της Ε.Ε. δεν μπορούν να κατασπαταληθούν για απάτες. Οι προοπτικές μιας στενότερης και ισχυρότερης δημοσιονομικής ένωσης θα καταστραφούν εάν το μόνο που θυμούνται οι Ευρωπαίοι από την προσπάθεια ανάκαμψης είναι ότι τα χρήματα ωφέλησαν διεφθαρμένους πολιτικούς και απατεώνες.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο γνώριζε αυτόν τον κίνδυνο όταν έδωσε το πράσινο φως για τη δημιουργία του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Κατά συνέπεια, το νομικό κείμενο που διέπει τη διανομή των κεφαλαίων περιλαμβάνει αυστηρές υποχρεώσεις σχετικά με την υποβολή εκθέσεων και τη διαφάνεια, καθώς και ουσιαστικούς ρόλους εποπτείας για τα όργανα παρακολούθησης της Ε.Ε.: την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης, τη νεοσυσταθείσα Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Η καταπολέμηση των φαινομένων κατάχρησης των κονδυλίων της Ε.Ε. δεν είναι κάτι καινούργιο. Η κατάχρηση επιδοτήσεων της Ε.Ε. είναι ήδη σύνηθες φαινόμενο σε ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο. Το 2018, μια σειρά ερευνών συνέδεσε τις δολοφονίες του δημοσιογράφου Τζαν Κούτσιακ και της μνηστής του Mαρτίνα Κουσνόροβα με την έρευνά του για την κατάχρηση κοινοτικών κονδυλίων στη Σλοβακία. Τον επόμενο χρόνο, αρκετοί υπουργοί της βουλγαρικής κυβέρνησης παραιτήθηκαν μετά τις αποκαλύψεις ότι υπεξαίρεσαν κονδύλια της Ε.Ε. που προορίζονταν για αγροτικούς σκοπούς, για την απόκτηση ακινήτων. Στην Ουγγαρία, το γραφείο καταπολέμησης της απάτης της Ε.Ε. αποκάλυψε σοβαρές παρατυπίες σε έργο μεταφορών κόστους 1,7 δισ. ευρώ και σε συμβάσεις που συμφωνήθηκαν με τον γαμπρό του πρωθυπουργού για τον φωτισμό δρόμων. Συνολικά, μεταξύ 2014 και 2019 το γραφείο καταπολέμησης της απάτης συνέστησε να επιστραφούν επιδοτήσεις αξίας άνω των 6 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Αυτά τα παραδείγματα αποτυπώνουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. στην αποτελεσματική κατανομή των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προσπάθησε να προστατεύσει τα κονδύλια με τον καθορισμό αυστηρών κριτηρίων για την εκταμίευσή τους. Αυτά τα κριτήρια είναι το κλειδί για την κατανόηση της τρέχουσας αντιπαράθεσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Οι κυβερνήσεις της Ε.Ε. πρέπει να εξηγήσουν πώς σκοπεύουν να προστατευθούν από φαινόμενα απάτης όταν υποβάλλουν αίτηση για κονδύλια. Η νομοθεσία εμπεριέχει πρόβλεψη που δίνει στα σώματα εποπτείας το δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα που σχετίζονται με τη χρήση των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης.
Ωστόσο, όλες αυτές οι προσπάθειες θα πάνε χαμένες εάν η Ε.Ε. αποτύχει να χρηματοδοτήσει επαρκώς τα συστήματα ελέγχου της. Για παράδειγμα, στην τελευταία πρόταση του προϋπολογισμού της Ε.Ε., η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προϋποθέτει ότι κάθε μέλος του προσωπικού στο γραφείο καταπολέμησης της απάτης θα παρακολουθεί κοινοτικές δαπάνες ύψους 900 εκατομμυρίων ευρώ. Το 2010, το ίδιο μέλος του προσωπικού θα ήταν υπεύθυνο για τον έλεγχο 300 εκατομμυρίων ευρώ. Η τελευταία αυτή περικοπή ακολουθεί έπειτα από μία δεκαετία όπου η επικρατούσα τάση είναι περικοπή των πόρων για τον οργανισμό καταπολέμησης της απάτης. Το 2010, το γραφείο είχε 466 υπαλλήλους, ενώ φέτος ο αριθμός τους είναι 376, παρόλο που τα χρήματα που χρειάζονται εποπτεία έχουν υπερδιπλασιαστεί. Οι πόροι του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου και της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας είναι εξίσου ανεπαρκείς.
Η κατάσταση φαίνεται ακόμη πιο άσχημη όταν σκεφτεί κανείς ότι η Ε.Ε. ξεκινά τη μεγαλύτερη επέκταση του προϋπολογισμού της στην ιστορία της. Ο κίνδυνος απάτης δεν ήταν ποτέ άλλοτε μεγαλύτερος. Η Ε.Ε. ξοδεύει περισσότερα χρήματα από κάθε άλλη φορά, όμως τα όργανα που χρειάζεται για να διατηρήσει την αξιοπιστία των δαπανών της δεν χρηματοδοτούνται.
Αυτός ο επικίνδυνος συνδυασμός ώθησε τη Renew Europe (το διάδοχο σχήμα της Συμμαχίας των Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) να υποβάλει τροπολογίες στον προϋπολογισμό για να αυξήσει σημαντικά τους πόρους των οργάνων ελέγχου της Ε.Ε. Το να δοθούν στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης, στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και στο Ελεγκτικό Συνέδριο τα οικονομικά μέσα που χρειάζονται για να προστατεύσουν τα χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων από υπεξαίρεση και απάτη είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ακεραιότητας της πρωτοφανούς προσπάθειας της Ε.Ε.
Χρειάστηκε η μεγαλύτερη σύνοδος κορυφής στην πρόσφατη ιστορία της Ε.Ε. για τη δημιουργία του σχεδίου ανάκαμψης. Ορισμένοι ηγέτες έπρεπε να δαπανήσουν σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο για να καταστήσουν δυνατή τη συμφωνία. Είναι απίθανο όμως να υπάρξει αντίστοιχη επιτυχία και την επόμενη φορά αν αυτό που θυμούνται οι Ευρωπαίοι για το πρόγραμμα είναι μια σειρά σκανδάλων διαφθοράς και αμφιλεγόμενες προσπάθειες για την ανάκτηση των κλεμμένων χρημάτων.
* Ο Λουίς Γκαρικάνο είναι επικεφαλής της αποστολής Ciudadanos στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι αντιπρόεδρος και οικονομικός συντονιστής της ομάδας Renew Europe.
Copyright: Project Syndicate, 2021
www.project-syndicate.org
