Της Ανθής Αγγελοπούλου
Η 24η Μαρτίου 1882 έγινε η πρώτη επιστημονική ανακοίνωση από τον Dr Robert Koch για το βακτήριο Mycobacterium tuberculosis που προκαλεί τη φυματίωση, και κατ’ επέκταση ορίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ως Παγκόσμια Ημέρα για τη Φυματίωση, με σκοπό την προώθηση υγειονομικών και κοινωνικών δράσεων για τον περιορισμό της επιδημικής αυτής νόσου.
Η φυματίωση είναι μια πανάρχαια νόσος που παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στη διάγνωση και τη θεραπεία της, συνεχίζει να αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια υγεία. Από το 2007 και μέχρι την πανδημία COVID-19 αποτελούσε την συχνότερη αιτία θανάτου από λοιμώδες νόσημα.
Ο ΠΟΥ έχει θέσει ως παγκόσμιο στόχο δημόσιας υγείας την εξάλειψη της φυματίωσης ως το 2030. Ωστόσο, το 2020 παρατηρήθηκε, στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19 και για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, αύξηση των θανάτων από φυματίωση παγκοσμίως, κυρίως λόγω του περιορισμού πρόσβασης των πασχόντων σε υπηρεσίες υγείας.
Δεδομένου ότι η φυματίωση μεταδίδεται με την εισπνοή μολυσματικών μικροσταγονιδίων, που εκπέμπονται με το βήχα ή την ομιλία από άτομα με ενεργό νόσο, ο συγχρωτισμός σε ελλιπείς συνθήκες υγιεινής ευνοεί την εξάπλωσή της.
Η δυσχερής πρόσβαση των ασθενών με φυματίωση στις δομές υγείας, η καθυστερημένη διάγνωση και η αδυναμία παρακολούθησης αντικατοπτρίζεται στα πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού υγείας (ΠΟΥ).
Πιο συγκεκριμένα:
Το 2020 παρατηρήθηκε μείωση των νεοδιαγνωσθέντων περιπτώσεων φυματίωσης κατά 18% παγκοσμίως (στα επίπεδα του 2012)
Για πρώτη φορά μετά από 10 έτη παρατηρήθηκε αύξηση των θανάτων από φυματίωση παγκοσμίως. Το 2020 υπολογίζεται ότι 1.500.000 άνθρωποι πέθαναν λόγω φυματίωσης (σε σύγκριση με 1.400.000 το 2019)
Μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός των ατόμων που έλαβαν θεραπεία για πολυανθεκτική φυματίωση και λανθάνουσα φυματική λοίμωξη (κατά 15% και 21% αντίστοιχα)
Παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στους πόρους που διατίθενται πλέον για την καταπολέμηση της φυματίωσης παγκοσμίως.
Η φυματίωση στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, η φυματίωση πλήττει κυρίως πληθυσμούς που διαβιούν σε δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, γεγονός που καθιστά επιτακτική την αντιμετώπιση της νόσου. Οι συνέπειες της μειωμένης διάγνωσης και πρόσβασης σε θεραπεία αναμένεται να γίνουν εμφανείς τα επόμενα έτη. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάγκη ίδρυσης Εθνικού Προγράμματος για τον έλεγχο της Φυματίωσης και ενός Εθνικού μητρώου Φυματίωσης είναι ακόμη πιο επιτακτική προκειμένου να επιτευχθεί ο έλεγχος και τελικά η εξάλειψη του νοσήματος στη χώρα.
Ο ΕΟΔΥ, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, τις Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας των Περιφερειακών Ενοτήτων, τον ΕΟΦ και τις Επιστημονικές Ιατρικές Εταιρείες, καταγράφει τις ανάγκες που αφορούν στην επιδημιολογική επιτήρηση της νόσου, στην ιχνηλάτηση των στενών επαφών των πασχόντων, στην παροχή φροντίδας για τους πάσχοντες, και στην εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού στη διάγνωση, θεραπεία και έλεγχο της διασποράς της νόσου. Η αποτύπωση των υφιστάμενων αναγκών αποτελεί εργαλείο για τη διαμόρφωση ενός εφαρμόσιμου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τη φυματίωση.
Κύρια σημεία στόχευσης για τις μονάδες υγείας αποτελούν η έγκαιρη πρόσβαση των πασχόντων σε υπηρεσίες υγείας με δυνατότητα αντιμετώπισης της φυματίωσης, η διασφάλιση διαθεσιμότητας αντιφυματικών φαρμάκων, και η συνεχιζόμενη φροντίδα με παρακολούθηση και ολοκλήρωση της απαιτούμενης πολύμηνης αντιφυματικής θεραπείας, ώστε να προλαμβάνονται οι αναζωπυρώσεις της νόσου και η ανάπτυξη αντοχής στα αντιφυματικά φάρμακα.
Παράλληλα, σημεία στόχευσης για τη δημόσια υγεία είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού και του υγειονομικού προσωπικού, η διασύνδεση των ευάλωτων πληθυσμών με μονάδες υγείας, καθώς και των μονάδων υγείας με τα εργαστήρια αναφοράς για τη φυματίωση, και ο αποστιγματισμός των πασχόντων.
Η φυματίωση στη μετα-Covid εποχή
Ο ΠΟΥ έχει επισημάνει τον κίνδυνο εκ νέου ανάδυσης της φυματίωσης στην μετα-COVID περίοδο. Στο πλαίσιο αυτό, ο ΕΟΔΥ σχεδιάζει την επανεκκίνηση στρατηγικών δράσεων, ώστε να μεταστραφεί η αρνητική επίδραση της πανδημίας στην αντιμετώπιση της φυματίωσης και να περιοριστούν οι επιπτώσεις της σοβαρής αυτής νόσου στην Ελλάδα.
Οι προβλέψεις για τα επόμενα χρόνια είναι δυσοίωνες. Πρόσφατες μελέτες συμπεραίνουν ότι την επόμενη πενταετία τα νέα περιστατικά φυματίωσης μπορεί να αυξηθούν κατά 6,3 εκατομμύρια και οι θάνατοι από φυματίωση κατά 1,4 εκατομμύρια εξαιτίας των επιπτώσεων της πανδημίας και της επιβάρυνσης του συστήματος υγείας. Επιπλέον η πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία, μια χώρα με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά παλυανθεκτικής φυματίωσης, αναπόφευκτα παρακωλύει την παροχή υπηρεσιών υγείας σχετικών με τη Φυματίωση στη χώρα και οδηγεί σε εκατομμύρια προσφύγων, αποτελώντας μία επιπλέον απειλή για τον έλεγχο της φυματίωσης στην Ευρώπη.
